Synonimy: saffron, krokus uprawny

Szafran uprawny jest stosowany jako przyprawa oraz barwnik, a znamiona słupka szafranu stanowią składnik preparatów mających poprawiać nastrój i łagodzić stres, a także poprawiać jakość nasienia u mężczyzn.

Działanie i zastosowanie szafranu

Znamiona szafranu są źródłem olejku eterycznego i glikozydów, takich jak krocetyna i jej ester krocyna, pikrokrocyna i safranal. Składniki te są produktami metabolizmu karotenoidów. Badania in vitro wskazują, że składniki szafranu mogą powodować zahamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny, zminę poziomu noradrenaliny i dopaminy oraz modulację aktywności receptora GABA_A. Szafran wykazał skuteczność kliniczną w depresji, chorobie Alzheimera, bolesnym miesiączkowaniu i zespole napięcia przedmiesiączkowego. Potencjalnie może również łagodzić dysfunkcje seksualne, zmniejszać ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego, redukować lęk, poprawiać jakość snu, łagodzić objawy reumatoidalnego zapalenia stawów oraz menopauzy. Dowody na skuteczność szafranu w poprawie glikemii oraz ruchliwości plemników są sprzeczne. Szafran jest prawdopodobnie nieskuteczny w obniżaniu poziomu lipidów.

Skuteczność szafranu potwierdzona badaniami klinicznymi

Przeprowadzone badania kliniczne wykazały skuteczność szafranu w leczeniu takich wskazań jak:

• Depresja – liczne badania kliniczne i metaanalizy wykazały skuteczność wyciągu z szafranu w połączeniu z lekami przeciwdepresyjnymi w redukcji objawów depresji, jednak większość badań było przeprowadzonych w Iranie, co w pewien sposób ogranicza wyciągnięcie jednoznacznych wniosków. Metaanaliza z 2019 roku obejmująca 11 badań klinicznych z randomizacją wykazała, że szafran był skuteczny w łagodzeniu objawów depresji w porównaniu z placebo oraz był równie skuteczny co leki przeciwdepresyjne.^[1] Inna metaanaliza potwierdziła te wyniki, a autorzy sugerują, że szafran może być alternatywą dla leków przeciwdepresyjnych w terapii łagodnego do umiarkowanego epizodu depresyjnego.^[2] W badaniach klinicznych stosowano szafran w ilości 100 mg na dobę lub ekstrakt w ilości 30 mg na dobę przez 6–12 tygodni. Ekstrakt z szafranu wykazał porównywalną skuteczność co 100 mg imipraminy, 20 mg fluoksetyny, 40 mg citalopramu i 100 mg sertraliny w zakresie łagodzenia objawów depresji i lęku.^[3]
• Choroba Alzheimera – niewielkie badanie kliniczne z udziałem 46 pacjentów z łagodną lub umiarkowaną postacią choroby Alzheimera wykazało, że przyjmowanie kapsułek zawierających 15 mg szafranu 2 razy dziennie przez 16 tygodni poprawia funkcje kognitywne u pacjentów.^[4] Inne badanie kliniczne z udziałem osób powyżej 55. r.ż. cierpiących na chorobę Alzheimera wykazało, że zażywanie 2 razy dziennie 15 mg szafranu przez 22 tygodnie jest porównywalnie skuteczne do zażywania 10 mg donepezilu dziennie pod kątem poprawy funkcji poznawczych i łagodzenia objawów choroby. Częstość występowania działań niepożądanych była podobna w obu grupach, lecz u pacjentów przyjmujących donepezil odnotowano częstsze wymioty.^[5]
• Bolesne miesiączkowanie – podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że przyjmowanie produktu złożonego zawierającego szafran, seler i anyż przyczynia się do redukcji bólu w trakcie miesiączki i skrócenia czasu trwania objawów względem placebo. Ponadto obserwowano zmniejszoną potrzebę sięgania po leki przeciwbólowe.^[6]
• Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) – podwójnie zaślepione badanie kliniczne wykazało, że u kobiet w wieku 20–45 lat z regularnymi cyklami miesiączkowymi przyjmowanie 15 mg szafranu 2 razy na dobę przez dwa następujące po sobie cykle przyczynia się do zmniejszenia objawów PMS względem placebo.^[7]

Niewystarczające dowody na skuteczność szafranu

Szafran był badany pod kątem potencjalnego zastosowania w licznych wskazaniach, lecz dowody z badań nie są uznawane za wystarczające, aby jednoznacznie potwierdzić jego skuteczność. Podwójnie zaślepione badanie kliniczne z udziałem kobiet przyjmujących fluoksetynę ze względu na depresję wykazało, że przyjmowanie dodatkowo 30 mg szafranu dziennie przez 4 tygodnie powodowało zmniejszenie dysfunkcji seksualnych wywołanych leczeniem, redukcję bólu podczas stosunku i zwiększenie poziomu nawilżenia pochwy.^[8] W badaniu z udziałem mężczyzn leczonych fluoksetyną przyjmowanie szafranu w tej samej ilości przyczyniało się do redukcji zaburzeń erekcji.^[9] Warto jednak zaznaczyć, że w obu badaniach szafran nie wpływał na poprawę libido ani satysfakcję ze stosunków płciowych.

