Pytanie
Czy gorączka sama w sobie jest niebezpieczna dla zdrowia czy życia? Przy jakiej temperaturze należy obniżać gorączkę?
Krótka odpowiedź
Gorączka nie powoduje zagrożenia dla zdrowia czy życia – jest fizjologicznym odruchem obronnym organizmu (kontrolowanym przez OUN) potrzebnym do zwalczania infekcji przez układ immunologiczny. Sama w sobie nie jest chorobą, a jedynie objawem choroby. Umowna temperatura, od której definiuje się gorączkę to 38°C, ale zastosowanie leków przeciwgorączkowych jest uzależnione od samopoczucia chorego i jego ogólnego stanu zdrowia (dla osób starszych czy cierpiących na niektóre choroby przewlekłe gorączka, może być dodatkowym obciążeniem dla organizmu).
Wyjaśnienie
Gorączka to wzrost temperatury ciała ponad zakres wartości prawidłowych w odpowiedzi na różne czynniki, który jest kontrolowany przez ośrodek termoregulacji w podwzgórzu. Klinicznie definiuje się ją jako wzrost temperatury ciała o 1°C powyżej prawidłowej temperatury ciała zmierzonej w danym miejscu.[1] Najczęściej jest objawem infekcji (wirusowych lub bakteryjnych), ale może pojawiać się także w przebiegu chorób nieinfekcyjnych takich jak alergie, choroby autoimmunologiczne czy nowotwory. Warto pamiętać, że gorączka jest fizjologicznym niespecyficznym odruchem obronnym organizmu i oznaką, że organizm podjął walkę z patogenami. Nie jest odrębnym procesem chorobowym, chociaż może być tak błędnie rozumiana. Podwyższenie temperatury ciała następuje w wyniku aktywacji ośrodka termoregulacji w podwzgórzu po kontakcie z pirogenami (substancjami powodującymi gorączkę) egzogennymi (wirusowymi lub bakteryjnymi) i endogennymi (Il-1, Il-6, TNF-α) – punkt nastawczy termoregulacji podnosi się na wyższy poziom. Gorączka występująca w przebiegu infekcji przynosi korzyści takie jak:[1][2]
- skuteczniejsze funkcjonowanie układu immunologicznego w podwyższonej temperaturze – zwiększenie proliferacji komórek układu odpornościowego i wydzielania przeciwciał czy substancji wirusobójczych, np. interferonów (dotyczy to umiarkowanie podwyższonej temperatury),
- ograniczenie wzrostu i rozmnażania się bakterii czy namnażania wirusów (prawdopodobnie wiąże się to ze zmniejszeniem stężenia żelaza w surowicy krwi).
Przy temperaturze ciała wynoszącej ok. 40°C obserwuje się spadek korzyści związanych z gorączką.[1] Gorączka towarzysząca chorobie infekcyjnej ustępuje zazwyczaj samoistnie w ciągu 3-5 dni, w miarę ustępowania choroby.[2]
Temperatura ciała zmienia się w ciągu dnia w zakresie 0,5-1°C – największą ciepłotę ciała odnotowuje się w godzinach 17.00-19.00. Ponadto u kobiet temperatura ciała zmienia się także w ciągu miesiąca w związku z trwającym cyklem menstruacyjnym.[1] Zwróć uwagę, że temperatura ciała i wartości, od których definiuje się gorączkę, różnią się w zależności od miejsca pomiaru, co przedstawiliśmy w Tabeli 2. Zakresy temperatur mogą też różnić się nieznacznie w zależności od źródła. Warto podkreślić, że nie istnieje jedna wartość określająca prawidłową temperaturę ciała, tylko jej zakresy, ze względu na czynniki osobnicze i środowiskowe, które wpływają na temperaturę ciała.
Tabela 2. Wartości prawidłowej temperatury ciała oraz gorączki w zależności od miejsca pomiaru.[1]
| Miejsce pomiaru | Zakres prawidłowych temperatur [°C] | Średnia temperatura [°C] | Gorączka [°C] |
|---|---|---|---|
| W odbycie | 36,6-37,9 | 37,0 | ≥ 38,0 |
| W ustach | 35,5-37,5 | 36,6 | ≥ 37,6 |
| Pod pachą | 34,7-37,3 | 36,4 | ≥ 37,4 |
| W uchu (błona bębenkowa) | 35,7-37,5 | 36,6 | ≥ 37,6 |
Pytanie postawione w tytule jest związane z tzw. fobią gorączkową, która dotyczy w szczególności rodziców małych dzieci i jest błędnym przekonaniem, że gorączka sama w sobie jest chorobą i wiąże się z ryzykiem „ścinania” białek w mózgu, wystąpienia drgawek gorączkowych czy nawet śmierci, dlatego należy bezwzględnie stosować leki przeciwgorączkowe nawet przy nieznacznym wzroście temperatury ciała. [3] Takie postępowanie może doprowadzić do zbędnego podawania czy nawet przedawkowania leków przeciwgorączkowych u dzieci. Fobia gorączkowa może wiązać się także z niepotrzebnym podawaniem antybiotyków ze względu na pogląd, że to właśnie antybiotyki leczą gorączkę. Nie ma dowodów na to, że gorączka towarzysząca chorobie infekcyjnej powoduje uszkodzenia w mózgu.[2]
W rzeczywistości dopiero temperatura ciała ˃ 40,5°C, czyli hipertermia, może uszkodzić białka i stanowi zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia. W przeciwieństwie do gorączki, hipertermia jest procesem niekontrolowanym (nie dochodzi do przestawienia punktu termoregulacji w podwzgórzu) – wzrost temperatury ciała przewyższa możliwości organizmu do utraty ciepła. Może być wywołana przez:[4]
- zatrucie lekami, dopalaczami lub narkotykami,
- przegrzanie organizmu,
- odwodnienie organizmu,
- interakcje między lekami.
