Transkrypcja:
Cześć, tu Bartosz Futera. Witam w programie Pogadanki Farmaceutyczne. W dzisiejszym odcinku opowiem o węglu aktywowanym. Co warto przekazać pacjentowi? Zapraszam.
Węgiel drzewny wykorzystywano w starożytnym Egipcie do neutralizowania przykrego zapachu z zakażonych ran już 1500 lat przed naszą erą. Fenicjanie przechowywali na statkach wodę w beczkach o opalonych ściankach, co miało na celu poprawę jej smaku. Te przykłady wskazują na zrozumienie właściwości adsorpcyjnych węgla drzewnego już przez ludzi żyjących w czasach starożytnych.
Węgiel aktywowany wynaleziono w osiemnastym wieku jako środek stosowany w trakcie oczyszczania cukru z kolorowych nieczystości. Pierwsze medyczne, udokumentowane jego zastosowanie opisano w 1835 jako eksperyment, w którym po podaniu mieszaniny węgla aktywowanego i strychniny nie ujawniły się objawy zatrucia. Węgiel aktywowany swoją nazwę bierze od procesu, w którym surowiec – bambus, łupiny kokosowe, drewno czy pak węglowy – poddany jest procesom chemicznym lub działaniu wysokich temperatur w atmosferze o utleniającym charakterze, co skutkuje powstaniem niewielkich porów zwiększających znacznie powierzchnię adsorpcyjną – dla porównania jeden gram węgla drzewnego ma powierzchnię 2-5 m2, a jeden gram węgla aktywowanego aż 3000 m2.
Leki zawierające węgiel aktywowany według ChPL wskazane są przy biegunkach, niestrawności lub wzdęciach – w tych wskazaniach mogą być stosowane u osób od 12. roku życia. Po porozumieniu z lekarzem węgiel aktywowany może być zastosowany w leczeniu zatrucia.
Lek nie ulega wchłonięciu w jelitach, ale zapobiega wchłonięciu różnych substancji ze światła jelita, uniemożliwia również wtórne wchłanianie związków wydalonych do jelit np. z żółcią.
Przejdźmy teraz do sedna – jakie informacje warto przekazać pacjentowi przy każdym wydaniu preparatu z apteki, o czym poinformować w razie dodatkowych pytań?
Zalecenia odnośnie do zastosowania węgla aktywowanego różnią się w zależności od problemu, z którym pacjent chciałby sobie poradzić z jego pomocą. Węgiel aktywowany nie ma potwierdzonej klinicznie skuteczności w przypadku leczenia niestrawności i wzdęć. Przykładowe dawkowanie podane przez producenta jednego z leków to 900-1200 mg węgla aktywowanego podawanego kilkukrotnie w trakcie doby do ustąpienia objawów. Jeśli objawy utrzymują się siedem dni, pacjent powinien skonsultować się z lekarzem. Ze względu na wątpliwości odnośnie do skuteczności węgla aktywowanego w leczeniu wzdęć, zaproponuj alternatywne postępowanie z wykorzystaniem leku zawierającego dimetykon lub symetykon.
Leczenie biegunki przy pomocy węgla aktywowanego polega na podawaniu jednorazowo papki z 4000 mg węgla aktywowanego, co powtarzane jest kilkukrotnie w razie konieczności. Jeżeli biegunka utrzymuje się dwa dni w trakcie stosowania węgla aktywowanego konieczna jest konsultacja lekarska. Ponownie, ze względu na brak klinicznie udowodnionej skuteczności węgla aktywowanego w tym wskazaniu możesz zaproponować postępowanie poparte dowodami naukowymi – na przykład przyjmowanie diosmektytu. Dodatkowo zaleć nawadnianie pacjenta z użyciem elektrolitów.
Węgiel aktywowany znajduje się na liście podstawowych leków WHO, jednak jego stosowanie nie zawsze jest neutralne dla pacjenta, szczególnie stosującego przewlekle leki o ustalonym schemacie dawkowania. Największa zaleta węgla aktywowanego – jego duże zdolności adsorpcyjne – stanowią jednocześnie jego wadę i przyczynę potencjalnych niebezpieczeństw. Niezachowanie odpowiedniego odstępu między podaniem węgla aktywowanego a przyjęciem innych leków może skutkować osłabieniem ich działania podstawowego, co zwiększa ryzyko zaostrzenia choroby przewlekłej, stanowiąc zagrożenie zdrowia i życia. Zaleć pacjentowi przyjmowanie pozostałych leków na przynajmniej dwie godziny przed lub po zażyciu węgla aktywowanego. Spożyty pokarm może osłabiać działanie leku.
Ponadto posiadanie do dyspozycji węgla aktywowanego przez pacjenta może wywołać złudne poczucie bezpieczeństwa, co może być niebezpieczne w przypadku samodzielnych prób leczenia zatruć, ponieważ węgiel aktywowany nie jest skuteczny w przypadku wielu z nich, np.: zatruć związkami metali, etanolem, metanolem, kwasami i zasadami nieorganicznymi. Występuje również ryzyko, że ze względu na przyjęty samodzielnie przez pacjenta węgiel aktywowany zastosowana specyficzna odtrutka będzie mniej skuteczna. W przypadku ekspozycji na szkodliwy ksenobiotyk zaleć pacjentowi jak najszybszy kontakt z lekarzem i podjęcie działań przez fachowy personel.
Węgiel aktywowany nie ulega trawieniu i może zabarwić stolec na czarno, o czym warto uprzedzić w szczególności rodziców małych dzieci lub osoby z chorobami jelit, u których ciemne zabarwienie kału mogłoby wywołać obawy o postęp choroby.
Brakuje badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania węgla aktywowanego w trakcie ciąży i karmienia piersią, nie stanowią one jednak bezwzględnego przeciwwskazania do przyjmowania leku. Węgiel aktywowany nie wchłania się z przewodu pokarmowego, dlatego wywarcie przez niego niekorzystnych działań na karmione dziecko jest mało prawdopodobne.
Istnieją doniesienia o zastosowaniu węgla aktywowanego u osób chorujących na celiakię po przypadkowym zażyciu glutenu, jednak brakuje dowodów na skuteczność takiego postępowania. Domowe metody wybielania zębów również zakładają wykorzystanie węgla aktywowanego lub past go zawierających, ale dostępna literatura naukowa nie wskazuje jednoznacznie dowodów skuteczności, natomiast ze względu na duże właściwości abrazyjne może dojść do uszkodzenia szkliwa.
Jedynym wskazaniem do zastosowania węgla aktywowanego popartym wynikami badań są niektóre zatrucia. Choć węgiel aktywowany jest popularnym środkiem w Polsce, szczególnie wśród pacjentów preferujących tradycyjne metody, jego skuteczność w przypadkach innych niż zatrucia budzi wątpliwości – z tego względu chociażby amerykańska FDA nie zarejestrowała go poza tym wskazaniem.
To już wszystko w tym odcinku – dziękuję za uwagę i do zobaczenia!
