Pytanie

Czym są, gdzie sprawdzać i jak rozumieć oświadczenia zdrowotne suplementów?

Krótka odpowiedź

Oświadczeniem zdrowotnym jest każdy stosowany przez producenta suplementu diety (lub innej żywności) komunikat, który w jakikolwiek sposób wskazuje, że dana żywność bądź jej składnik wywiera wpływ na zdrowie. Jak rozumieć taką definicję? Przykładowo, wydając z apteki suplement diety czytamy, że jego składnik przyczynia się do utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi, jest potrzebny dla normalnego wzrostu i rozwoju kości itp. Nie oznacza to, że producent to zbadał i podał działanie suplementu. Są to po prostu dopuszczalne przez prawo oświadczenia zdrowotne (ang. health claims), które producent może przytaczać na opakowaniu swojego produktu lub w jego reklamie.

Zagadnienia dotyczące oświadczeń zdrowotnych są uregulowane przez prawo unijne celem ochrony konsumentów przed fałszywym przekazem – każde stosowane oświadczenie musi być oparte na dowodach naukowych i zatwierdzone przez Komisję Europejską. Z treścią wszystkich oświadczeń zdrowotnych można zapoznać się korzystając z rejestru dostępnego na stronie internetowej Komisji Europejskiej.

Wyjaśnienie

Kwestie oświadczeń zdrowotnych regulowane są przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności.

Definicje

Artykuł 2 rozporządzenia 1924/2006 podaje ogólną definicję oświadczenia oraz definicję oświadczenia zdrowotnego:^[1]

1) „oświadczenie” oznacza każdy komunikat lub przedstawienie, które, zgodnie z przepisami wspólnotowymi lub krajowymi, nie są obowiązkowe, łącznie z przedstawieniem obrazowym, graficznym lub symbolicznym w jakiejkolwiek formie, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że żywność ma szczególne właściwości

5) „oświadczenie zdrowotne” oznacza każde oświadczenie, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że istnieje związek pomiędzy kategorią żywności, daną żywnością lub jednym z jej składników, a zdrowiem

Rodzaje i przykłady oświadczeń zdrowotnych

Wyróżnia się trzy rodzaje oświadczeń zdrowotnych:^[1]

• oświadczenia zdrowotne inne niż dotyczące zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci (nazywane też oświadczeniami funkcyjnymi lub oświadczeniami z artykułu 13)
• oświadczenia o zmniejszaniu ryzyka choroby (wymienione w artykule 14)
• oświadczenia odnoszące się do rozwoju i zdrowia dzieci (wymienione w artykule 14)

Oświadczenia funkcyjne

Większość obowiązujących obecnie oświadczeń to oświadczenia funkcyjne. Artykuł 13 rozporządzenia 1924/2006 precyzuje, jakie oświadczenia należą do tej grupy:^[1]

Oświadczenia zdrowotne opisujące lub powołujące się na:

a) rolę składnika odżywczego lub innej substancji we wzroście, rozwoju i funkcjach organizmu, lub

b) funkcje psychologiczne lub behawioralne, lub

c) bez uszczerbku dla dyrektywy 96/8/WE, odchudzanie lub kontrolę wagi ciała lub zmniejszanie poczucia głodu lub zwiększanie poczucia sytości lub zmniejszanie ilości energii dostępnej z danego sposobu odżywiania się

Przykłady oświadczeń z artykułu 13 to:^[2]

• „Jod przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.”
• „Beta-glukany przyczyniają się do utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi.”

Pozostałe oświadczenia

Definicję oświadczenia o zmniejszaniu ryzyka choroby znajdziemy w artykule 2 rozporządzenia 1924/2006:^[1]

6) „oświadczenie o zmniejszaniu ryzyka choroby” oznacza każde oświadczenie zdrowotne, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że spożycie danej kategorii żywności, danej żywności lub jednego z jego składników znacząco zmniejsza jakiś czynnik ryzyka w rozwoju choroby dotykającej ludzi

Przy stosowaniu oświadczeń o zmniejszaniu ryzyka choroby producent suplementu musi zawrzeć też informację, że istnieje wiele czynników ryzyka choroby, której dotyczy oświadczenie, i że zmiana jednego z tych czynników ryzyka może wywierać korzystny wpływ lub nie wywierać go.^[1] Przykład takich oświadczeń to:^[2]

• „Estry steroli roślinnych obniżają poziom cholesterolu we krwi. Wysoki poziom cholesterolu jest czynnikiem ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca.”

Z kolei przykłady oświadczeń odnoszących się do rozwoju i zdrowia dzieci to:^[2]

• „Wapń jest potrzebny dla normalnego wzrostu i rozwoju kości u dzieci.”
• „Białko jest potrzebne dla normalnego wzrostu i rozwoju kości u dzieci.”

