Synonimy: fitosterole, sterole roślinne
Beta-sitosterol należy do steroli roślinnych – analogów cholesterolu pochodzenia roślinnego. Beta-sitosterol jest jednym z najpowszechniej występujących fitosteroli. Sterole roślinne nie są endogennie syntetyzowane w organizmie człowieka, mogą być dostarczane z dietą, a ich głównym źródłem pokarmowym są oleje roślinne. Na rynku istnieją margaryny wzbogacane o beta-sitosterol oraz dedykowane mężczyznom suplementy diety.
Działanie i zastosowanie beta-sitosteroli
Sterole to elementy błon komórkowych zarówno komórek roślinnych, jak i zwierzęcych. Ze względu na podobieństwo strukturalne beta-sitosterol może konkurować z cholesterolem, a przez to zmniejszać wchłanianie cholesterolu z jelit i obniżać jego stężenie we krwi. Był również badany pod kątem działania immunomodulującego i przeciwnowotworowego. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność beta-sitosteroli w łagodnym rozroście gruczołu krokowego i hipercholesterolemii. Mogą one wykazać również potencjalną skuteczność w łysieniu androgenowym i reumatoidalnym zapaleniu stawów, lecz prawdopodobnie nie wpływają na choroby pęcherzyka żółciowego.
Skuteczność beta-sitosteroli potwierdzona w badaniach klinicznych
Badania kliniczne potwierdziły skuteczność beta-sitosterolu w leczeniu takich schorzeń jak:
- Łagodny rozrost gruczołu krokowego (BPH) – przegląd systematyczny Cochrane z 2000 roku obejmujący 4 badania z randomizacją wykazał skuteczność beta-sitosterolu w dawkach 60–195 mg na dzień w poprawie objawów ze strony dróg moczowych, zwiększeniu maksymalnego przepływu cewkowego oraz zmniejszenia objętości moczu zalegającego po mikcji. Rozmiar gruczołu krokowego nie zmienił się.[1] Beta-sitosterol może zmniejszać stężenie testosteronu przez hamowanie 5-alfa-reduktazy, odpowiadającej za konwersję testosteronu do dihydrotestosteronu.
- Hipercholesterolemia – metaanaliza 14 badań z randomizacją wykazała, że spożycie margaryny wzbogaconej o sterole i stanole roślinne, czyli uwodornione sterole, obniżyło średnie stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL. Efekt ten nasilał się wraz z wiekiem badanych. W każdej grupie wiekowej obserwowano liniową zależność dawka-odpowiedź do progu 2 g/dzień sterolu lub stanolu roślinnego. Dawki > 2 g/dzień nie spowodowały dalszego obniżania stężenia cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL. Stężenie cholesterolu o dużej gęstości (HDL) i trójglicerydów pozostało niezmienione.[2] Równoległe badanie z randomizacją, z udziałem 164 pacjentów z hipercholesterolemią, wykazało, że 6-tygodniowe przyjmowanie steroli roślinnych w dawce 2 g/dzień obniżyło stężenie cholesterolu całkowitego o 6,5%, a cholesterolu LDL o 10,4% w stosunku do grupy kontrolnej.[3]
- Hipercholesterolemia rodzinna – wstępne badania kliniczne wskazują, że przyjmowanie beta-sitosterolu przez 1–4 miesiące z jednoczesnym przestrzeganiem diety niskocholesterolowej zmniejsza stężenie cholesterolu całkowitego o 6–13% oraz cholesterolu LDL o 6–20% u dzieci i dorosłych.[4]
Niewystarczające lub brak dowodów na skuteczność beta-sitosteroli
Wstępne badania kliniczne wykazały, że przyjmowanie 50 mg beta-sitosterolu i 200 mg ekstraktu z palmy sabalowej poprawiło subiektywną ocenę gęstości i ilości włosów u 19 pacjentów z łysieniem androgenowym. Wyniki te są jednak niewystarczające, aby uznać skuteczność beta-sitosterolu w tym wskazaniu.[5] Nie ma również wystarczających dowodów na skuteczność beta-sitosterolu w reumatoidalnym zapaleniu stawów, chociaż wstępne dane kliniczne wskazały, że przyjmowanie pewnego suplementu diety zawierającego 20 mg beta-sitosterolu i 0,2 mg glukozydu beta-sitosterolu 3 razy dziennie przez 24 tygodnie zmniejszyło objawy reumatoidalnego zapalenia stawów.[4] Najprawdopodobniej beta-sitosterol jest nieskuteczny w chorobach pęcherzyka żółciowego.
Bezpieczeństwo stosowania beta-sitosteroli
Sterole roślinne posiadają status GRAS (Generally Recognized As Safe) gdy są spożywane w margarynie w zalecanych dawkach. Ogólnie beta-sitosterol jest dobrze tolerowany. U niektórych pacjentów może powodować nudności, niestrawność, wzdęcia, biegunkę, zaparcia i zmniejszenie apetytu. Może przyczyniać się do zaburzeń erekcji i obniżenia libido. Odnotowano również przypadki zaostrzenia trądziku.
