Nazwa arniki związana jest prawdopodobnie z występowaniem na terenach górskich: Alp, Pirenejów, gór Półwyspu Bałkańskiego, Skandynawii i obszaru Bałtyku. Już w Średniowieczu arnika górska była stosowana jako roślina lecznicza w wielu wskazaniach, takich jak krwiaki, urazy, żylaki, zapalenie żył, dna moczanowa, reumatyzm, niestrawność i choroby sercowo-naczyniowe.

Obecnie wykorzystanie arniki górskiej ograniczono do tradycyjnego stosowania zewnętrznie na skórę i śluzówkę jamy ustnej. Nie zaleca się przyjmowania arniki doustnie, choć może być ona składnikiem leków złożonych w małych dawkach. Arnika może występować także w wielu lekach homeopatycznych, zarówno w dużych rozcieńczeniach, jak i jako pranalewka (TM).

Surowce

Kwiat arniki – Arnicae flos

Ziele arniki – Arnicae herba

Skład chemiczny

Wysuszone kwiaty arniki górskiej zawierają w szczególności laktony seskwiterpenowe, takie jak helenalina i 11,13-dihydrohelenalina oraz ich pochodne, które odpowiadają za działanie przeciwzapalne wyciągów. Pozostałe składniki surowca to flawonoidy, olejek eteryczny, mono- i seskwiterpeny.

Działanie

Arnika górska wykazuje działanie:^[1][2][3]

• przeciwbólowe (w próbach klinicznych z randomizacją wykazano skuteczność helenaliny zbliżoną do żelu z ibuprofenem, jednak nie potwierdzono efektu przeciwbólowego po operacji stopy, kolana, wycięcia migdałków oraz cieśni nadgarstka),
• przeciwzapalne i przeciwobrzękowe (w badaniach na zwierzętach otrzymano sprzeczne wyniki, a w licznych badaniach klinicznych nie zaobserwowano efektu przeciwzapalnego – nie wykazano, aby stosowanie arniki redukowało obrzęk po operacji cieśni nadgarstka, stopy czy stawu kolanowego – natomiast w badaniu klinicznym z randomizacją, oceniającym skuteczność sterydów i kapsułek z arniką w redukcji obrzęku po korekcie nosa – rhinoplastyce, zaobserwowano pożądany efekt),
• przeciwwybroczynowe (potwierdzone w badaniach klinicznych, choć w niektórych nie wykazano jednak istotnego wpływu na redukcję wybroczyn lub siniaka).

Zastosowanie poparte wynikami badań klinicznych

Klinicznie potwierdzono skuteczność wyciągów z arniki w leczeniu takich schorzeń jak:^[4]

• Ból stawów. Według przeglądu systematycznego Cochrane z 2013 roku żel z arniki prawdopodobnie zmniejsza ból i poprawia funkcje stawów w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów tak skutecznie jak żel zawierający NLPZ, ale obarczony jest podobnym (lub większym) ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych.

Z uwagi na ograniczone dowody skuteczności, leki z arniki mogą być rejestrowane jedynie jako tradycyjne leki roślinne, a nie preparaty o ugruntowanym zastosowaniu medycznym (well-established use).

Zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy roślinny

Arnikę górską tradycyjnie stosuje się w leczeniu takich dolegliwości jak:

• siniaki,
• zwichnięcia,
• zlokalizowany ból mięśni,
• ukąszenia owadów,
• zapalenia dziąseł lub owrzodzenia jamy ustnej (preparaty do płukania jamy ustnej).

Zastosowanie w medycynie ludowej

W medycynie ludowej arnika jest wykorzystywana w leczeniu obrzęków.

Dostępne na rynku preparaty Arnigel (Boiron) i Arnimax zarejestrowane są jako leki homeopatyczne i zawierają w składzie wyciągi oznaczone TM. Termin Tinctura Mater (TM) oznacza pranalewkę, czyli nierozcieńczany wyciąg wodno-alkoholowy, sporządzany ze świeżego lub suchego surowca. Dopiero w wyniku stopniowego rozcieńczania i wstrząsania pranalewki otrzymuje się leki homeopatyczne o konkretnych potencjach. Oznacza to, że w przypadku preparatów Arnigel i Arnimax w rzeczywistości mamy do czynienia z tradycyjnymi lekami roślinnymi.

