Rodzina astrowatych (Asteraceae), dawniej złożone, jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych na świecie. Wśród przedstawicieli tej rodziny znajdują się zarówno gatunki ozdobne, gatunki jadalne jak i gatunki wykorzystywane w lecznictwie. Na aptecznych półkach znajdziemy wiele preparatów zarówno do użytku zewnętrznego (maść Arcalen, Artemisol) jak i wewnętrznego (Urosept, Esberitox N), które w swoim składzie zawierają wyciągi z roślin z rodziny Asteraceae. Zarówno w ulotce jak i w karcie charakterystyki produktu leczniczego większości z tych preparatów, jako przeciwwskazanie do zastosowania wymienia się alergię na rośliny z rodziny Asteraceae. Ostrzega się również o ryzyku wystąpienia nadwrażliwości po zastosowaniu tych preparatów. Jak często występuje alergia na rośliny z rodziny Asteraceae?

Czy wydając w aptece preparat, zawierający w swoim składzie wyciąg z rośliny z rodziny Asteraceae, farmaceuta powinien rutynowo ostrzegać pacjenta przed ryzykiem wystąpienia alergii lub o nią pytać?

Krótka odpowiedź

Alergia na rośliny z rodziny Asteraceae występuje rzadko. Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, w odpowiedzi na kontakt z przedstawicielem tej rodziny, dotyka od 0,7 do 1,4% ludzi w populacji ogólnej, a wśród osób narażonych zawodowo na kontakt z alergenem odsetek ten stanowi 4,5%.^[1] Nie jest więc zasadne rutynowe ostrzeganie pacjenta przed alergią na rośliny z rodziny Asteraceae.

Wyjaśnienie

Rośliny z rodziny Asteraceae mogą stanowić źródło alergenów zarówno wziewnych, pokarmowych jak i kontaktowych. Substancjami aktywnymi, występującymi w rodzinie Asteraceae i odpowiedzialnymi jednocześnie za ich potencjał alergizujący w przypadku alergicznego kontaktowego zapalenia skóry, są głównie laktony seskwiterpenowe. W praktyce aptecznej głównymi przedstawicielami tej rodziny są rośliny wymienone w tabeli (Tabela 1).

Tabela 1 Przykłady wybranych preparatów aptecznych zawierających wyciągi z roślin z rodziny Asteraceae.

Kontakt z alergenami z rodziny Asteraceae może wywołać reakcje nadwrażliwości w postaci:^[2]

• alergicznego nieżytu nosa i zapalenia spojówek (na skutek kontaktu z alergenem pyłkowym),
• astmy (na skutek kontaktu z alergenem pyłkowym),
• alergicznego kontaktowego zapalenia skóry, w tym ogólnoustrojowego kontaktowego zapalenia skóry (na skutek kontaktu z laktonem seskwiterpenowym).

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry jest przykładem reakcji nadwrażliwości typu IV (komórkowego) na alergen zewnętrzny. Alergia rozwija się dwuetapowo, w pierwszym etapie alergen jest rozpoznawany i zapamiętywany przez komórki pamięci (limfocyty T pamięci), a w kolejnym etapie rozwija się stan zapalny w odpowiedzi na ponowny kontakt z alergenem u osoby uczulonej. Wyróżniamy:^[3]

• alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, objawiające się: rumieniem i obrzękiem w fazie ostrej oraz liszejowaceniem, pękaniem lub zmianą pigmentacji skóry w fazie przewlekłej. Objawy obejmują miejsce kontaktu lub mogą przenosić się w dalsze miejsca na ciele.
• alergiczne systemowe (ogólnoustrojowe) kontaktowe zapalenie skóry, związane z aktywacją odpowiedzi immunologicznej humoralnej i komórkowej po spożyciu, zainhalowaniu, podaniu dożylnym lub dopęcherzowym alergenu. Po kontakcie z alergenem występują miejscowe objawy alergiczne, ale u niektórych pacjentów, systematycznie narażonych na kontakt z alergenem, mogą wystąpić również objawy ogólne, takie jak: gorączka, ból w klatce piersiowej, ból i pokrzywka.

Dane na temat częstości występowania alergii na rośliny z rodziny Asteraceae są ograniczone. Szacuje się, że w Europie alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, wywołane kontaktem z przedstawicielem rodziny Asteraceae, dotyka od 0,7 do 1,4% ludzi w populacji ogólnej, a wśród osób narażonych zawodowo na kontakt z alergenem odsetek ten stanowi 4,5%.^[1]

W 2001 r. opublikowano wyniki badania prospektywnego, w którym oceniono wystąpienie reakcji alergicznej po zastosowaniu testu płatkowego wysyconego: 0,5-procentowym ekstraktem z arniki górskiej (Arnica montana L.), 10-procentowym ekstraktem z nagietka lekarskiego (Calendula officinalis L.) oraz ekstraktem z pięciu wybranych przedstawicieli z rodziny Asteraceae (Comp mix). Wśród 443 osób z grupy badanej,którą stanowili pacjenci  z podejrzeniem nadwrażliwości, 5 osób (1,13%) rozwinęło objawy skórne po kontakcie z arniką, 9 osób (2,03%) po kontakcie z nagietkiem, a 18 osób (4.06%) zareagowało na mieszaninę różnych Asteraceae, z czego tylko troje z grupy wrażliwych na arnikę i czworo z grupy wrażliwej na nagietek powtórzyło się w próbie z Comp mix.^[4]

Podobne wyniki uzyskano w badaniu sześcioletnim, podczas którego grupę 3851 pacjentów poddano próbie kontaktowej testem płatkowym, wysyconym ekstraktem z pięciu wybranych przedstawicieli z rodziny Asteraceae: arniką górską, rumiankiem pospolitym, krwawnikiem pospolitym, wrotyczem pospolitym i złocieniem maruna. W próbie tej 118 pacjentów (3,1%) rozwinęło reakcję alergiczną (kontaktowe zapalenie skóry twarzy, palców, rąk i przedramion), z czego największy odsetek stanowili pacjenci wrażliwi na złocień maruna (70,1%). Wśród pozostałych gatunków na wrotycz zareagowało 60,8% pacjentów, na rumianek 56,5% pacjentów, na arnikę 51,8% pacjentów i na krwawnik pospolity 51,8% pacjentów.^[5]

Piśmiennictwo

1. Jovanović, M., Poljacki, M. (2003). Compositae dermatitis [Compositae dermatitis]. Medicinski pregled, 56(1-2), 43–49⬏⬏
2. Lundh, K., Hindsén, M., Gruvberger, B., Möller, H., Svensson, A., Bruze, M. (2006). Contact allergy to herbal teas derived from Asteraceae plants. Contact dermatitis, 54(4), 196–201⬏
3. Denisow-Pietrzyk, M., Pietrzyk, Ł., Denisow, B. (2019). Asteraceae species as potential environmental factors of allergy. Environmental science and pollution research international, 26(7), 6290–6300⬏
4. Reider, N., Komericki, P., Hausen, B. M., Fritsch, P., Aberer, W. (2001). The seamy side of natural medicines: contact sensitization to arnica (Arnica montana L.) and marigold (Calendula officinalis L.). Contact dermatitis, 45(5), 269–272⬏
5. Hausen B. M. (1996). A 6-year experience with compositae mix. American journal of contact dermatitis : official journal of the American Contact Dermatitis Society, 7(2), 94–99⬏