Synonimy: dziki bez czarny, elderberry

Bez czarny jest wysokim krzewem o białych kwiatach i fioletowoczarnych owocach. Składnikiem dostępnych na rynku preparatów, najczęściej w postaci płynnej, są dojrzałe owoce bzu.

Działanie i zastosowanie bzu czarnego

Dojrzałe owoce bzu zawierają antocyjanidyny, kwasy fenolowe, kwercetynę, rutynę, wit. C oraz mikro- i makroelementy, m.in. miedź, cynk, żelazo i magnez. Uważa się, że za potencjalne działanie przeciwzapalne i immunomodulujące odpowiedzialne są antocyjanidyny. Przeprowadzone badania potwierdziły skuteczność bzu czarnego w redukcji objawów grypy. Potencjalnie bez może wykazać pewną skuteczność w zmniejszaniu objawów przeziębienia, redukcji kaszlu i duszności u pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc, a płyn do płukania ust zawierający między innymi bez może przyczyniać się do poprawy w przebiegu zapalenia dziąseł. Stosowanie bzu czarnego jest prawdopodobnie nieskuteczne w poprawie poziomu lipidów i glukozy.

Skuteczność bzu czarnego potwierdzona badanami klinicznymi

Preparaty na bazie bzu czarnego są prawdopodobnie skuteczne w przebiegu:

• Grypy – istnieje wiele niewielkich badań klinicznych potwierdzających skuteczność bzu czarnego w łagodzeniu objawów grypy. Przyjmowanie syropu zawierającego wyciąg z czarnego bzu 15 ml 4 razy na dobę przez 5 dni u pacjentów przechodzących grypę skutkowało szybszym osiągnięciem subiektywnej poprawy w zakresie bólu, kaszlu, ilości wydzieliny z nosa i przekrwienia nosa niż w grupie kontrolnej nieotrzymującej żadnego preparatu lub grupie otrzymującej placebo. Ponadto przyjmowanie preparatu z czarnego bzu pozwoliło na zmniejszenie stosowania innych leków.^[1][2] Inne niewielkie badanie kliniczne wykazało, że ssanie tabletki zawierającej ekstrakt z czarnego bzu w ilości 175 mg 4  razy na dobę przez dwa dni, rozpoczynając w ciągu 24 godzin od pierwszych objawów choroby, łagodziło objawy grypy względem placebo. U większości pacjentów z grupy badanej obserwowano znaczne zmniejszenie objawów w ciągu dwóch dni. Nie wszystkie badania potwierdzają jednak skuteczność preparatów na bazie bzu czarnego. U dzieci i dorosłych chorych na grypę z towarzyszącymi chorobami (jak astma, przewlekła choroba płuc czy choroby serca) stosowanie preparatu z czarnym bzem przez 5 dni nie skracało czasu do ustąpienia objawów grypy.^[3] Czarny bez był również badany w połączeniu z jeżówką purpurową. Przyjmowanie preparatu złożonego przez 10 dni przyspieszało powrót do zdrowia u pacjentów z grypą w podobnym stopniu jak oseltamiwir w dawce 75 mg 2 razy dziennie przez 5 dni. W badaniu nie uwzględniono jednak grupy kontrolnej, więc nie można stwierdzić, czy poprawa w grupie otrzymującej preparat z bzu czarnego i jeżówki nie wiązała się z naturalnym procesem samoograniczenia choroby wraz z upływem czasu.^[4]

Niewystarczające dowody na skuteczność bzu czarnego

Skuteczność preparatów czarnego bzu w przeziębieniu została wykazana u uczestników badania często podróżujących samolotem. Przyjmowanie kapsułek z ekstraktem z czarnego bzu w określonym schemacie na kilka dni przed podróżą, powrotem i po powrocie do domu nie zmniejszało częstości przeziębień, lecz skracało czas ich trwania i nasilenie objawów względem placebo.^[5]

Według wstępnych badań klinicznych u mężczyzn z 2. stadium przewlekłej obturacyjnej choroby płuc przyjmowanie preparatu złożonego m.in. z czarnego bzu łagodziło objawy kaszlu, odczucie duszności i zwiększało wartość FEV₁ w porównaniu z placebo. Ze względu na zastosowanie preparatu złożonego trudno ocenić wpływ samego bzu czarnego.^[6] Stosowanie płynu do płukania ust zawierającego m.in. czarny bez może z kolei zmniejszać ryzyko zaostrzenia zapalenia dziąseł.

