Pytanie

W obrocie aptecznym dostępne są trzy główne substancje, które dostępne są w preparatach do odkażania ran: oktenidyna, podchloryny i poliheksanidyna (PHMB). Która z nich jest najlepszym wyborem?

Krótka odpowiedź

Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran z 2020 roku, zarówno preparaty z oktenidyną, poliheksanidyną, jak i podchlorynami wykazują wysokie bezpieczeństwo i skuteczność w oczyszczaniu i pielęgnacji ran. Wybór preparatu o działaniu antyseptycznym w dużym stopniu zależy od stanu klinicznego i rodzaju rany.^[1] Oktenidyna ma zastosowanie najczęściej do odkażania niewielkich ran, jamy ustnej oraz skóry przed i po zabiegach. Poliheksanidyna jest stosowana do przemywania ran, jam ciała i irygacji, natomiast podchloryny do odkażania ran głębokich i przewlekłych, a także do przemywania jam ciała, ścięgien i kości.

Czytaj też: Czy płyny do przemywania ran mogą wchodzić w interakcje z opatrunkami specjalistycznymi? – Wyjaśniamy!

Wyjaśnienie

W wyborze odpowiedniego preparatu o działaniu antyseptycznym pomocny może być indeks biozgodności (BI, ang. biocompatibility index). Optymalny BI wynosi > 1. Oznacza to, że dany antyseptyk odznacza się wysoką skutecznością przeciwdrobnoustrojową i niską cytotoksycznością wobec keratynocytów i fibroblastów. BI dla oktenidyny wynosi 1,7, natomiast dla poliheksanidyny 1,5.^[2]

Oktenidyna

Oktenidyna jest stosowana w postaci płynu i żelu na skórę (kosmetyk Octedin, wyrób medyczny Octenilin), a także w połączeniu z fenoksyetanolem w postaci płynu na skórę (Octenisept, Maxiseptic). Wykazuje działanie bakteriobójcze, grzybobójcze i wirusobójcze. Działa niszcząco na bakterie (łącznie z Chlamydium i Mycoplasma), grzyby (drożdżaki), pierwotniaki (Trichomonas) i wirusy (Herpes simplex, inaktywuje HBV i HIV). Początek działania występuje po 1 minucie od zastosowania płynu. Działanie utrzymuje się przez 1 godzinę i tym samym zapewnia bezpieczeństwo przy wykonywaniu zabiegów diagnostycznych, terapeutycznych lub operacyjnych.

Preparaty z oktenidyną są stosowane m.in. w:

• odkażaniu i wspomagająco w leczeniu małych, powierzchownych ran oraz dezynfekcji skóry przed zabiegami niechirurgicznymi,
• dezynfekcji skóry po zabiegach, np. dezynfekcji szwów pooperacyjnych,
• zabiegach diagnostycznych i operacyjnych w ginekologii, urologii, proktologii, dermatologii, geriatrii, wenerologii, położnictwie czy stomatologii,
• dezynfekcji jamy ustnej (np. w przypadku aft lub podrażnień spowodowanych noszeniem aparatu ortodontycznego lub protezy dentystycznej).

Preparaty z oktenidyną są przeznaczone do stosowania u dorosłych i dzieci w każdym wieku. Po zastosowaniu preparatu na błonę śluzową pochwy może być odczuwane wrażenie ciepła lub pieczenia. Po płukaniu jamy ustnej gorzki smak utrzymuje się około 1 godzinę. Oktenidyny nie należy używać razem z antyseptykami z jodopowidonem, ponieważ może dojść do silnych brązowych, a nawet fioletowych przebarwień.^[3] Według przeglądu systematycznego z 2022 roku, oktenidyna należy do najbezpieczniejszych i najskuteczniejszych antyseptyków.^[2]

Poliheksanidyna

Preparaty z poliheksanidyną (PHMB) dostępne są w stężeniu 0,1%, z dodatkiem betainy (wyrób medyczny Prontosan), poloksameru (wyrób medyczny Sutrisept) oraz w połączeniu z roztworem Ringera. Spektrum działania poliheksanidyny jest bardzo szerokie i obejmuje zarówno bakterie Gram-ujemne, jak i Gram-dodatnie (w tym MRSA i VRE) oraz grzyby i niektóre wirusy. Preparaty z poliheksanidyną stosuje się w oczyszczaniu i pielęgnacji ran, w tym ran pooperacyjnych, oparzeń i przewlekłych ran skóry oraz nawilżaniu bandaży i opatrunków. Przeciwwskazaniem do stosowania jest uczulenie na poliheksanidynę, ze względu na odnotowane przypadki występowania wstrząsu anafilaktycznego podczas jej stosowania.^[1]

Podchloryny

Podchloryny (wyrób medyczny Microdacyn) to antyseptyki będące mieszaniną podchlorynu sodu i kwasu podchlorawego. Wykazują szerokie działanie przeciwdrobnoustrojowe, obejmujące bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne (w tym MRSA, ORSA, VRSA, VRE), wirusy, grzyby i przetrwalniki bakteryjne. Podchloryny są zalecane jako środki do oczyszczania i odkażania ran głębokich, pourazowych oraz ran przewlekłych, w tym odleżyn czy zespołu stopy cukrzycowej. Podchloryny w stężeniach nieprzekraczających 0,006% są również dopuszczone do przemywania jamy otrzewnowej, ścięgien i kości. Wykazują wysoką tolerancję tkankową i niską cytotoksyczność w stężeniach nieprzekraczających 0,006% mieszaniny podchlorynu sodu i kwasu podchlorawego lub 0,06% roztworu podchlorynu sodu.^[1]

Piśmiennictwo

1. Sopata, M., Jawień, A., Mrozikiewicz-Rakowska, B., Augusewicz, Z., Bakowska, M., Samson, I., Gabriel, M., Grzela, T., Karpiński, T. M., Kuberka, I., Krasiński, Z., Kózka, M., Mościcka, P., Mańkowski, B., Mańkowski, P., Sikorski, J., Sobieszek-Kundro, A., Szewczyk, M. T., Szoka, P. (2020). Wytyczne postępowania miejscowego w ranach niezakażonych, zagrożonych infekcją oraz zakażonych – przegląd dostępnych substancji przeciwdrobnoustrojowych stosowanych w leczeniu ran. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Leczenie Ran, 17(1), 1-21. https://doi.org/10.5114/lr.2020.96820⬏⬏⬏
2. Cwajda-Białasik, J., Mościcka, P., Szewczyk, M. (2022). Antiseptics and antimicrobials for the treatment and management of chronic wounds: a systematic review of clinical trials. Advances in Dermatology and Allergology/Postępy Dermatologii i Alergologii, 39(1), 141-151. https://doi.org/10.5114/ada.2022.113807⬏⬏
3. Schülke i Mayr. (2014). ChPL Octenisept. Pobrano z: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/⬏