Synonimy: ubichinon, coenzyme Q₁₀

Koenzym Q₁₀, nazywany również ubichinonem, jest substancją o budowie chemicznej podobnej do witaminy K, który fizjologicznie występuje w organizmie, szczególnie w komórkach mięśnia sercowego, trzustce, wątrobie i nerkach. Koenzym Q₁₀ występuje również w niewielkiej ilości w produktach spożywczych, m.in. w mięsie i owocach morza, jednak zwykle organizm produkuje jego wystarczającą ilość, przez co nie jest uważany za witaminę. Nazwa Q₁₀ jest związana z budową cząsteczki, która zawiera 10 jednostek izoprenoidowych przyłączonych do pierścienia chinonowego.

Działanie i zastosowanie koenzymu Q₁₀

Koenzym Q₁₀ pełni rolę przeciwutleniacza i kofaktora reakcji metabolicznych, szczególnie w procesie oddychania komórkowego. Jest zaangażowany m.in. w proces powstawania ATP, który jest nośnikiem energii w procesach metabolicznych komórki. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność koenzymu Q₁₀ w zastoinowej niewydolności serca, neuropatii cukrzycowej, migrenie, poprawie stanu pacjentów po zawale, miopatiach mitochondrialnych i dystrofiach mięśniowych. Dowody na skuteczność koenzymu Q₁₀ w hiperlipidemii, nadciśnieniu, chorobie Parkinsona i poprawie płodności mężczyn są sprzeczne. Ponadto surowiec był badany pod kątem potencjalnego zastosowania m.in. w chorobie Alzheimera, cukrzycy, poprawie wyników sportowych czy PCOS, jednak dowody nie są wystarczające, aby jednoznacznie potwierdzić jego skuteczność.

Skuteczność koenzymu Q₁₀ potwierdzona badaniami klinicznymi

Koenzym Q₁₀ jest związkiem testowanym pod kątem zastosowania w wielu wskazaniach, jednak nie we wszystkich wykazuje skuteczność. Ubichinon wykazuje prawdopodobną korzyść w następujących schorzeniach:

• Zastoinowa niewydolność serca – ze względu na fakt, że u pacjentów z niewydolnością serca występuje niski poziom koenzymu Q₁₀, w wielu badaniach sprawdzano korzyści z jego suplementacji. Według metaanalizy 14 badań klinicznych z udziałem 2149 pacjentów przyjmowanie koenzymu Q₁₀ poprawia wydolność wysiłkową i redukuje śmiertelność u osób z niewydolnością serca. Nie ma jednak wpływu na frakcję wyrzutową serca.^[1] Według jednego z badań uwzględnionych w metaanalizie, obejmującego największą liczbę pacjentów, suplementacja 300 mg na dobę koenzymu Q₁₀ przez dwa lata zmniejszała ryzyko zgonu lub konieczność hospitalizacji u chorych z niewydolnością serca klasy III i IV.^[2] Ponadto wiele pojedynczych badań wykazało, że dołączenie suplementacji koenzymem Q₁₀ do standardowej terapii niewydolności serca poprawia jakość życia, zmniejsza duszność, obrzęki i problemy ze snem u pacjentów. Suplementacja 30 mg na dobę przez rok może również redukować częstość występowania migotania przedsionków o ok. 73% w porównaniu ze standardową opieką medyczną.^[3] Warto jednak zaznaczyć, że nie wszystkie dostępne badania są zgodne pod kątem korzyści suplementacji koenzymu Q₁₀ u pacjentów z niewydolnością serca.
• Neuropatia cukrzycowa – niewielkie badanie kliniczne wykazało, że przyjmowanie 400 mg na dobę koenzymu Q₁₀ przez 3 miesiące poprawia przewodnictwo nerwowe i skalę nasilenia bólu neuropatycznego w porównaniu z placebo u chorych z neuropatią cukrzycową.^[4]
• Migrena – metaanaliza 5 badań klinicznych z udziałem 346 pacjentów wykazała, że suplementacja koenzymem Q₁₀ była korzystna w redukcji liczby dni z migreną w ciągu miesiąca oraz skracaniu trwania ataków.^[5] Pojedyncze badania kliniczne wskazują również, że przyjmowanie koenzymu Q₁₀ zmniejsza nudności związane z migreną, częstotliwość ataków, przy czym aby uzyskać zauważalną korzyść możliwe, że konieczna będzie suplementacja przez minimum trzy miesiące. W wytycznych Canadian Headache Society suplementacja koenzymem Q₁₀ znalazła się m.in. obok propranololu, topiramatu i amitryptyliny jako substancja zalecana w profilaktyce migreny.^[6]
• Zawał mięśnia sercowego – stosowanie preparatów z koenzymem Q₁₀ zmniejszało ryzyko incydentów sercowych u pacjentów z niedawno przebytym zawałem o 52% w przypadku suplementacji przez 28 dni i o 45% podczas rocznego stosowania. Ponadto przyjmowanie preparatu złożonego zawierającego koenzym Q₁₀ i selen przez rok zmniejszało ryzyko wydłużenia odstępu QT o 60% względem placebo u pacjentów po zawale.^[7]