Wymagania dotyczące stosowania oświadczeń

Artykuł 3 rozporządzenia 1924/2006 precyzuje, jakie oświadczenia są zabronione:^[1]

Bez uszczerbku dla dyrektyw 2000/13/WE i 84/450/EWG, oświadczenia żywieniowe i zdrowotne nie mogą:

a) być nieprawdziwe, niejednoznaczne lub wprowadzające w błąd;

b) budzić wątpliwości co do bezpieczeństwa lub adekwatności odżywczej innej żywności;

c) zachęcać do nadmiernego spożycia danej żywności lub stanowić przyzwolenia dla niego;

d) stwierdzać, sugerować lub dawać do zrozumienia, że zrównoważony i zróżnicowany sposób odżywiania się nie może zapewnić odpowiednich ilości składników odżywczych w ujęciu ogólnym. Odstępstwa w przypadku składników odżywczych, których nie można dostarczyć w wystarczającej ilości przez stosowanie zrównoważonego i zróżnicowanego sposobu odżywiania się, łącznie z warunkami ich stosowania, mającego na celu zmianę elementów innych niż istotne niniejszego rozporządzenia poprzez jego uzupełnienie, mogą być przyjęte zgodnie z procedurą regulacyjną połączoną z kontrolą, o której mowa w art. 25 ust. 3, przy uwzględnieniu szczególnych warunków występujących w państwach członkowskich;

e) odnosić się do zmian w funkcjonowaniu organizmu w sposób wzbudzający lub wykorzystujący lęk u konsumenta przy pomocy tekstu bądź przy pomocy obrazów, przedstawień graficznych lub symbolicznych.

Ponadto artykuł 10 dopuszcza stosowanie oświadczeń zdrowotnych tylko pod następującymi warunkami:^[1]

Oświadczenia zdrowotne są dopuszczalne jedynie pod warunkiem umieszczenia następujących informacji przy etykietowaniu, a jeżeli nie występuje ono — przy prezentacji i w reklamie:

a) stwierdzenie wskazujące na znaczenie zrównoważonego sposobu żywienia i zdrowego trybu życia;

b) ilość środka spożywczego i poziom jego spożycia niezbędny do uzyskania korzystnego działania, o którym mówi dane oświadczenie;

c) w stosownych przypadkach, stwierdzenie skierowane do osób, które powinny unikać danego środka spożywczego; i

d) odpowiednie ostrzeżenie w przypadku produktów, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, jeżeli są spożywane w nadmiarze.

Czytaj też: Oświadczenie zdrowotne

Rola Komisji Europejskiej i EFSA

Oświadczenia zdrowotne tworzone są na wniosek zainteresowanych stron, czyli producentów żywności. Decyzję o zatwierdzeniu danego oświadczenia podejmuje Komisja Europejska. Oświadczenia zdrowotne muszą być poparte dowodami naukowymi, za co odpowiada EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności). EFSA wydaje zatem naukową opinię i na jej podstawie Komisja Europejska zatwierdza lub odrzuca dane oświadczenie.^[3][4]

Gdzie szukać oświadczeń zdrowotnych?

Komisja Europejska prowadzi na swojej stronie internetowej rejestr oświadczeń zdrowotnych, jest on dostępny w tym miejscu https://ec.europa.eu/food/food-feed-portal/screen/health-claims/eu-register. Rejestr jest na bieżąco aktualizowany. Zawiera zatwierdzone (authorised) oświadczenia zdrowotne oraz oświadczenia odrzucone (non-authorised), których producenci żywności nie mogą stosować.

Poza tym rejestrem istnieją jeszcze oświadczenia z tzw. listy pending. Są to oświadczenia funkcyjne, które mogą być stosowane do czasu podjęcia ostatecznej decyzji przez Komisję Europejską, mimo że nie zakończyła się ich ocena. Lista obejmuje głównie oświadczenia dotyczące substancji roślinnych lub ziołowych.^[5]

Piśmiennictwo

1. Tekst skonsolidowany: Rozporządzenie (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności. Dz.U. L 404, 30.12.2006, p.9 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A02006R1924-20141213&qid=1690652660340⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏
2. Komisja Europejska. EU register. Dostęp 29.07.2023 https://ec.europa.eu/food/food-feed-portal/screen/health-claims/eu-register⬏⬏⬏
3. Komisja Europejska. Health claims. Dostęp: 29.07.2023 https://food.ec.europa.eu/safety/labelling-and-nutrition/nutrition-and-health-claims/health-claims_pl⬏
4. European Food Safety Authority. Health claims. Dostęp 29.07.2023 https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/health-claims⬏
5. Główny Inspektorat Sanitarny. Oświadczenia zdrowotne z tzw. „listy pending” – warunki stosowania. (2022) https://www.gov.pl/web/gis/oswiadczenia-zdrowotne-z-tzw-listy-pending–warunki-stosowania⬏