Beta-sitosterole w ciąży i podczas laktacji
Nie należy rekomendować beta-sitosterolu kobietom w ciąży ze względu na wykazane działanie pobudzające macicę. W badaniu na szczurach beta-sitosterol z nasion granatu zwiększał spontaniczne skurcze macicy w sposób zależny od stężenia.
Interakcje beta-sitosteroli
Sterole roślinne zmniejszają wchłanianie rozpuszczalnych w tłuszczach witamin: beta-karotenu, alfa-karotenu i witaminy E. Nie stwierdzono wpływu na witaminy A i K. Stężenie beta-sitosterolu może się zmniejszyć u pacjentów otrzymujących ezetymib przez hamowanie jelitowego wchłaniania steroli roślinnych.
Preparaty dostępne na rynku zawierające beta-sitosterole
Wybrane suplementy diety i leki OTC dostępne na rynku zawierające beta-sitosterole zostały przedstawione w tabelach poniżej.
Wybrane suplementy diety zawierające beta-sitosterole.
Nazwa preparatu | Zawartość beta-sitosteroli w sugerowanej dawce dobowej | Opis producenta |
SOLGAR Fitosterole kompleks | 1800 mg estrów sterolowych
Pozostałe składniki: Kompleks fitosterolowy (z soi), w tym estry sterolowe (beta-sitosterol, stigmasterol, kampesterol, brassicasterol) |
Suplement diety uzupełniający dietę w fitosterole roślinne. |
Prostogal | 42 mg seroli roślinnych w przeliczeniu na beta-sitosterol
Pozostałe składniki: Olej z pestek dyni tłoczony na zimno |
Suplement diety zawierający składniki wspomagające prawidłowe funkcjonowanie prostaty i pęcherza moczowego u mężczyzn. |
LipiCholester EXTRA | 150 mg steroli roślinnych (w tym 11,5% beta-sitosterolu)
Pozostałe składniki: Fermentowany czerwony ryż, kwas foliowy, niacyna, wit. B6, wit. B12
|
Suplement diety wspomagający utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi i metabolizmu homocysteiny. |
ProstiMen Apotex | 30–36 mg beta-sitosterolu z ekstraktu z owoców palmy sabalowej i 0,75–0,9 mg beta-sitosterolu z ekstraktu z korzenia pokrzywy zwyczajnej
Pozostałe składniki: Ekstrakt z owoców palmy sabalowej, ekstrakt z korzenia pokrzywy zwyczajnej, ekstrakt z nasion dyni zwyczajnej, ekstrakt z ziela wierzbownicy drobnokwiatowej, cynk, selen, wit. E, wit. B6 |
Suplement diety dla mężczyzn, który wspomaga utrzymanie prawidłowego stanu gruczołu krokowego. |
Wybrane produkty lecznicze zawierające beta-sitosterole.
Nazwa preparatu | Zawartość beta-sitosteroli w sugerowanej dawce dobowej | Opis producenta |
Poldanen | nie określono (sterole występują w wyciągu z kory śliwy afrykańskiej) | Produkt leczniczy stosowany wspomagająco w zaburzeniach oddawania moczu we wczesnym stadium przerostu prostaty. |
Urtix | nie określono (sterole występują w korzeniu pokrzywy) | Produkt leczniczy roślinny tradycyjnie stosowany w zaburzeniach czynnościowych dróg moczowych z utrudnionym oddawaniem moczu u pacjentów z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego. |
Piśmiennictwo
- Wilt, T., Ishani, A., MacDonald, R., Stark, G., Mulrow, C., Lau, J. (2000). Beta-sitosterols for benign prostatic hyperplasia. The Cochrane database of systematic reviews, (2), CD001043. https://doi.org/10.1002/14651858.CD001043⬏
- Law M. R. (2000). Plant sterol and stanol margarines and health. The Western journal of medicine, 173(1), 43–47. https://doi.org/10.1136/ewjm.173.1.43⬏
- Korpela, R., Tuomilehto, J., Högström, P., Seppo, L., Piironen, V., Salo-Väänänen, P., Toivo, J., Lamberg-Allardt, C., Kärkkäinen, M., Outila, T., Sundvall, J., Vilkkilä, S., Tikkanen, M. J. (2006). Safety aspects and cholesterol-lowering efficacy of low fat dairy products containing plant sterols. European journal of clinical nutrition, 60(5), 633–642. https://doi.org/10.1038/sj.ejcn.1602362⬏
- Natural Medicines. (2020). Beta-Sitosterol. Aktualizacja: 04.03.2020.⬏⬏
- Prager, N., Bickett, K., French, N., Marcovici, G. (2002). A randomized, double-blind, placebo-controlled trial to determine the effectiveness of botanically derived inhibitors of 5-alpha-reductase in the treatment of androgenetic alopecia. Journal of alternative and complementary medicine (New York, N.Y.), 8(2), 143–152. https://doi.org/10.1089/acm.2002.8.143⬏