Interakcje

Teoretycznie możliwe jest nasilenie działania przeciwzakrzepowego po podaniu doustnym arniki, ale w badaniach na ochotnikach nie zaobserwowano istotnych zmian w czasie krwawienia.

Bezpieczeństwo stosowania

Z uwagi na zawartość laktonów seskwiterpenowych, po zastosowaniu arniki mogą wystąpić reakcje alergiczne, takie jak swędzenie, zaczerwienienie skóry i wyprysk. Zgłaszano również przypadki wymiotów, bólu żołądka i biegunki po doustnym podaniu wyciągu z arniki, lecz nie zaobserwowano takich działań w badaniach klinicznych.

Arniki powinny unikać kobiety ciężarne z uwagi na działanie pobudzające skurcze macicy. Historycznie arnika była stosowana jako środek poronny. Bezpieczeństwo stosowania preparatów miejscowych jest nieustalone.

Rekomendujemy zapytać pacjenta o nadwrażliwość na rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae), np. jeżówkę, nagietka i rumianek. Ze względu na brak danych nie zalecamy rekomendowania preparatów z arniką dzieciom poniżej 12 r.ż. oraz kobietom w okresie ciąży i karmienia piersią. Arniki nie aplikuje się na uszkodzoną skórę, a także nie przyjmuje doustnie. Według FDA arnika nie jest bezpiecznym surowcem roślinnym – może działać kardiotoksycznie i gastrotoksycznie po podaniu doustnym, co może prowadzić nawet do śpiączki i śmierci.

Przykładowe preparaty

Leki zawierające kwiat arniki górskiej to:

• Koszyczek arniki (FLOS) – zioła do zaparzania (do stosowania w stanach zapalnych skóry, obrzękach i krwiakach po urazach),
• Maść arnikowa (Elissa) 20% – maść (do stosowania w stłuczeniach, skręceniach, bólach reumatycznych, po ukąszeniach owadów),
• Tinctura Arnicae – nalewka (do stosowania na skórę w stłuczeniach, skręceniach, bólach reumatycznych, po ukąszeniach owadów, w stanach zapalnych oraz owrzodzeniu jamy ustnej i dziąseł).

Ponadto na rynku dostępne są leki złożone z koszyczkiem arniki lub wyciągiem, takie jak:

• Arcalen – maść (do stosowania w bólach powysiłkowych, obrzękach, stłuczeniach, wylewach podskórnych),
• Dentosept – płyn (do stosowania w jamie ustnej w stanach zapalnych jamy ustnej i dziąseł, powierzchniowym zapaleniu przyzębia, krwawieniach z dziąseł i pomocniczo w paradontozie),
• Dentosept A – płyn z dodatkiem benzokainy, inaczej anestezyny (do stosowania w jamie ustnej w stanach zapalnych jamy ustnej i dziąseł, aftach, odleżynach i pomocniczo w paradontozie),
• Prostapol – płyn doustny (dla mężczyzn jako środek łagodnie moczopędny oraz uspokajający),
• Zioła ułatwiające gojenie ran (Labofarm) – saszetki z zielem nostrzyka, dziurawca, krwawnika, koszyczkiem arniki i kory dębu (do sporządzania odwaru na drobne rany i otarcia).

Piśmiennictwo

1. Widrig SR et al.: Choosing between NSAID and Arnica for topical treatment of hand osteoarthritis in a randomised, double-blind study. Rheumatol Int, 2007.⬏
2. Totonchi A, Guyuron B: A randomized, controlled comparison between arnica and steroids in the management of postrhinoplasty ecchymosis and edema. Plast Reconstr Surg, 2007.⬏
3. Leu S et al.: Accelerated resolution of laser-induced bruising with topical 20% arnica: a rater-blinded randomized controlled trial. British journal of Dermatology, 2010.⬏
4. Cameron M, Chrubasik S: Topical herbal therapies for treating osteoarthritis. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2013.⬏