Pytanie
Dlaczego powszechnie uważa się, że na odpowiedź kliniczną farmakoterapii depresji trzeba poczekać 2-3 tygodnie? Czy powinniśmy rutynowo informować o opóźnieniu działania farmakologicznego leku pacjentów rozpoczynających leczenie depresji? I w końcu dlaczego tak się dzieje?
Krótka odpowiedź
Stosowanie leków przeciwdepresyjnych wiąże się ze zmianami w przetwarzaniu emocji w układzie limbicznym i korze przedczołowej (jak wykazały badania obrazowania zmian neuroprzekaźnictwa w wymienionych strukturach mózgu za pomocą rezonansu magnetycznego). Leki przeciwdepresyjne modulują przetwarzanie emocji i zwiększają pozytywne odczucia znacznie wcześniej niż zauważalny, pozytywny efekt ich wpływu na nastrój. Na trudność w opisaniu tego neurochemiczno-behawioralnego procesu może wpływać zastosowanie „pełnej odpowiedzi klinicznej” jako kryterium działania leku, zamiast traktowania zdrowienia jako procesu, który zaczyna się od zmian w przetwarzaniu emocjonalnym i ewoluuje, czasami w szybkim tempie.[1] Dlatego wydając lek przeciwdepresyjny z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego monoamin pacjentowi, który rozpoczyna farmakoterapię depresji możemy poinformować go o przesuniętym początku działania leku, ale należy zaznaczyć, że jest to kwestia bardzo indywidualna.
Czytaj też: Czy leki przeciwdepresyjne mogą uzależniać? – Wyjaśniamy!
Wyjaśnienie
W przypadku leków przeciwdepresyjnych hamowanie wychwytu zwrotnego monoamin nowej generacji odbywa się praktycznie natychmiastowo, jednak leczenie depresji jest procesem złożonym i długim. Dotychczasowe koncepcje tłumaczące opóźnione działanie leków przeciwdepresyjnych wiązały ten fakt, że zmianami neuroadaptacyjnymi w OUN takimi jak:[2]
- down-regulacja postsynaptycznych receptorów serotoninergicznych i noradrenergicznych
- desensytyzacja autoreceptorów dla serotoniny i noradrenaliny.
Nowa hipoteza dotycząca mechanizmów działania leków przeciwdepresyjnych większą wagę przykłada do przetwarzania emocjonalnego w obszarach mózgu za to odpowiedzialnych.[1]
Co ciekawe w kilku badaniach przeglądowych zakwestionowano założenie opóźnienia rozpoczęcia działania antydepresyjnego leków przeciwdepresyjnych. W metaanalizie 76 podwójnie zaślepionych badań klinicznych z 2005 roku wykazano, że 60% ogólnej poprawy nastąpiło w ciągu pierwszych dwóch tygodni stosowania leków przeciwdepresyjnych. U połowy wszystkich pacjentów, różnice w działaniu przeciwdepresyjnym były istotne statystycznie i najbardziej widoczne w pierwszych dwóch tygodniach leczenia.[3] W innym przeglądzie systematycznym z 2006 roku obejmującym 28 podwójnie zaślepionych badań klinicznych z randomizacją wykazano, że odpowiedź terapeutyczna jest największa w pierwszym tygodniu leczenia lekami z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Dodatkowo jedna trzecia całkowitego efektu zaobserwowana po sześciu tygodniach była widoczna w pierwszym tygodniu.[4]
Wcześniej uważano, że za szybki efekt działania przeciwdepresyjnego leków odpowiada efekt placebo, ale ze względu na obecność grupy kontrolnej w przytoczonych badania, można założyć, że za szybką odpowiedź kliniczną odpowiada działanie farmakologiczne leków.
Piśmiennictwo
- Harmer, C. J., Goodwin, G. M., & Cowen, P. J. (2009). Why do antidepressants take so long to work? A cognitive neuropsychological model of antidepressant drug action. The British journal of psychiatry : the journal of mental science, 195(2), 102–108. https://doi.org/10.1192/bjp.bp.108.051193⬏⬏
- Murawiec, S., Mosiołek, A. (2010). Neuropsychologiczna poznawcza hipoteza działania leków przeciwdepresyjnych – przegląd piśmiennictwa. Psychiatria Polska 2010, tom XLIV, numer 6 strony 871–880.⬏
- Posternak, M. A., & Zimmerman, M. (2005). Is there a delay in the antidepressant effect? A meta-analysis. The Journal of clinical psychiatry, 66(2), 148–158. https://doi.org/10.4088/jcp.v66n0201⬏
- Taylor MJ, Freemantle N, Geddes JR, Bhagwagar Z. Early onset of selective serotonin reuptake inhibitor antidepressant action: systematic review and meta-analysis. Arch Gen Psychiatry. 2006 Nov;63(11):1217-23. doi: 10.1001/archpsyc.63.11.1217. PMID: 17088502; PMCID: PMC2211759.⬏