Częstość występowania drgawek gorączkowych u dzieci to 2-5%, najczęściej dotyczą dzieci w wieku od 6. m.ż. do 5. r.ż. i pojawiają się przy temperaturze ciała ˃ 38°C, jednakże mogą wystąpić w dowolnej fazie choroby, której towarzyszy gorączka (drgawki mogą poprzedzać gorączkę). Objawy towarzyszące drgawkom gorączkowym to:[1]
- utrata przytomności,
- trudności w oddychaniu,
- bladość lub zasinienie,
- piana w ustach,
- przewracanie oczami w kierunku tyłu głowy,
- ufiksowanie wzroku.
W większości przypadków drgawki gorączkowe ustępują samoistnie w krótkim czasie i nie wymagają hospitalizacji, ani podawania leków przeciwdrgawkowych (podaje się je w sytuacji, kiedy napad drgawek trwa dłużej niż 5 minut, drgawki nawracają lub wystąpił stan padaczkowy). Wystąpienie drgawek gorączkowych nie pogarsza rozwoju dziecka (nie powoduje zaburzeń neurologicznych czy trudności w nauce) i wiąże się z niewielkim ryzykiem rozwoju padaczki. Podawanie leków przeciwgorączkowych (paracetamolu lub ibuprofenu) w celu zapobiegania drgawkom gorączkowym jest niezalecane – nie są skuteczne w profilaktyce nawrotów i napadów drgawek gorączkowych, co wykazano w podwójnie zaślepionym badaniu klinicznym z randomizacją z 2009 r.[1][5] Brakuje dowodów z badań naukowych, które potwierdzałyby, że to właśnie gorączka jest bezpośrednią przyczyną drgawek gorączkowych.[6]
Uznaje się, że próg gorączki to 38°C, a poważna gorączka to temperatura ciała ≥ 39°C.[1] Oznacza to, że wdrożenie leków przeciwgorączkowych należy rozważyć, jeśli zmierzona temperatura ciała będzie wynosiła ≥ 38°C. Te wartości są jednak umowne i w praktyce zastosowanie leków obniżających temperaturę zależy od indywidualnych czynników dotyczących pacjenta takich jak:
- wiek,
- samopoczucie,
- ogólny stan chorego (współwystępowanie chorób przewlekłych, obecnie przyjmowane leki).
Leki przeciwgorączkowe mają za zadanie poprawić komfort chorego związany z podwyższoną temperaturą ciała.
Wiadomo, że podczas gorączki zwiększa się częstość Pracy serca (o 10-15 uderzeń/min na każdy 1°C) oraz liczba oddechów (o 3-5 oddechów/min na każdy 1°C), dlatego osoby z niewydolnością układu sercowo-naczyniowego, chorobami płuc czy przyjmujące leki immunosupresyjne mogą znosić ją gorzej niż osoby zdrowe – mogą wystąpić u nich powikłania na skutek gorączki.[2][6]
Wzrost temperatury ciała jest czynnikiem ryzyka ponownego wystąpienia drgawek gorączkowych u 2-4% dzieci, które doświadczyły ich w przeszłości.[2]
Na skutek gorączki zwiększa się zapotrzebowanie metaboliczne organizmu, co zwiększa zapotrzebowanie na wodę oraz pokarm.[2]Gorączka powoduje także pocenie się na skutek termoregulacji – organizm obniża w ten sposób temperaturę ciała. Obfite pocenie się na skutek gorączki może prowadzić do odwodnienia organizmu, w szczególności u dzieci i osób starszych.
Podsumowując, gorączka sama w sobie nie stanowi zagrożenia dla życia czy zdrowia, ale może stanowić dodatkowe obciążenie organizmu u szczególnych grup pacjentów. Należą do nich:[6]
- osoby z chorobami układu sercowo-naczyniowymi,
- osoby z chorobami układu oddechowego,
- osoby starsze (gorączka może wywoływać u nich splątanie czy odwodnienie).
Czytaj też: Dlaczego Nimesulid jest przeciwwskazany przy gorączce? – Pytanie do redakcji
Piśmiennictwo
- Doniec, Z., Jackowska, T., Sybilski, A., Woroń, J., Mastalerz-Migas, A. (2021). Gorączka u dzieci – rekomendacje postępowania w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej – KOMPAS GORĄCZKA. Pobrano z: https://ptmr.info.pl/rekomendacje-ptmr/ ⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏
- Avner, J. R. (2009). Ostra gorączka. Pediatria po Dyplomie, 13(5), 35-46. ⬏⬏⬏⬏⬏⬏
- Schmitt, B. D. (1980). Fever phobia: misconceptions of parents about fevers. The American Journal of Diseases of Children, 134(2), 176-181. ⬏
- Dinarello, C. A., Porat, R. (2021). Pathophysiology and treatment of fever in Adults. UpToDate. Aktualizacja: 01.09.2021. ⬏
- Strengell, T., Uhari, M., Tarkka, R., Uusimaa, J., Alen, R., Lautala, P., Rantala, H. (2009). Antipyretic agents for preventing recurrences of febrile seizures: randomized controlled trial. Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine, 163(9), 799-804. doi: 10.1001/archpediatrics.2009.137. ⬏
- Becker–, J. H., Wu, S. C. (2010). Fever – an update. The Journal of the American Podiatric Medical Association, 100(4), 281-290. doi: 10.7547/1000281⬏⬏⬏
