Substancje immunostymulujące mają wzmacniać odpowiedź układu immunologicznego. Polecane są osobom o obniżonej odporności oraz w przypadku nawracających infekcji. Substancje i surowce o postulowanym działaniu immunostymulującym dostępne bez recepty to:

• ekstrakt z pelargonii afrykańskiej (Pelargonium sinoides) – dostępny w preparatach OTC: Pelafen, DŚSSPM: Pelavo Multi 6+ przeziębienie i grypa i w licznych suplementach diety,
• ekstrakt z aloesu drzewiastego Aloe sp. – dostępny w lekach OTC np. Bioaron C, Biostymina (ampułki do podawania doustnego)
• żeń-szeń – dostępny w suplementach diety tj. Bodymax, Olimp Żeń-Szeń Vita Complex, Aboca Żeńszeń monokoncentrat,
• beta-glukany – dostępny tylko w suplementach diety: Imunoglukan P4H, Imunoglukan P4H, Imunord Baby,
• dziki bez czarny – DŚSSPM: Sambucol, suplementy diety: Pelafen Kid, RenoPuren Zatoki Junior, Pneumolan Plus,
• wyciąg z jeżówki purpurowej (Echinacea purpurea) – wchodzi w skład płynów doustnych: Succus Echinaceae Phytopharm, Echinacea Max Teva, Immunofort oraz w tabletkach Echinerba zarejestrowanych jako lek OTC (Patrz: “10 roślin leczniczych, które trzeba znać”.),
• tran, czyli olej z wątroby dorsza – jedyny preparat na rynku zarejestrowany jako produkt leczniczy to Tran HASCO, suplementy diety to np. Tran islandzki LYSI lub Tran Mollers,
• olej z wątroby rekina – dostępny w leku Ecomer Odporność oraz w  suplementach diety takich jak np. Bio Marine 1140, ISKIAL MAX, Ecomer forte czosnek + vit. D3, Preventic Extra 500,
• witamina D – preparaty z witaminą D to np. Devikap^Rx, leki OTC: Vigantolleten 1000 i Vigantolleten 500, DŚSSPM: Molekin D3 Forte, Molekin D3, suplementy diety: Vitole D 2000, Vigantoletten MAX 2000; największa dawka witaminy D₃ dostępna bez recepty to 4000 IU, a na receptę: Solderol 7000 i Solderol 30000 (do stosowania odpowiednio raz w tygodniu i raz w miesiącu),
• Colostrum (siara bydlęca) dostępne w postaci różnych suplementów diety,
• probiotyki zawierające szczepy Lactobacillus rhamnosus GG (Dicoflor),
• lantybiotyki (Entitis),
• izoprynozyna – dostępna w lekach OTC: Eloprine, Groprinosin, Neosine, Neosine Forte,
  
• nieswoiste szczepionki bakteryjne tj. Broncho Vaxom^Rx, Ismigen^Rx, Luivac^Rx, Ribomunyl^Rx, Polyvaccinum Mite^Rx), dostępne w postaci tabletek podjęzykowych, kapsułek, tabletek, granulek, kropli donosowych i ampułek do iniekcji,
• preparaty złożone np. lek OTC: Esberitox.

Spośród substancji dostępnych w lekach bez recepty najwięcej dowodów na skuteczność ma wyciąg z jeżówki purpurowej, jednak z uwagi na niską i średnią jakość tych badań, leki te rejestrowane są jedynie jako produkty do tradycyjnego stosowania.

Jakich informacji udzielić o dawkowaniu?