Niewielkie badanie z udziałem pacjentów cierpiących na schizofrenię, którzy przyjmują olanzapinę, wykazało, że stosowanie ekstraktu z szafranu zmniejsza stężenie glukozy we krwi na czczo i redukuje ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego bardziej niż stosowanie izolowanego składnika szafranu (krocyny) lub placebo.^[10]  Wstępne badania kliniczne wskazują, że ekstrakt z szafranu w ilości 30 lub 100 mg na dobę przyczynia się do zmniejszenia objawów lęku względem placebo.^[11][12]Podwójnie zaślepione badanie wykazało, że stosowanie ekstraktu w ilości 14 mg 2 razy dziennie przez 28 dni przyczynia się do subiektywnej poprawy w jakości snu w porównaniu z placebo, lecz wiarygodność badania kwestionuje fakt, że było ono sponsorowane przez producenta preparatów.^[13]

Potrójnie zaślepione badanie z udziałem 120 kobiet wykazało, że stosowanie preparatu złożonego (rumianek + koper włoski + szafran) nieznacznie redukuje objawy menopauzy, przy czym najlepsze efekty uzyskano w grupie otrzymującej większe ilości preparatu.^[14]

Podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją wykazało, że przyjmowanie 30 mg szafranu przez 6 tygodni jest równie skuteczne co stosowanie 40 mg fluoksetyny u kobiet z depresją poporodową.^[15] W innym badaniu przyjmowanie szafranu przez kobiety karmiące piersią ze zdiagnozowaną depresją poporodową wiązało się z poprawą w skali nasilenia depresji w porównaniu z placebo.^[16] Warto jednak zaznaczyć, że trudno stwierdzić, czy poprawa była związana z przyjmowaniem preparatów, czy z naturalnym ustępowaniem depresji wraz z upływem czasu.

Niewielkie badanie kliniczne wskazuje, że suplementacja szafranu w ilości 100 mg na dobę przyczynia się  do zmniejszenia liczby obrzękniętych i bolesnych stawów, a także zmniejszenia nasilenia bólu u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów.^[17]

Sprzeczne dowody na skuteczność szafranu

Liczne pojedyncze badania kliniczne wskazują, że stosowanie 30 mg na dobę ekstraktu z szafranu lub 100 mg sproszkowanego szafranu może w niewielkim stopniu powoduje zmniejszenie stężenia glukozy na czczo, lecz nie wpływa na poziom HbA_1c.^[3] Badania te cechuje duża różnorodność, a metaanaliza z 2019 roku wykazała, że przyjmowanie szafranu wpływa na poziom glukozy we krwi, lecz dopiero po uwzględnieniu analizy podgrup.^[18]

Jedno badanie kliniczne wykazało, że stosowanie ekstraktu z szafranu nie wpływa na ruchliwość plemników ani ich liczbę, lecz inne badanie wskazuje na poprawę w zakresie ruchliwości, ale nie w liczbie plemników w nasieniu. Rozbieżność wyników może być skutkiem włączenia do badań mężczyzn z niepłodnością o różnej przyczynie oraz zastosowania różniących się składem preparatów z szafranem.

Brak dowodów na skuteczność szafranu

Metaanaliza 11 badań wykazała, że przyjmowanie szafranu nie wpływa na stężenie cholesterolu całkowitego, LDL, HDL ani TG w porównaniu z placebo.^[18]

Bezpieczeństwo stosowania szafranu

Szafran jest określany jako GRAS (Generally Recognized As Safe), gdy jest stosowany w żywności jako przyprawa lub barwnik. Ekstrakty z szafranu w ilości do 100 mg na dobę były przyjmowane przez pacjentów w badaniach klinicznych trwających do 26 tygodni. Długotrwałe stosowanie szafranu jest możliwie niebezpieczne. Spożycie 12–20 g może być śmiertelne. W czasie badań klinicznych szafran był dobrze tolerowany, lecz ilości powyżej 60 mg na dobę wiązały się z większym ryzykiem zaburzeń żołądkowo-jelitowych.^[3]

Szafran w ciąży i podczas laktacji

U kobiet ciężarnych stosowanie szafranu w ilościach większych niż te występujące w żywności jest prawdopodobnie niebezpieczne ze względu na potencjalne działanie pobudzające skurcze macicy.

