Synonimy: Oleum caryophyllorum, clove oil
Goździk (czyli goździkowiec korzenny, łac. Syzygium aromaticum [L.] Merr. & Perry) był historycznie używany ze względu na działanie antyseptyczne i przeciwbólowe, szczególnie w leczeniu miejscowym bólu zęba. Olejek goździkowy, będący olejkiem eterycznym, pozyskiwanym z pąków goździków, jest bezpiecznie stosowany w żywności, napojach i pastach do zębów, a także tradycyjnie w lekach ziołowych i aromaterapii. Krem z olejkiem goździkowym był stosowany w leczeniu szczeliny odbytu.
Działanie i zastosowanie olejku goździkowego
Głównym składnikiem olejku goździkowego jest eugenol, który wykazuje przede wszystkim działanie antyseptyczne, przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwświądowe, a także rozkurczające i redukujące dolegliwości trawienne. Inne składniki aktywne, odpowiadające za właściwości olejku goździkowego, obejmują między innymi flawonoidy, seskwiterpeny, węglowodany, lipidy, kwas oleanolowy, galusowy, ramnetynę oraz witaminy. Olejek goździkowy wykazał skuteczność w przyspieszaniu gojenia się szczeliny odbytu, redukcji bólu po nakłuciu igłą oraz w zmniejszaniu świądu. Potencjalnie olejek może również zmniejszać poziom glukozy, działać owadobójczo, redukować nadmierną potliwość, wspomagać leczenie infekcji górnych dróg oddechowych i działać przeciwwirusowo. Badania na zwierzętach wskazują na działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i zwiększające popęd płciowy. Z kolei badania laboratoryjne sugerują, że olejek może mieć aktywność przeciwrakotwórczą.
Skuteczność olejku goździkowego potwierdzona w badaniach klinicznych
Ograniczone badania kliniczne potwierdzają skuteczność olejku goździkowego w leczeniu schorzeń takich jak:
- Szczelina odbytu – stosowanie 1% kremu z olejkiem goździkowym przez 6 tygodni spowodowało znacznie większe wskaźniki gojenia niż użycie 5% lidokainy (w połączeniu z preparatami zmiękczającymi masy kałowe) w niewielkim badaniu u pacjentów ze szczeliną odbytu.[1]
- Ból miejscowy – żel z olejkiem goździkowym wykazał podobne działanie jak żel z benzokainą w eksperymencie oceniającym wpływ na ból błony śluzowej policzka wywołany wkłuciem igłą.[2]
- Świąd – w badaniu z udziałem 50 pacjentów z przewlekłym świądem wykazano, że zastosowanie 10% olejku goździkowego w wazelinie zmniejszało nasilenie i czas trwania świądu w porównaniu ze stosowaniem samej wazeliny.[3]
Niewystarczające lub brak dowodów na skuteczność olejku goździkowego
Niewielkie badanie z udziałem pacjentów ze stanem przedcukrzycowym wykazało, że stosowanie ekstraktu polifenoli z goździka w ilości 250 mg na dobę przez miesiąc przyczynia się do redukcji stężenia glukozy zarówno przed, jak i po posiłku.[4] Wstępne badania kliniczne sugerują, że goździk ma właściwości owadobójcze i odstraszające komary oraz może znaleźć zastosowanie w stomatologii i leczeniu nadmiernej potliwości. Brakuje natomiast dowodów potwierdzających skuteczność goździka w leczeniu bólu zęba.
Badania in vitro wykazały działanie przeciwbakteryjne olejku goździkowego wobec bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych chorobotwórczych dla ludzi, w tym szczepów wieloopornych oraz wobec Helicobacter pylori. Działanie przeciwdrobnoustrojowe olejku potwierdzono na pożywkach płynnych i w fazie gazowej, co pozwala uzasadnić jego tradycyjne zastosowanie w inhalacjach, jako wspomagające leczenie infekcji górnych dróg oddechowych.[5] Zaobserwowano również działanie przeciwwirusowe przeciwko opryszczce pospolitej i wirusowi zapalenia wątroby typu C.[6]
Badania na zwierzętach wskazują również na działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe oraz zwiększające popęd płciowy olejku goździkowego. Dodatkowo wykazano korzystne działanie eugenolu w zapaleniu stawów na mysim modelu reumatoidalnego zapalenia stawów wywołanego kolagenem.[7]
Brakuje badań klinicznych potwierdzających działanie przeciwrakotwórcze seskwiterpenów z goździków, jednakże wykazano aktywność wobec ludzkich linii komórkowych raka.
Bezpieczeństwo stosowania olejku goździkowego
Olejek goździkowy jest uznawany za bezpieczny, jeśli jest przyjmowany w ilościach występujących w żywności. Po zastosowaniu miejscowym może działać drażniąco na skórę i błony śluzowe, wywołać uczulenie lub kontaktowe zapalenie skóry. Istnieją opisy przypadków, że po zastosowaniu doustnym olejku dochodziło do drgawek, zaburzenia oddychania i hipoglikemii.
Olejek goździkowy w ciąży i podczas laktacji
Spożywanie olejku goździkowego w ilościach, które znajdują się w żywności jest uważane za bezpieczne u kobiet ciężarnych i karmiących.