Niektóre z preparatów wymagają podawania przez dłuższy okres czasu np. lek OTC zawierający ekstrakt z aloesu drzewiastego (Biostymina) zaleca się stosować przez 10-20 dni, a w razie potrzeby leczenie należy powtórzyć po miesiącu przerwy, inne z kolei można stosować doraźnie. Badania na skuteczność niektórych substancji immunostymulujących prowadzono biorąc pod uwagę tylko działanie długotrwałe i na… zwierzętach.^[1]

W przypadku podawania nieswoistych szczepionek bakteryjnych zapobiegawczo, aby wzmocnić odporność, leczenie należy rozpocząć w czasie wolnym od infekcji. Stosuje się je jednak również w czasie choroby, w celu wspomagania działania innych leków (np. antybiotyków), skrócenia czasu trwania i nasilenia objawów. Podawanie szczepionki doustnej Broncho Vaxom najkorzystniej jest rozpocząć jednocześnie z antybiotykiem. Preparaty z jeżówką, dzikim bzem czarnym i pelargonią afrykańską również mogą być podawane już w czasie infekcji.

Izoprynozyna może być stosowana od 1. roku życia, czas trwania leczenia wynosi od 5 do 14 dni.^[2] (Patrz: “Czy izoprynozyna (Neosine, Groprinosin) jest skutecznym lekiem na przeziębienie i grypę?”.)

Spośród bakteryjnych szczepionek nieswoistych Luivac może być podawany od 2 roku życia, Ismigen i Ribomunyl – od 3 roku życia, natomiast Broncho-Vaxom w mniejszej dawce 3,5 mg  – od 6 miesiąca życia, a dawka 7 mg powyżej 12 roku życia.^[3][4][5]

Witamina D w profilaktyce przeziębienia stosowana jest zazwyczaj w dawkach 400-2000 IU. Na opakowaniach możesz spotkać się z zapisem składu podanego w gramach lub w jednostkach międzynarodowych (IU). Pamiętaj, że przelicznik to: 10 µg = 400 IU, lub skorzystaj z naszego kalulatora. (Patrz: “Witamina D3 – przelicz µg na IU”.)

Jeśli pacjent ma problemy z połykaniem, możesz polecić mu tabletki Esberitox, ponieważ można je rozgryzać lub ssać. Podobnie w celu łatwiejszego połknięcia kapsułki zawierającej szczepionkę Broncho-Vaxom jej zawartość można wsypać do szklanki z sokiem owocowym, mlekiem lub wodą i wypić.^[4] Ten sposób jest zalecany szczególnie u małych dzieci.

Na czym się skupić edukując pacjenta o leku lub chorobie?

Edukując pacjenta, zwróć uwagę na różnicę pomiędzy lekiem i suplementem diety. Wydając preparat sprawdź, czy jest standaryzowany na określoną ilość substancji czynnych.

Leki o działaniu immunostymulującym stosuje się przede wszystkim po to, aby skrócić czas trwania choroby lub zmniejszyć częstość występowania infekcji. Nawet jeśli lek znacznie zwiększa ilość limfocytów czy stężenie cytokin, nie oznacza to, że będzie to miało znaczenie kliniczne (czyli zastosowanie w praktyce). W rozmowie z pacjentem zaznacz, że prawdziwe niedobory odporności leczy się tylko specjalistycznie.

Pacjenci proszący o coś na odporność często są przekonani, że to jej osłabienie jest przyczyną częstych przeziębień. Wytłumacz, że nawracające infekcje najczęściej nie oznaczają niedoborów odporności, ale przyczyną zachorowań może być po prostu częsty kontakt z patogenami (np. w przypadku dzieci, które chodzą do przedszkola czy żłobka). Możesz też przypomnieć, że osoba dorosła zapada średnio kilka razy do roku na infekcje wirusowe, a dzieci jeszcze częściej. Taka częstość zapadania na infekcje mieści się w normie i zazwyczaj nie jest powodem do niepokoju.

Czytaj też:

Róża dzika – Rosa canina L.

Leki stosowane w ADHD

Kwasy tłuszczowe omega-3

Czy leczenie przynosi efekty?

Spośród wielu substancji immunostymulujących tylko nieswoiste szczepionki bakteryjne mają udowodnioną skuteczność. Aktualnie nie dysponujemy mocnymi danymi, które potwierdzałyby skuteczność innych substancji czy surowców.^[6]

Jakich działań niepożądanych można się spodziewać?

Pamiętaj, że izoprynozyna może zwiększać stężenie kwasu moczowego. Zapytaj, czy pacjent nie choruje na dnę moczanową, kamicę moczanową, czy nie ma stwierdzonej hiperurykemii lub zaburzeń pracy nerek.