Interakcje szafranu

Przyjmowanie szafranu może obniżać stężenie glukozy we krwi, nasilając ryzyko hipoglikemii u pacjentów przyjmujących leki przeciwcukrzycowe. Preparaty z szafranem mogą wpływać na ciśnienie tętnicze krwi i potęgować działanie leków hipotensyjnych. Stosowanie większych ilości szafranu (60 mg na dobę) wiązało się z wystąpieniem uspokojenia i senności, co może być potencjalnie niebezpieczne u osób przyjmujących leki o działaniu depresyjnym na ośrodkowy układ nerwowy, np. benzodiazepiny. Przyjmowanie szafranu może również zmieniać stężenie we krwi olanzapiny, haloperidolu, teofiliny oraz nasilać działanie werapamilu, nifedypiny czy diltiazemu.

Preparaty dostępne na rynku zawierające szafran uprawny

Dostępne na rynku preparaty z szafranem uprawnym mają status suplementów diety. Wybrane preparaty zostały przedstawione w poniższej tabeli.

Wybrane suplementy zawierające szafran uprawny:

Piśmiennictwo

1. Tóth, B., Hegyi, P., Lantos, T., Szakács, Z., Kerémi, B., Varga, G., Tenk, J., Pétervári, E., Balaskó, M., Rumbus, Z., Rakonczay, Z., Bálint, E. R., Kiss, T., Csupor, D. (2019). The Efficacy of Saffron in the Treatment of Mild to Moderate Depression: A Meta-analysis. Planta medica, 85(1), 24–31. https://doi.org/10.1055/a-0660-9565⬏
2. Dai, L., Chen, L., Wang, W. (2020). Safety and Efficacy of Saffron (Crocus sativus L.) for Treating Mild to Moderate Depression: A Systematic Review and Meta-analysis. The Journal of nervous and mental disease, 208(4), 269–276. https://doi.org/10.1097/NMD.0000000000001118⬏
3. Natural Medicines. (2020). Saffron. Aktualizacja: 12.11.2020.⬏⬏⬏
4. Akhondzadeh, S., Sabet, M. S., Harirchian, M. H., Togha, M., Cheraghmakani, H., Razeghi, S., Hejazi, S., Yousefi, M. H., Alimardani, R., Jamshidi, A., Zare, F., Moradi, A. (2010a). Saffron in the treatment of patients with mild to moderate Alzheimer’s disease: a 16-week, randomized and placebo-controlled trial. Journal of clinical pharmacy and therapeutics, 35(5), 581–588. https://doi.org/10.1111/j.1365-2710.2009.01133.x⬏
5. Akhondzadeh, S., Shafiee Sabet, M., Harirchian, M. H., Togha, M., Cheraghmakani, H., Razeghi, S., Hejazi, S. S., Yousefi, M. H., Alimardani, R., Jamshidi, A., Rezazadeh, S. A., Yousefi, A., Zare, F., Moradi, A., Vossoughi, A. (2010b). A 22-week, multicenter, randomized, double-blind controlled trial of Crocus sativus in the treatment of mild-to-moderate Alzheimer’s disease. Psychopharmacology, 207(4), 637–643. https://doi.org/10.1007/s00213-009-1706-1⬏
6. Nahid, K., Fariborz, M., Ataolah, G., Solokian, S. (2009). The effect of an Iranian herbal drug on primary dysmenorrhea: a clinical controlled trial. Journal of midwifery & women’s health, 54(5), 401–404. https://doi.org/10.1016/j.jmwh.2008.12.006⬏
7. Agha-Hosseini, M., Kashani, L., Aleyaseen, A., Ghoreishi, A., Rahmanpour, H., Zarrinara, A. R., Akhondzadeh, S. (2008). Crocus sativus L. (saffron) in the treatment of premenstrual syndrome: a double-blind, randomised and placebo-controlled trial. BJOG : an international journal of obstetrics and gynaecology, 115(4), 515–519. https://doi.org/10.1111/j.1471-0528.2007.01652.x⬏
8. Kashani, L., Raisi, F., Saroukhani, S., Sohrabi, H., Modabbernia, A., Nasehi, A. A., Jamshidi, A., Ashrafi, M., Mansouri, P., Ghaeli, P., Akhondzadeh, S. (2013). Saffron for treatment of fluoxetine-induced sexual dysfunction in women: randomized double-blind placebo-controlled study. Human psychopharmacology, 28(1), 54–60. https://doi.org/10.1002/hup.2282⬏
