Szałwia lekarska to wieloletnia roślina pochodząca z rejonu Morza Śródziemnego, która uprawiana jest w Europie i Ameryce Północnej. Nazwa rośliny wywodzi się od łacińskiego salvus (zdrowy) lub salvare (czuć się dobrze). Stosowanie szałwii w leczeniu i w przyprawianiu potraw opisywane było już w starożytnej Grecji przez Pliniusza i Hipokratesa.
Szałwią leczono gorączkę, reumatyzm, choroby układu oddechowego, zaburzenia seksualne, a także choroby psychiczne.[1] W renesansowym receptariuszu Aleksego z Piemontu znajduje się przepis na wino szałwiowe.[2]
Surowce
Liść szałwii – Salviae officinalis folium
Skład chemiczny
Olejek eteryczny występujący w liściach zawiera głównie tujon, cyneol, kamforę, borneol i pinen, poza tym liście zawierają gorzki lakton karnozol, garbniki, triterpeny, saponiny, flawonoidy i kwasy organiczne.
Działanie
Szałwia lekarska wykazuje działanie:
- antyseptyczne i grzybobójcze (z uwagi na zawartość olejku eterycznego),
- rozkurczowe (zaobserwowane w badaniach na zwierzętach),
- przeciwcukrzycowe (zaobserwowane w badaniach na zwierzętach),
- moczopędne (z uwagi na zawartość flawonoidów),
- zmniejszające uderzenia gorąca w menopauzie (zaobserwowane w badaniach klinicznych z udziałem relatywnie małej grupy pacjentów),
- hamujące wydzielanie potu,
- hamujące laktację.[3]
Zastosowanie poparte wynikami badań klinicznych
W badaniach klinicznych potwierdzono zastosowanie preparatów szałwii lekarskiej w takich schorzeniach jak:
- nadmierna potliwość,
- stany zapalne jamy ustnej i gardła.
Należy jednak zaznaczyć, że badania te były przeprowadzone na małej grupie osób. W pierwszym przypadku bez grupy kontrolnej, natomiast w drugim przypadku z użyciem preparatu o stężeniu 15% wyciągu z szałwii, który nie występuje na rynku europejskim. Z tego względu nie można uznać preparatów z szałwii za leki o udowodnionej skuteczności („well-established medicinal use”).[3]
Zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy roślinny
Szałwia lekarska może być stosowana w leczeniu takich dolegliwości jak:
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe, na przykład zgaga lub wzdęcia,
- nadmierne wydzielanie potu,
- stany zapalne jamy ustnej i gardła,
- drobne stany zapalne skóry.
Zastosowanie w medycynie ludowej
Szałwia lekarska poprawiała funkcje poznawcze i nastrój zdrowych ochotników, a zawarty w niej kwas rozmarynowy wykazuje działanie neuroochronne, dlatego podejmowane są próby zastosowania szałwii lekarskiej w leczeniu choroby Alzheimera.[4] W medycynie ludowej szałwia lekarska stosowana jest jako środek zmniejszający wydzielanie mleka u kobiet karmiących piersi i jako środek na nadmierną potliwość (wyciąg alkoholowy).
Napar z szałwii hamuje wydzielanie mleka, więc może być stosowany przez kobiety karmiące, które odstawiają dziecko od piersi.
Interakcje
Ze względu na zawartość garbników doustne stosowanie preparatów z szałwii może zmniejszać wchłanianie żelaza, wapnia i magnezu.
Bezpieczeństwo stosowania
Olejek eteryczny wykazuje działanie drażniące na skórę, dlatego nie jest polecany w aromaterapii, ponadto przy długotrwałym stosowaniu nierozcieńczonego olejku eterycznego na skórę mogą wystąpić drgawki. Obserwowano także przypadki napadów drgawkowych u dzieci po spożyciu naparów z szałwii lekarskiej.
Doustne (per os) stosowanie preparatów z szałwii jest przeciwwskazane u dzieci i kobiet w ciąży ze względu na zawartość neurotoksycznego tujonu. Tujon może powodować drgawki oraz wykazuje działanie poronne. Kobiety karmiące piersią nie powinny stosować doustnych preparatów z szałwii ze względu na hamujący wpływ na laktację.[3]
Przykładowe preparaty
Leki zawierające szałwię lekarską to:
- Liść szałwi (FLOS/Kawon) – zioła do zaparzania (do płukania jamy ustnej w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła oraz do sporządzania okładów w stanach zapalnych skóry).
- Szałwia fix (FLOS/Herbapol/Kawon) – zioła do zaparzania (do płukania jamy ustnej w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła oraz do sporządzania okładów w stanach zapalnych skóry).
- Aperisan – żel (do stosowania w jamie ustnej w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła).
Ponadto na rynku dostępne są leki złożone z szałwią lekarską lub wyciągiem:
- Dentosept – płyn do płukania jamy ustnej (do stosowania w stanach zapalnych jamy ustnej i dziąseł, powierzchniowym zapaleniu przyzębia, krwawieniach z dziąseł i pomocniczo w paradontozie).
- Dentosept A – płyn z dodatkiem benzokainy, inaczej anestezyny (do stosowania w jamie ustnej w stanach zapalnych jamy ustnej i dziąseł, aftach, odleżynach i pomocniczo w paradontozie).
- Enterosol – płyn doustny (do stosowania w leczeniu niestrawności).
- Fitolizyna – pasta do sporządzania zawiesiny doustnej (do stosowania pomocniczo w stanach zapalnych, infekcjach i kamicy dróg moczowych oraz profilaktycznie w kamicy nerkowej).
- Mucosit – żel do stosowania na dziąsła (do stosowania w stanach zapalnych jamy ustnej i dziąseł, chorobach przyzębia, stanach po zabiegach na przyzębiu).
- Salviasept – płyn do sporządzania roztworu do płukania jamy ustnej i gardła (do stosowania w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła).
- Tinctura Salviae – płyn (do stosowania w jamie ustnej w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła).
- Tymsal spray – płyn (do stosowania w jamie ustnej w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła).
- Vagosan – zioła do sporządzania odwaru (stosowany do przemywania warg sromowych i okolic w stanach zapalnych).
Piśmiennictwo
- Lemle KL: Salvia officinalis used in pharmaceutics. IOP Conf Ser: Mater Sci Eng, 2018.⬏
- Bela Z: Materiały do historii stosowania wina w farmacji. Farmacja Polska, 2009.⬏
- EMA: Assessment report on Salvia officinalis L., folium and Salvia officinalis L., aetheroleum, 2015.⬏⬏⬏
- Zdrojewicz Z et al.: Próby zastosowania szałwii w leczeniu zaburzeń poznawczych i choroby Alzheimera. Post Fitoter, 2015.⬏