Brak dowodów na skuteczność czarnego bzu

Przyjmowanie antocyjanów z czarnego bzu w ilości 500 mg na dobę przez 12 tygodni nie skutkowało poprawą markerów chorób układu sercowo-naczyniowego, poziomu lipidów ani stężenia glukozy w porównaniu z placebo u kobiet po menopauzie.^[7] Inne badanie z udziałem pacjentów z hiperlipidemią wykazało, że stosowanie kapsułek zawierających 400 mg czarnego bzu 3 razy na dobę przez dwa tygodnie nie wpłynęło na zmniejszenie w istotnym stopniu stężenia lipidów w osoczu względem placebo. Możliwe, że wyższe dawki byłyby w tym wskazaniu bardziej skuteczne.^[8]

Bezpieczeństwo stosowania bzu czarnego

Bez czarny jest określany jako GRAS (ang. Generally Recognized As Safe), gdy jest stosowany w żywności. Ekstrakty z owoców czarnego bzu były bezpiecznie stosowane w badaniach klinicznych przez 5–15 dni, a niektóre nawet do 12 tygodni. Należy pamiętać, że niedojrzałe owoce bzu czarnego zawierają substancję uwalniającą w organizmie cyjanek i ich spożycie w dużej ilości może powodować nudności, wymioty, a nawet poważne zatrucie.

Interakcje bzu czarnego

Preparaty czarnego bzu mogą wchodzić w interakcje z lekami immunosupresyjnymi ze względu na potencjalne działanie immunomodulujące. Należy zachować ostrożność podczas jednoczesnego stosowania z cyklosporyną, prednizonem czy azatiopryną. Ponadto stosowanie preparatów złożonych z bzu czarnego i jeżówki może wpływać na stężenie leków metabolizowanych przy udziale CYP3A4, m.in. blokerów kanału wapniowego, leków przeciwgrzybiczych, fluoksetyny czy omeprazolu, jednak jest to związane z zawartością jeżówki a nie bzu czarnego.

Preparaty dostępne na rynku zawierające bez czarny

Przykładowe preparaty zawierające bez czarny, zarówno o statusie leków OTC, jak i suplementów diety, zaprezentowano w tabelach poniżej.

Wybrane suplementy diety zawierające bez czarny.

Wybrane produkty lecznicze zawierające bez czarny.

Piśmiennictwo

1. Zakay-Rones, Z., Thom, E., Wollan, T., Wadstein, J. (2004). Randomized study of the efficacy and safety of oral elderberry extract in the treatment of influenza A and B virus infections. The Journal of international medical research, 32(2), 132–140. https://doi.org/10.1177/147323000403200205⬏
2. Zakay-Rones, Z., Varsano, N., Zlotnik, M., Manor, O., Regev, L., Schlesinger, M., Mumcuoglu, M. (1995). Inhibition of several strains of influenza virus in vitro and reduction of symptoms by an elderberry extract (Sambucus nigra L.) during an outbreak of influenza B Panama. Journal of alternative and complementary medicine (New York, N.Y.), 1(4), 361–369. https://doi.org/10.1089/acm.1995.1.361⬏
3. Natural Medicines. (2020). Elderberry. Aktualizacja: 16.12.2020.⬏
4. Rauš, K., Pleschka, S., Klein, P., Schoop, R., Fisher, P. (2015). Effect of an Echinacea-Based Hot Drink Versus Oseltamivir in Influenza Treatment: A Randomized, Double-Blind, Double-Dummy, Multicenter, Noninferiority Clinical Trial. Current therapeutic research, clinical and experimental, 77, 66–72. https://doi.org/10.1016/j.curtheres.2015.04.001⬏
5. Tiralongo, E., Wee, S. S., Lea, R. A. (2016). Elderberry Supplementation Reduces Cold Duration and Symptoms in Air-Travellers: A Randomized, Double-Blind Placebo-Controlled Clinical Trial. Nutrients, 8(4), 182. https://doi.org/10.3390/nu8040182⬏
6. Kirichenko, T. V., Sobenin, I. A., Markina, Y. V., Gerasimova, E. V., Grechko, A. V., Kashirskikh, D. A., Romanenko, E. B., Wu, W. K., Orekhov, A. N. (2020). Clinical Effectiveness of a Combination of Black Elder Berries, Violet Herb, and Calendula Flowers in Chronic Obstructive Pulmonary Disease: The Results of a Double-Blinded Placebo-Controlled Study. Biology, 9(4), 83. https://doi.org/10.3390/biology9040083⬏
7. Curtis, P. J., Kroon, P. A., Hollands, W. J., Walls, R., Jenkins, G., Kay, C. D., Cassidy, A. (2009). Cardiovascular disease risk biomarkers and liver and kidney function are not altered in postmenopausal women after ingesting an elderberry extract rich in anthocyanins for 12 weeks. The Journal of nutrition, 139(12), 2266–2271. https://doi.org/10.3945/jn.109.113126⬏
8. Murkovic, M., Abuja, P. M., Bergmann, A. R., Zirngast, A., Adam, U., Winklhofer-Roob, B. M., Toplak, H. (2004). Effects of elderberry juice on fasting and postprandial serum lipids and low-density lipoprotein oxidation in healthy volunteers: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. European journal of clinical nutrition, 58(2), 244–249. https://doi.org/10.1038/sj.ejcn.1601773⬏