Bóle wzrostowe są najczęstszą przyczyną bólu mięśniowo-szkieletowego u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Jakich zaleceń udzielić opiekunom zgłaszającym ten problem u swojego dziecka? Jakie postępowanie należy im zalecić? Czy istnieją oficjalne wytyczne postępowania w przypadku bólu wzrostowego?

Krótka odpowiedź

W przypadku bólu wzrostowego u dziecka rekomenduje się rozpoczęcie terapii od postępowania niefarmakologicznego, w tym masażu okolic w których ból jest odczuwany i zastosowaniu terapii ciepłem, na przykład w postaci żelowych okładów. Przy dużym nasileniu bólu możesz rekomendować zastosowanie paracetamolu lub ibuprofenu w standardowych jednorazowych dawkach. Dodatkowo warto rodziców zapewnić o łagodnym i samoograniczającym się charakterze tego schorzenia i zalecić normalną aktywność fizyczną u dziecka. Należy również zweryfikować, czy u dziecka stosowane są odpowiednie dawki witaminy D.

Wyjaśnienie

„Bóle wzrostowe” (ang. growing pains) to termin odnoszący się do nawracających, samoograniczających się epizodów bólu kończyn u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, zwykle obejmujących kończyny dolne. Bóle te pojawiają się późnym wieczorem lub mają charakter nocny, często powodując wybudzanie dziecka ze snu. Chociaż często są niepokojące, to zazwyczaj ustępują samoistnie w kolejnych etapach rozwoju dziecka. Ich etiologia jest w dalszym ciągu niewyjaśniona, najprawdopodobniej mają wiele przyczyn i są heterogenne.

Bóle wzrostowe są najczęstszą przyczyną bólów mięśniowo-szkieletowych u dzieci. Dotyczą obu płci w porównywalnym stopniu, a najczęściej pojawiają się między 3. a 12. rokiem życia. ^[1]

Dawniej uważano, że bóle wzrostowe związane są z szybkim liniowym wzrostem kości, dlatego też pojawiają się w nocy. Teoria te jednak nie jest obecnie uznawana, gdyż największe nasilenie bólów wzrostowych nie przypada na okres najintensywniejszego wzrostu i nie jest zlokalizowany w głównych miejscach wzrostu.

Bóle wzrostowe charakteryzuje się poprzez następujące czynniki:^[1]

• lokalizacja – dotyczą głównie kończyn dolnych, ból jest obustronny, pozastawowy i zazwyczaj lokalizuje się w udach, łydkach, dole podkolanowym lub goleniach.
• charakter – ból opisywany jest jako głęboki, skurczowy, może być silny i wywoływać płacz dziecka, nie ogranicza jednak funkcjonowania.
• czas – ból pojawia się późnym popołudniem, wieczorem lub w nocy i może wybudzać dziecko ze snu. Pojawia się co najmniej raz w tygodniu, ale może pojawiać się codziennie. Niekiedy występują okresy bezobjawowe, a z czasem objawy słabną i ustępują samoistnie.
• czynniki wywołujące – zaliczane są do nich wzmożona aktywność fizyczna, nadmierne rozdrażnienie lub zmęczenie dziecka.
• czynniki łagodzące – ból łagodzi masaż oraz leki przeciwbólowe.

Warto zaznaczyć, że brakuje kontrolowanych badań, a nawet badań obserwacyjnych dotyczących bólów wzrostowych, więc postępowanie opiera się głównie na praktyce klinicznej i opiniach ekspertów.

Do najważniejszych zasad postępowania w przypadku bólów wzrostowych należą: ^[1]

• edukacja opiekunów i zapewnienie o łagodnym charakterze schorzenia (po wykluczeniu innych schorzeń) oraz o dobrych długoterminowych wynikach,
• odradzanie przerywania codziennych aktywności czy udziału w zajęciach sportowych czy szkolnych, gdyż może to zwiększać związany z bólem lęk dziecka,
• wsparcie rodziców, gdyż częste przebudzenia w nocy mogą mieć wpływ na jakość życia rodziców/opiekunów w jeszcze większym stopniu niż na samo dziecko, które często mgliście pamięta przebudzenie.

W łagodzeniu ostrego bólu wykorzystuje się metody niefarmakologiczne, od których należy rozpocząć leczenie, a przy ich nieskuteczności warto rozważyć metody farmakologiczne. Metodami niefarmakologicznymi wykorzystywanymi w łagodzeniu bólów wzrostowych są masaże bolesnych okolic oraz terapia ciepłem. Do leków wykorzystywanych w tym schorzeniu należą paracetamol i ibuprofen. ^[1]

W zapobieganiu bólom wzrostowym wykorzystuje się doustną suplementację witaminą D. Należy zadbać, by u pacjenta podaż witaminy D była na odpowiednim poziomie. W badaniu z 2015 roku dowiedziono, że doustna suplementacja witaminą D znacznie zmniejszała ilość epizodów bólu wzrostowego u dzieci ze zbyt niskim poziomem witaminy D we krwi.^[2]

Korzystny efekt obserwuje się także w przypadku włączenia ćwiczeń rozciągających mięśnie, w tym ćwiczeń rozciągających mięśni przywodzicieli, prostowników kolana i ścięgien podkolanowych. W badaniach, które były jednak niekontrolowane, zaobserwowano zmniejszenie nasilenia i częstości epizodów bólu wzrostowego.^[3][4]

Piśmiennictwo

1. Hashkes, P. J. 2023. Growing pains. UpToDate. Aktualizacja: 23.06.2023⬏⬏⬏⬏
2. Vehapoglu, A., Turel, O., Turkmen, S., Inal, B. B., Aksoy, T., Ozgurhan, G., & Ersoy, M. (2015). Are Growing Pains Related to Vitamin D Deficiency? Efficacy of Vitamin D Therapy for Resolution of Symptoms. Medical principles and practice : international journal of the Kuwait University, Health Science Centre, 24(4), 332–338. https://doi.org/10.1159/000431035⬏
3. Baxter, M. P., & Dulberg, C. (1988). “Growing pains” in childhood–a proposal for treatment. Journal of pediatric orthopedics, 8(4), 402–406. https://doi.org/10.1097/01241398-198807000-00004⬏
4. Fuentes-Nucamendi, M. A., Carrillo-Muñiz, H., Bonfil-Ojeda, J. R., & Frías-Austria, R. (2011). Dolores de crecimiento. Régimen simplificado de tratamiento [Growing pains. Simplified treatment regimen]. Acta ortopedica mexicana, 25(2), 79–86.⬏