Interakcje olejku goździkowego
Brakuje opisów przypadków potwierdzających przeciwpłytkowe działanie goździka, jednak na podstawie farmakologicznego działania składników olejku goździkowego możliwe jest zwiększone ryzyko krwawień w przypadku równoczesnego stosowania z lekami przeciwzakrzepowymi, przeciwpłytkowymi, NLPZ lub kwasem acetylosalicylowym. Potencjalnie stosowanie preparatów z olejkiem goździkowym może wpływać na obniżenie stężenia glukozy i nasilenie działania leków przeciwcukrzycowych.
Preparaty dostępne na rynku zawierające olejek goździkowy
Olejek goździkowy wchodzi w skład preparatów o statusie kosmetyków i leków OTC. Przykładowe preparaty zostały przedstawione poniżej.
Wybrane produkty lecznicze zawierające olejek goździkowy.
| Nazwa preparatu | Zawartość olejku goździkowego w sugerowanej dawce dobowej | Opis producenta |
| Amol | nie określono
Pozostałe składniki: Mentol, olejek cytronelowy, cynamonowy, cytrynowy, z mięty pieprzowej, lawendowy |
Produkt leczniczy w postaci płynu do stosowania zewnętrznego w celu poprawy złego samopoczucia np. w przebiegu przeziębienia, zmniejszenia dolegliwości po ukąszeniach owadów oraz wewnętrznie w dolegliwościach trawiennych. |
| Olbas Oil | nie określono
Pozostałe składniki: Olejek kajeputowy, eukaliptusowy, jałowcowy, miętowy, salicylan metylu, mentol |
Produkt leczniczy zawierający różne olejki eteryczne, które pomagają łagodzić objawy związane z przeziębieniem, zapaleniem zatok przez ułatwienie oddychania, upłynnienie zalegającej wydzieliny i zmniejszenie obrzęku błony śluzowej nosa. |
Wybrane kosmetyki zawierające olejek goździkowy.
| Nazwa preparatu | Zawartość olejku goździkowego w sugerowanej dawce dobowej | Opis producenta |
| Kej Olejek goździkowy z pąków 10 ml | nie określono | Kosmetyk do stosowania zewnętrznego o działaniu antyseptycznym, przeciwbólowym do odkażania jamy ustnej i łagodzenia bólu zębów. |
| Etja Naturalny olejek eteryczny goździkowy 10 ml | nie określono | Kosmetyk do stosowania na bolące zęby, do inhalacji, kąpieli, moczenia stóp i odstraszania owadów. |
Piśmiennictwo
- Elwakeel, H. A., Moneim, H. A., Farid, M., Gohar, A. A. (2007). Clove oil cream: a new effective treatment for chronic anal fissure. Colorectal disease : the official journal of the Association of Coloproctology of Great Britain and Ireland, 9(6), 549–552. https://doi.org/10.1111/j.1463-1318.2006.01185.x⬏
- Alqareer, A., Alyahya, A., Andersson, L. (2006). The effect of clove and benzocaine versus placebo as topical anesthetics. Journal of dentistry, 34(10), 747–750. https://doi.org/10.1016/j.jdent.2006.01.009⬏
- Ibrahim, I. M., Elsaie, M. L., Almohsen, A. M., Mohey-Eddin, M. H. (2017). Effectiveness of topical clove oil on symptomatic treatment of chronic pruritus. Journal of cosmetic dermatology, 16(4), 508–511. https://doi.org/10.1111/jocd.12342⬏
- Mohan, R., Jose, S., Mulakkal, J., Karpinsky-Semper, D., Swick, A. G., Krishnakumar, I. M. (2019). Water-soluble polyphenol-rich clove extract lowers pre- and post-prandial blood glucose levels in healthy and prediabetic volunteers: an open label pilot study. BMC complementary and alternative medicine, 19(1), 99. https://doi.org/10.1186/s12906-019-2507-7⬏
- Ács, K., Balázs, V. L., Kocsis, B., Bencsik, T., Böszörményi, A., Horváth, G. (2018). Antibacterial activity evaluation of selected essential oils in liquid and vapor phase on respiratory tract pathogens. BMC complementary and alternative medicine, 18(1), 227. https://doi.org/10.1186/s12906-018-2291-9⬏
- Chaieb, K., Hajlaoui, H., Zmantar, T., Kahla-Nakbi, A. B., Rouabhia, M., Mahdouani, K., Bakhrouf, A. (2007). The chemical composition and biological activity of clove essential oil, Eugenia caryophyllata (Syzigium aromaticum L. Myrtaceae): a short review. Phytotherapy research : PTR, 21(6), 501–506. https://doi.org/10.1002/ptr.2124⬏
- Grespan, R., Paludo, M., Lemos, H., Barbosa, C. P., Bersani-Amado, C. A., Dalalio, M. M., Cuman, R. K. (2012). Anti-arthritic effect of eugenol on collagen-induced arthritis experimental model. Biological & pharmaceutical bulletin, 35(10), 1818–1820. https://doi.org/10.1248/bpb.b12-00128⬏
