Transkrypcja:
Cześć, tu Dawid Panek. Witam w programie Pogadanki Farmaceutyczne. W tym odcinku opowiem o hydrokortyzonie. Jakich informacji udzielić pacjentowi kupującemu preparat z hydrokortyzonem w aptece? Zapraszam.
Hydrokortyzon został zsyntetyzowany w 1951 roku. W 1952 r. Sulzberger i Witten i Kopf udowodnili korzystne efekty miejscowego zastosowania hydrokortyzonu w leczeniu atopowego zapalenia skóry. Odkrycie to stało się kamieniem milowym w dermatologii. Do dzisiaj glikokortykosteroidy, w tym hydrokortyzon, stanową podstawowy element terapii wielu chorób skóry, w tym m.in. łojotokowego zapalenia skóry, oparzeń, łuszczycy, stanów zapalnych pochodzenia uczuleniowego, skórnych odczynów polekowych, atopowego zapalenia skóry.
Hydrokortyzon wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwświądowe, antyproliferacyjne i immunosupresyjne. Obkurcza naczynia krwionośne i zmniejszenie ich przepuszczalności, indukuje syntezę lipokortyny 1 i wazokortyny. Lipokortyna hamuje aktywność fosfolipazy A2 zmniejszając stężenie kwasu arachidonowego, prekursora mediatorów zapalenia. Hydrokortyzon hamuje syntezę wielu cytokin prozapalnych, migrację makrofagów i proliferację limfocytów T i B.
Glikokortykosteroidy są lekami z wyboru w wielu jednostkach chorobowych: dermatozach zapalnych, chorobach hiperproliferacyjnych i autoimmunologicznych. Hydrokortyzon w kremie stosuje się w niezakażonych, sączących stanach zapalnych skóry różnego pochodzenia, przede wszystkim o podłożu alergicznym, w atopowym zapaleniu skóry, wyprysku kontaktowym alergicznym, reakcjach po ukąszeniach lub użądleniach przez owady.
Przejdźmy teraz do sedna – jakie informacje warto przekazać pacjentowi przy każdym wydaniu preparatu z apteki, o czym poinformować w razie dodatkowych pytań?
Poinformuj pacjenta że bez konsultacji z lekarzem kremy z hydrokortyzonem stosujemy raz lub dwa razy dziennie, jednak nie dłużej niż 7 dni. Krem nanosimy cienką warstwą na chorobowo zmienione miejsce, nie stosujemy na duże powierzchnię skóry, rany oraz uszkodzoną skórę. Należy unikać również aplikowania preparatów sterydowych na twarz i okolice oczu, ponieważ zarówno skóra w tych miejscach jest szczególnie delikatna i narażona na wystąpienie działań niepożądanych, jak i wzrasta ryzyko rozwoju jaskry lub zaćmy.
Hydrokortyzon w postaci kremu dostępny jest w dwóch stężeniach: słabszy 0,5% i mocniejszy 1%. Jeden i drugi dostępny jest bez recepty, a głównym wskazaniem do ich stosowania są stany zapalne skóry o średnim nasileniu, przede wszystkim o podłożu alergicznym. Kremy z hydrokortyzonem stosuje się w leczeniu atopowego zapalenia skóry, pokrzywki, wyprysku kontaktowego alergicznego, łagodzą również podrażnienia po ukąszeniu owadów. Hydrokortyzon w stężeniu 0,5% można dodatkowo stosować w leczeniu oparzeń pierwszego i drugiego stopnia, w tym także oparzeń słonecznych. Jednak poinformuj pacjenta, że zarówno słabszy jak i mocniejszy krem z hydrokortyzonem nie powinien być stosowany u dzieci przed ukończeniem 12 roku życia, bez konsultacji z lekarzem.
Przekaż również pacjentowi, że w terapii kortykosteroidami ważne jest miejscowe stosowanie emolientów i poleć odpowiedni dla niego preparat. Wyjaśnij, że emolienty wspomagają przenikanie kortykosteroidów, co często umożliwia zmniejszenie ich dawki, ponadto redukują ryzyko wystąpienia posteroidowych działań niepożądanych i przyczyniają się do utrzymania remisji choroby uzyskanej poprzez terapię kortykosteroidami. Poinformuj pacjenta, że emolienty stosuje się 15 minut przed hydrokortyzonem w postaci kremu, lub 15 minut po hydrokortyzonie w postaci maści. Warto zaznaczyć że u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry obfite stosowanie preparatów natłuszczających, zmiękczających często zmniejsza potrzebę miejscowej kortykoidoterapii.
Przewlekłe stosowaniu na dużą powierzchnię skóry hydrokortyzonu może zmniejszyć prawidłową odpowiedź immunologiczną w postaci pojawienia się odpowiednich przeciwciał po szczepieniu. Należy odstawić preparaty z hydrokortyzonem przed planowanym szczepieniem.
Hydrokortyzon stosowany miejscowo należy do słabych kortykosteroidów. Jednak jak wszystkie kortykosteroidy może powodować działania niepożądane charakterystyczne dla tej grupy związków. Miejscowo najczęściej dochodzi do ścieńczenia naskórka i skóry właściwej, pojawienia się rozstępów, zaniku tkanki podskórnej, zapalenia meszków włosowych, przebarwień bądź odbarwienia skóry oraz pojawienia się trądziku posteroidowego. Na skórze mogą pojawić się teleangiektazje , czyli rozszerzone drobne naczynia krwionośne, zwiększa się skłonność do zakażeń bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych i pasożytniczych skóry. Aplikowanie kortykosteroidów na delikatną skórę pach, pachwin, zwiększa ryzyko zaników skórnych nawet przy krótkiej terapii. Najlepiej kortykosteroidy wchłaniają się z powierzchni błon śluzowych, okolic krocza, fałdów skórnych i powiek.
Hydrokortyzon słabo wchłania się do krążenia ogólnego, jednak stosowany na duże powierzchnie skóry, przez długi czas często z zastosowaniem okluzji może skutkować pojawieniem się ogólnoustrojowych działań niepożądanych: hiperglikemii, wzrostu ciśnienia tętniczego, niewydolności nadnerczy, zespołu Cushinga, osteoporozy, zahamowania osi podwzgórze- przysadka-nadnercza.
U dzieci możliwość wystąpienia ogólnoustrojowych działań niepożądanych jest znacznie większa niż u dorosłych. Dzieci mają cienki naskórek, słabo rozwinięte warstwy skóry oraz liczne rozszerzone naczynia krwionośne w skórze, które ułatwiają wchłonięcie leku do krwioobiegu.
Wielokrotna aplikacja kortykosteroidów w ciągu doby nie poprawia skuteczności leczenia, może doprowadzić do zablokowania receptorów komórkowych dla tych leków i jest przyczyną paradoksalnego braku reakcji na leczenie, a także zwiększa ryzyko działań niepożądanych.
Odstawienie kortykosteroidów przy długotrwałym stosowaniu może powodować tzw. efekt odstawienny — nasilony nawrót choroby wobec której stosowany był lek. W celu jego uniknięcia zaleca się stopniowe odstawianie preparatów, stosując naprzemienną aplikację emolientami.
