Ostropest plamisty to roślina, która była stosowana przez wieki jako środek na ukąszenie węża, schorzenia wątroby czy pobudzenie laktacji. Nazwa rośliny wywodzi się od charakterystycznych, kolczastych liści z białym unerwieniem, w których, według legendy, płynęło mleko św. Marii, stąd angielska nazwa milk-thistle. Druga ciekawostka jest taka, że „thistle” to w języku angielskim niebotaniczna nazwa osetu. W Polsce też mówi się „oset” na wszystkie rośliny z kolcami, choć to tylko ludowe określenie, tak samo jak „thistle”, które występuje w nazwach wielu leków.
Surowce
Owoc ostropestu plamistego – Silybi mariani fructus
Skład chemiczny
W literaturze sylimaryna wymieniana jest jako aktywny składnik znajdujący się w owocu ostropestu, jednak tak naprawdę jest to kompleks flawonolignanów, pochodnych taksyfoliny. Główne składniki tego kompleksu to sylibina A i B, ponadto izosylibina, sylichrystyna, sylidianina. Poza tym owoce zawierają substancje zapasowe, takie jak olej tłusty czy cukry.
Działanie
Owoc ostropestu wykazuje działanie:
- antyoksydacyjne (dzięki reakcjom redukcyjno-oksydacyjnym, hamowaniu aktywności wolnych rodników oraz zwiększeniu aktywności enzymów antyoksydacyjnych),
- hamujące włóknienie wątroby (w wyniku hamowania gromadzenia się kolagenu w wątrobie),
- przeciwzapalne (dzięki działaniu oksydacyjnemu, stabilizacji błony komórkowej, hamowaniu produkcji lub uwalniania metabolitów kwasu arachidonowego),
- hepatoprotekcyjne (wynika ze złożonej aktywności przeciwwirusowej, antyoksydacyjnej, przeciwzapalnej i immunomodulującej),
- antyhiperglikemiczne (poprzez wpływ na metabolizm węglowodanów wątrobie),
- neuroprotekcyjne (dzięki działaniu antyoksydacyjnemu i hamowaniu apoptozy komórek),
- gastroprotekcyjne (dzięki zwiększeniu wydzielania mucyny i PGE2 oraz zmniejszeniu wydzielania leukotrienów),
- przeciwwirusowe (w wyniku hamownia namnażania się wirusów i wnikania do wnętrza komórek wątroby).[1]
Sylibina jest stosowana w zatruciu muchomorem sromotnikowym, ponieważ hamuje wiązanie toksyn do receptorów komórkowych i przenikanie do wnętrza hepatocytów. Z tego powodu im wcześniej podana zostanie sylibina, tym lepszy efekt protekcyjny. Dodatkowo sylibinina redukuje stres oksydacyjny powstały w wyniku nekrozy komórek, spowodowanej zatruciem amatoksyną, hamuje TNF-alfa i wspomaga regenerację wątroby poprzez stymulację syntezy białek potrzebnych do naprawy uszkodzonych hepatocytów.
Badania wykazały, że ostropest plamisty chroni komórki wątroby przed szkodliwym działaniem: tetrachlorku węgla, etanolu, peroksydacji wątroby indukowanej paracetamolem, cyklosporyny, erytromycyny, amitryptyliny, estradiolu, przedawkowania żelaza.
Zastosowanie poparte wynikami badań klinicznych
Ostropest plamisty ma potwierdzone badaniami klinicznymi zastosowanie w takich schorzeniach jak:
- alkoholowe i/lub wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C,[2]
- zatrucia muchomorem sromotnikowym,
- podwyższony poziom glukozy, LDL oraz HDL,[3]
- niestrawność oraz brak apetytu,
- rak prostaty,
- zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.
Niektóre wyciągi z ostropestu mają ugruntowane zastosowanie medyczne (well-established use) w leczeniu alkoholowych chorób wątroby.
Zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy roślinny
Owoc ostropestu plamistego może być stosowany w leczeniu takich dolegliwości jak:
- zaburzenia trawienia,
- niestrawność i uczucie pełności,
- choroby wątroby.[4]
Zastosowanie w medycynie ludowej
Ponadto w medycynie ludowej owoc ostropestu jest stosowany na takie schorzenia jak brak miesiączki, zaparcie, cukrzyca, krwawienia z nosa czy krwotoki z macicy.
Interakcje
Teoretycznie ostropest plamisty może zmniejszać metabolizm karbamazepiny i simwastatyny, ale nie udało się potwierdzić tych wniosków.
Sylibina zawarta w owocu ostropestu i inne flawonolignany są inhibitorami cytochromów CYP3A4, CYP2D6 i CYP2E. Jednak stosując te związki w dawkach terapeutycznych nie powinny występować interakcje między lekami metabolizowanymi przez te cytochromy.[5]
Bezpieczeństwo stosowania
Ostropest plamisty jest bardzo dobrze tolerowany i stosowany w dawkach terapeutycznych praktycznie pozbawiony działań niepożądanych. Z przeglądu badań klinicznych wynika, że nie ma przeciwwskazań do stosowania sylimaryny u kobiet w ciąży i karmiących piersią.[6]
Przykładowe preparaty
Leki zawierające ostropest plamisty to:
- Lagosa – tabletki drażowane (do stosowania w stanach po toksycznym uszkodzeniu wątroby).
- Legalon – kapsułki twarde (do stosowania w marskości wątroby, przewlekłym zapaleniu wątroby, w stanach po toksycznym uszkodzeniu wątroby).
- Silimax – kapsułki twarde (do stosowania w stanach po toksycznym uszkodzeniu wątroby, wspomagająco w chorobach wątroby).
- Sylimarol – tabletki drażowane (do stosowania wspomagająco w chorobach wątroby).
Ponadto ostropest plamisty wchodzi w skład leków złożonych, takich jak:
- Artecholin N – płyn doustny (do stosowania w leczeniu niestrawności).
- Gastrobonisol – płyn doustny (do stosowania w leczeniu niestrawności).
- Iberogast – płyn doustny (do stosowania w czynnościowych zaburzeniach żołądkowo-jelitowych, w tym w zespole jelita drażliwego – IBS).
- Sylimarol Vita – kapsułki twarde (do stosowania w stanach po toksycznym uszkodzeniu wątroby, po przebytych ostrych i przewlekłych chorobach wątroby).
- Tabletki przeciw niestrawności Labofarm – tabletki (do stosowania w leczeniu niestrawności).
Piśmiennictwo
- Braun L, Cohen M: Herbs and natural supplements, 2010.⬏
- Rambaldi A: Milkthistle for alcoholic and/Or hepatitis B or C virusliverdisease. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2007.⬏
- Hadi A et al.: The effects of silymarin supplementation on metabolic status and oxidative stress in patients with type 2 diabetes mellitus: A systematicreview and meta-analysis of clinical trials. Complementary therapies in medicine, 2018.⬏
- EMA: European Union herbal monograph on Silybum marianum (L.) Gaertn., fructus, 2016.⬏
- Zuber R et al.: Effect of Silybin and its Congeners on Human Liver Microsomal Cytochrome P450. Activities. Phytothreapy Research, 2002.⬏
- Drugs and Lactation Database (LactMed): MilkThistle. 2019.⬏