Pytanie czytelnika
Niekiedy realizujemy w aptece recepty na salbutamol (Ventolin) czy fenoterol (w: Berodual, Atrovent) do nebulizacji dla dzieci niebędących astmatykami. Czy taka terapia jest skuteczna?
Krótka odpowiedź
W badaniach nie potwierdzono zasadności takiego leczenia. Salbutamol i fenoterol są skuteczne w leczeniu napadów astmy, bowiem szybko rozkurczają mięśnie gładkie ściany oskrzeli i hamują duszność. Niekiedy przepisywane są poza wskazaniami dzieciom niechorującym na astmę oskrzelową, ale cierpiącym na ostry kaszel, ostre zapalenie oskrzeli czy zapalenie oskrzelików. Jest to postępowanie obecnie niezalecane.
Wyjaśnienie
Salbutamol oraz fenoterol należą do krótko działających β2-mimetyków, zwanych też β2-agonistami (ang. short acting β2-agonist, w skrócie SABA), które stymulują receptory β2-adrenergiczne obecne w drogach oddechowych. Efektem ich pobudzenia jest przede wszystkim rozkurcz mięśni gładkich ściany oskrzeli. SABA działają szybko, a ich efekt utrzymuje się przez kilka godzin. Mogą powodować działania niepożądane: przyśpieszenie rytmu serca, zawroty głowy, niepokój ruchowy, drżenia i skurcze mięśni. Leki te w postaci nebulizacji stosowane są często u małych dzieci cierpiących na astmę, czyli zapalną chorobę dróg oddechowych, w której m.in. dochodzi do przerostu mięśniówki oskrzeli. Cechą charakterystyczną tej choroby jest dobra odpowiedź na β2-mimetyki. Wykorzystywanie SABA u dzieci bez astmy (bez przerostu mięśniówki oskrzeli) w innych schorzeniach charakteryzujących się utrudnionym oddychaniem, zwłaszcza w zapaleniu oskrzelików i ostrym zapaleniu oskrzeli, było przedmiotem badań.
Zapalenie oskrzelików to ostra, wirusowa infekcja dolnych dróg oddechowych, powszechna u niemowląt i dzieci do 2 roku życia. Charakteryzuje się produkcją gęstej, trudnej do odkrztuszenia wydzieliny, co prowadzi do zablokowania swobodnego przepływu powietrza i duszności. Dziecko ma ostry kaszel, katar i zwykle gorączkę. Według przeglądu Cochrane z 2014 r. stosowanie w tym schorzeniu leków rozszerzających oskrzela, a więc m.in. SABA, nie wpływa na nasycenie tlenem.[1] Leki te nie zmniejszają potrzeby hospitalizacji, nie skracają czasu pobytu w szpitalu i czasu trwania choroby w domu. Biorąc pod uwagę możliwość występowania działań niepożądanych oceniono, że SABA nie są pomocne w leczeniu zapalenia oskrzelików. Podobną opinię zawarto w przeglądzie systematycznym z 2020 r.: salbutamol nie powinien być stosowany w zapaleniu oskrzelików u dzieci poniżej 24 miesiąca życia, ponieważ terapia nie jest skuteczna i może mieć działania niepożądane, takie jak podwyższenie tętna.[2]
Ostre zapalenie oskrzeli to częsta u dzieci infekcja dolnych dróg oddechowych charakteryzująca się intensywnym kaszlem, czasem przebiegająca z produkcją gęstej wydzieliny, bólem w klatce piersiowej i gorączką. W 90% przypadków zakażenie wywołują wirusy, stosowanie antybiotyków nie jest więc zasadne i brak jednoznacznego, skutecznego sposobu leczenia. W celu złagodzenia kaszlu niekiedy przepisywany jest β2-mimetyk w nebulizacji. Według przeglądu Cochrane z 2015 r. podanie SABA w ostrym zapaleniu oskrzeli u dzieci niechorujących na astmę, bez objawów niedrożności przepływu powietrza, nie hamuje kaszlu i porównywalne jest z placebo. U tych dzieci istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych niż korzyści klinicznych. Wnioski te oparte są jednak na stosunkowo niewielkiej liczbie badań, tak więc nie można całkowicie wykluczyć pozytywnych efektów β2-mimetyków u dzieci bez astmy.[3]
Zobacz też: Salbutamol – co warto przekazać pacjentowi?
Piśmiennictwo
- Gadomski, A. M., & Scribani, M. B. (2014). Bronchodilators for bronchiolitis. The Cochrane database of systematic reviews, 2014(6), CD001266. pełny tekst⬏
- Cai, Z., Lin, Y., & Liang, J. (2020). Efficacy of salbutamol in the treatment of infants with bronchiolitis: A meta-analysis of 13 studies. Medicine, 99(4), e18657. pełny tekst⬏
- Becker, L. A., Hom, J., Villasis-Keever, M., & van der Wouden, J. C. (2015). Beta2-agonists for acute cough or a clinical diagnosis of acute bronchitis. The Cochrane database of systematic reviews, 2015(9), CD001726. pełny tekst⬏
W mojej praktyce najczęściej obserwuję jednak zalecenie przez pediatrów połączenia beta2-mimetyku z wziewnymi GKS w leczeniu infekcji dróg oddechowych (u dzieci niechorujących na astmę).
Bardzo dziękuję za komentarz. Ja również często realizuję recepty na beta2-mimetyk i wziewny GKS dla dzieci bez astmy. Problematyczna jest jednak skuteczność takiej terapii.
Z tym budezonidem to też lekka przesada co się obecnie wyprawia. Lekki kaszelek u dziecka = wGKS. Pamiętam jak raz przyszła do mnie polska pacjentka z Niemiec zrealizować Rp dla dziecka. Standardowo ampułki z budezonidem + fenoterol/iprapropium krople. Zdziwiona patrzy na przyniesione przeze mnie opakowania i pyta co to takiego. Po drodze wyszło, że nie ma inhalatora.. i w ogóle nie wie co to jest ten inhalator dalej wyraźnie zaskoczona tym wszystkim. Podczas dalszej rozmowy wyszło, że w Niemczech przez pierwsze 6 lat życia podczas licznych wizyt u różnych lekarzy dziecko nigdy nie miało przepisanych żadnych inhalacji. Pierwsza wizyta w Polsce i cyk recepta na wszystkie możliwe leki do inhalacji ;] Wszyscy oczywiście wiemy, że tego typu terapia jest bezpieczna więc to, że w ostatnich latach stała się bardzo “fancy” specjalnie nikogo nie obchodzi. A powinno obchodzić, bo płatnik publiczny za tego typu bzdury płaci rok w rok ogromne pieniądze, które moglibyśmy wydawać bardziej odpowiedzialnie i na bardziej potrzebne, oraz co ważne efektywne terapie 🙂