9. Modabbernia, A., Sohrabi, H., Nasehi, A. A., Raisi, F., Saroukhani, S., Jamshidi, A., Tabrizi, M., Ashrafi, M., Akhondzadeh, S. (2012). Effect of saffron on fluoxetine-induced sexual impairment in men: randomized double-blind placebo-controlled trial. Psychopharmacology, 223(4), 381–388. https://doi.org/10.1007/s00213-012-2729-6⬏
10. Fadai, F., Mousavi, B., Ashtari, Z., Ali beigi, N., Farhang, S., Hashempour, S., Shahhamzei, N., Bathaie, S. Z. (2014). Saffron aqueous extract prevents metabolic syndrome in patients with schizophrenia on olanzapine treatment: a randomized triple blind placebo controlled study. Pharmacopsychiatry, 47(4-5), 156–161. https://doi.org/10.1055/s-0034-1382001⬏
11. Milajerdi, A., Jazayeri, S., Shirzadi, E., Hashemzadeh, N., Azizgol, A., Djazayery, A., Esmaillzadeh, A., Akhondzadeh, S. (2018). The effects of alcoholic extract of saffron (Crocus satious L.) on mild to moderate comorbid depression-anxiety, sleep quality, and life satisfaction in type 2 diabetes mellitus: A double-blind, randomized and placebo-controlled clinical trial. Complementary therapies in medicine, 41, 196–202. https://doi.org/10.1016/j.ctim.2018.09.023⬏
12. Mazidi, M., Shemshian, M., Mousavi, S. H., Norouzy, A., Kermani, T., Moghiman, T., Sadeghi, A., Mokhber, N., Ghayour-Mobarhan, M., Ferns, G. A. (2016). A double-blind, randomized and placebo-controlled trial of Saffron (Crocus sativus L.) in the treatment of anxiety and depression. Journal of complementary & integrative medicine, 13(2), 195–199. https://doi.org/10.1515/jcim-2015-0043⬏
13. Lopresti, A. L., Smith, S. J., Metse, A. P., Drummond, P. D. (2020). Effects of saffron on sleep quality in healthy adults with self-reported poor sleep: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Journal of clinical sleep medicine : JCSM : official publication of the American Academy of Sleep Medicine, 16(6), 937–947. https://doi.org/10.5664/jcsm.8376⬏
14. Mahdavian, M., Mirzaii Najmabadi, K., Hosseinzadeh, H., Mirzaeian, S., Badiee Aval, S., Esmaeeli, H. (2019). Effect of the Mixed Herbal Medicines Extract (Fennel, Chamomile, and Saffron) on Menopause Syndrome: a Randomized Controlled Clinical Trial. Journal of caring sciences, 8(3), 181–189. https://doi.org/10.15171/jcs.2019.026⬏
15. Kashani, L., Eslatmanesh, S., Saedi, N., Niroomand, N., Ebrahimi, M., Hosseinian, M., Foroughifar, T., Salimi, S., Akhondzadeh, S. (2017). Comparison of Saffron versus Fluoxetine in Treatment of Mild to Moderate Postpartum Depression: A Double-Blind, Randomized Clinical Trial. Pharmacopsychiatry, 50(2), 64–68. https://doi.org/10.1055/s-0042-115306⬏
16. Tabeshpour, J., Sobhani, F., Sadjadi, S. A., Hosseinzadeh, H., Mohajeri, S. A., Rajabi, O., Taherzadeh, Z., Eslami, S. (2017). A double-blind, randomized, placebo-controlled trial of saffron stigma (Crocus sativus L.) in mothers suffering from mild-to-moderate postpartum depression. Phytomedicine : international journal of phytotherapy and phytopharmacology, 36, 145–152. https://doi.org/10.1016/j.phymed.2017.10.005⬏
17. Hamidi, Z., Aryaeian, N., Abolghasemi, J., Shirani, F., Hadidi, M., Fallah, S., Moradi, N. (2020). The effect of saffron supplement on clinical outcomes and metabolic profiles in patients with active rheumatoid arthritis: A randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Phytotherapy research : PTR, 34(7), 1650–1658. https://doi.org/10.1002/ptr.6633⬏
18. Pourmasoumi, M., Hadi, A., Najafgholizadeh, A., Kafeshani, M., Sahebkar, A. (2019). Clinical evidence on the effects of saffron (Crocus sativus L.) on cardiovascular risk factors: A systematic review meta-analysis. Pharmacological research, 139, 348–359. https://doi.org/10.1016/j.phrs.2018.11.038⬏⬏