Preparaty wapniowe dostępne są w formie tabletek, syropów, proszków i kapsułek. Mogą występować jako leki dostępne bez recepty (OTC), leki na receptę (Rp) oraz suplementy diety. Wapń stosowany jest głównie w profilaktyce i leczeniu osteoporozy, wspomagająco w alergiach, a także przy zwiększonym zapotrzebowaniu (ciąża, okres wzrostu, rekonwalescencja). Preparaty różnią się postacią soli wapnia, dawką, obecnością substancji dodatkowych oraz ograniczeniami dotyczącymi wieku, ciąży i karmienia piersią.

O substancji czynnej

Wapń jest makroelementem, który pełni w organizmie wiele funkcji, m.in. jest niezbędny do zachodzenia procesu skurczu mięśni, krzepnięcia krwi, przekaźnictwa nerwowego, równowagi kwasowo-zasadowej oraz do wydzielania insuliny. Ma również wspomagające działanie przeciwalergiczne i przeciwzapalne. Pełni funkcje budulcowe kości i zębów, zmniejsza przepuszczalność błon komórkowych, odpowiada za pobudliwość tkanek, wpływa na wykorzystanie żelaza i metabolizm lipidów w organizmie.^[1]

Dzienne zapotrzebowanie na wapń wynosi 800-1000 mg, ulega zwiększeniu po 50. roku życia do 1200 mg. Stosowanie wapnia w granicach ustalonych dawek dziennych jest bezpieczne. Instytut Medycyny ustala górną tolerowaną dzienną normę spożycia wapnia w zależności od wieku:^[2]

• 0–6 m. ż.: 1000 mg,
• 6–12 m. ż.: 1500 mg,
• 1–8 r. ż.: 2500 mg,
• 9–18 r. ż.: 3000 mg,
• 19–50 r. ż.: 2500 mg,
• powyżej 50 r. ż.:  2000 mg.

Bezpieczniejsze jest rozłożenie suplementowanego wapnia na kilka porcji. Zamiast przyjąć w jednej dawce 1000 mg wapnia, warto rozłożyć to na dwie dawki po 500 mg, co zapewni odpowiednie wchłanianie i zmniejsza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.^[3]

Substancje dodatkowe

W preparatach zawierających wapń często znajdują się dodatkowe substancje, mające na celu zwiększenie skuteczności preparatu. Obecność lub brak może być pomocna w rekomendacji danego produktu. Są to najczęściej:

• witamina D₃ – zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego i poprawia jego wykorzystanie w kościach. Niedobór witaminy D3 ogranicza skuteczność suplementacji wapniem.
• witamina K – uczestniczy w procesach mineralizacji kości, wspiera wbudowywanie wapnia do tkanki kostnej, a jednocześnie ogranicza jego odkładanie w naczyniach krwionośnych.
• liście pachnotki zwyczajnej – źródło związków o działaniu przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym. Mogą wspierać zdrowie kości, zmniejszając stres oksydacyjny i stany zapalne, co pośrednio poprawia działanie wapnia.
• witamina C – wspiera syntezę kolagenu, który jest podstawowym składnikiem macierzy kostnej. W połączeniu z wapniem sprzyja lepszej jakości tkanki kostnej.
• magnez – reguluje gospodarkę wapniową, ułatwia jego wykorzystanie w tkankach i współdziała w mineralizacji kości. Niedobór magnezu może ograniczać skuteczność wapnia.
• cynk – bierze udział w procesie tworzenia tkanki kostnej, wspomaga działanie osteoblastów (komórek budujących kości) i razem z wapniem wpływa na prawidłową mineralizację.
• witamina K2 – szczególnie ważna dla układu kostnego, ponieważ aktywuje białka odpowiedzialne za transport wapnia do kości i zębów. Zapobiega także jego odkładaniu w naczyniach krwionośnych.

Substancje pomocnicze

W większości preparatów dostępnych w aptekach nie występują substancje pomocnicze o istotnym działaniu. Wyjątek stanowią:

• sacharoza i glukoza – pełnią rolę nośników lub substancji poprawiających smak, co ułatwia przyjmowanie preparatu. Problemem może być jednak ich obecność u pacjentów z cukrzycą, insulinoopornością czy u osób stosujących dietę niskocukrową, gdyż mogą podnosić poziom glukozy we krwi.
• olej sojowy – stosowany jako rozpuszczalnik lub nośnik dla substancji lipofilnych, poprawiający wchłanianie API. Potencjalnym problemem jest możliwość wystąpienia reakcji alergicznych u osób uczulonych na soję lub u pacjentów z alergią krzyżową na orzeszki ziemne.

Wnioski z porównania

Na podstawie analizy wyciągamy następujące wnioski:

• dzieciom najwygodniej polecić syropy lub tabletki musujące – np. Calcium Hasco (od 6. roku życia), Duozinal (od 2. roku życia, dodatkowo działa przeciwalergicznie), Calcium Sandoz + Vitamin C (możliwe stosowanie już od okresu niemowlęcego).
• kobietom w ciąży i karmiącym warto rekomendować preparaty zarejestrowane jako leki, które mają jasno określone dawkowanie i bezpieczeństwo, np. Bonevum, Calcium Sandoz + Vitamin D3, Calperos; należy jednak zwrócić uwagę, by nie doprowadzić do przedawkowania wapnia i witaminy D.
• osobom dorosłym z osteoporozą lub dużym niedoborem wapnia najlepiej polecić preparaty o wysokiej zawartości wapnia i dodatku witaminy D, np. Calperos Osteo, Calcium Sandoz + Vitamin D3, Kalcikinon Fort
• pacjentom starszym oraz tym, którzy mają trudności z połykaniem tabletek, wygodniej będzie stosować tabletki musujące (np. Calcium Teva, Calcium-Sandoz Forte).
• osobom z alergią na soję nie należy polecać preparatów zawierających olej sojowy, np. Bonevum.
• pacjentom z cukrzycą lub nietolerancją cukrów nie należy rekomendować preparatów z sacharozą, w szczególności syropów (np. Calcium Hasco, Duozinal) i części tabletek (np. Calperos Osteo).
• osobom dorosłym, które chcą profilaktycznie wspierać kości i gospodarkę wapniowo-witaminową, warto polecić preparaty łączące wapń z witaminą K2 i witaminą D, np. D-Vitum Forte Osteo, Molekin Osteo, Kalcikinon.

Preparaty zawierające wapń dostępne w obrocie aptecznym

Preparaty zawierające wapń zestawiono w Tabeli poniżej:

Piśmiennictwo

1. Małgorzewicz, S., (2020). Żywienie Kliniczne. Praktyczne zagadnienia. Tom I. ⬏
2. Rout, P., Hashmi, M. F., & Patel, C. (2024). Calcium: Adverse effects. W StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. ⬏
3. National Institutes of Health. Office of Dietary Supplements. (2020). Vitamin and Mineral Supplement Fact Sheets. ⬏