Wiele preparatów wzmacniających odporność nie powoduje istotnych działań niepożądanych. Często nie mają one też wielu przeciwwskazań. Preparaty takie jak jeżówka, aloes czy pelargonia rejestrowane są jako tradycyjne produkty lecznicze, co tym bardziej wskazuje na ich bezpieczeństwo, ale nie skuteczność.

Wydając nieswoiste szczepionki bakteryjne, możesz poinformować pacjenta, że w przypadku gdy wystąpi wysoka gorączka lub pojawi się napad astmy, leczenie należy przerwać.^[7]

Do częstych (czyli pojawiających się częściej niż 1/10, ale nie częściej niż 1/100) działań niepożądanych nieswoistych szczepionek bakteryjnych należą kaszel, ból głowy, biegunka, nudności czy wysypka.^[4] Izoprynozyna z kolei może powodować bóle w nadbrzuszu, wysypkę, swędzenie skóry, bóle i zawroty głowy, zmęczenie i złe samopoczucie.^[2]

Zobacz też: Przegląd preparatów na odporność dla dzieci

Jak pomóc monitorować leczenie i ryzyko interakcji?

Zwróć szczególną uwagę na pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi. W przypadku tej grupy osób żaden preparat immunostymulujący nie powinien być stosowany bez kontaktu z lekarzem. Jeśli pacjent przychodzi z receptą na metotreksat (Metotab), cyklosporynę (Cyclaid, Equoral) lub takrolimus (Prograf, Cidimus) może to być dla Ciebie wskazówka, że pacjent choruje na jedną z chorób autoagresywnych lub jest po przeszczepie.

Należy zachować ostrożność przy stosowaniu izoprynozyny z lekami zwiększającymi wydalanie kwasu moczowego z moczem, włącznie z diuretykami.^[2] Zwróć uwagę, jeśli pacjent wykupuje receptę na allopurynol (Allupol, Milurit) lub kolchicynę (Colchican) – może to oznaczać, że leczy się na dnę moczanową.

Zaproponuj zmiany w stylu życia

Konsultując pacjenta przypomnij, że do ważnych elementów zapobiegania infekcjom należy odpowiednia ilość snu (minimum 7 godzin), prawidłowa dieta bogata w warzywa z dodatkiem owoców oraz regularna aktywność fizyczna. W badaniu na temat wpływu odpowiedniej ilości snu na odporność organizmu udowodniono, że osoby, które spały mniej niż 5 godzin, były prawie trzykrotnie bardziej narażone na rozwój przeziębienia niż te, które spały więcej niż 7 godzin na dobę.^[8]

Przyczyną częstszych infekcji jest też palenie papierosów, a w przypadku dzieci duże znaczenie może mieć narażenie na palenie bierne.

Nie można zapomnieć, że ważnym elementem zapobiegania infekcjom jest też odpowiednia higiena i częste mycie rąk.

Piśmiennictwo

1. Lee Y, Im SA, Kim J, Lee S, Kwon J, Lee H, Kong H, Song Y, Shin E, Do SG, Lee CK, Kim K. Modified Aloe Polysaccharide Restores Chronic Stress-Induced Immunosuppression in Mice. Int J Mol Sci. 2016 Sep 30;17(10) pełny tekst⬏
2. ChPL Neosine⬏⬏⬏
3. ChPL Ribomunyl⬏
4. ChPL Broncho Vaxom⬏⬏⬏
5. ChPL Ismigen⬏
6. Yin J, Xu B, Zeng X, Shen K. Broncho-Vaxom in pediatric recurrent respiratory tract infections: A systematic review and meta-analysis. Int Immunopharmacol. 2018 abstrakt⬏
7. ChPL  Ribomunyl⬏
8. Prather AA, Janicki-Deverts D, Hall MH, Cohen S. Behaviorally Assessed Sleep and Susceptibility to the Common Cold. Sleep. 2015 Sep 1;38(9):1353-9.  pełny tekst⬏