Koenzym Q₁₀ redukował również objawy u pacjentów z zaburzeniami funkcji mitochondriów, a jeden z preparatów ma status leku sierocego zatwierdzonego przez FDA do leczenia miopatii mitochondrialnych, w tym padaczki mioklonicznej. Ponadto przyjmowanie koenzymu Q₁₀ poprawiało sprawność fizyczną u pacjentów z dystrofiami mięśni.

Sprzeczne dowody na skuteczność koenzymu Q₁₀

Istnieje wiele badań wykazujących korzyści z suplementacji koenzymu Q₁₀ u pacjentów z hiperlipidemią, nadciśnieniem i chorobą Parkinsona, jednak są one sprzeczne. Metaanaliza z 2016 roku wykazała, że suplementacja 100–200 mg na dobę koenzymu Q₁₀ do 12 tygodni redukuje poziom lipoproteiny A w osoczu, lecz nie wpływa na stężenie cholesterolu LDL, trójglicerydów ani cholesterolu całkowitego.^[8] Wyniki te były jednak zauważalne w innych badaniach. Sprzeczne dane występują również w badaniach z zastosowaniem koenzymu Q₁₀ u pacjentów z nadciśnieniem i chorobą Parkinsona. Ubichinon wydaje się obniżać ciśnienie skurczowe, ale nie rozkurczowe, lecz głównie u pacjentów z innymi chorobami, np. cukrzycą oraz z niskim poziomem endogennego koenzymu Q₁₀. Również metaanalizy badań z udziałem pacjentów z chorobą Parkinsona są sprzeczne.

Ponadto koenzym Q₁₀ jest składnikiem wielu preparatów mających wspomagać reprodukcję u mężczyzn, jednak wyniki badań w tym wskazaniu są sprzeczne. W otwartym badaniu przyjmowanie 200 mg koenzymu Q₁₀ przez 6 miesięcy poprawiało ruchliwość plemników, jednak badanie nie uwzględniało grupy kontrolnej.^[9] W innym badaniu 300 mg na dobę ubichinonu poprawiało ruchliwość plemników po 26 tygodniach stosowania względem placebo, jednak nie jest pewne, czy wiąże się to z wyższym wskaźnikiem zapłodnień.^[10] Mimo pozytywnych wyników w niektórych badaniach są one sprzeczne z uzyskiwanymi w innych próbach klinicznych, przez co nie można jednoznacznie stwierdzić skuteczności koenzymu Q₁₀ w poprawie płodności u mężczyzn.

Brak lub niewystarczające dowody na skuteczność koenzymu Q₁₀

Brakuje dowodów na skuteczność koenzymu Q₁₀ lub są one niewystarczające ze względu na niską jakość lub sprzeczność z wynikami innych badań w leczeniu wskazań takich jak choroba Alzheimera, cukrzyca, zwyrodnienie plamki związane z wiekiem, astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc czy zaćma i w poprawie kondycji sportowej. W jednym badaniu klinicznym z udziałem kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS) przyjmowanie 100 mg koenzymu Q₁₀ przez okres 12 tygodni wpływało na zmniejszenie wypadania włosów, nasilenia trądziku, stężenia glukozy na czczo, insuliny i cholesterolu całkowitego oraz poprawiało insulinowrażliwość względem placebo.^[11]

Bezpieczeństwo stosowania koenzymu Q₁₀

Koenzym Q₁₀ był bezpiecznie stosowany w badaniach klinicznych trwających do 5 lat. W większości z nich pacjenci nie zgłaszali żadnych działań niepożądanych. U mniej niż 1% pacjentów występowały zaburzenia żołądkowo-jelitowe, spadek apetytu i zgaga.

Koenzym Q₁₀ w ciąży i podczas laktacji

100 mg koenzymu Q₁₀ 2 razy dziennie było bezpiecznie stosowane przez kobiety ciężarne od 20. tygodnia ciąży aż do porodu.^[12]

Interakcje koenzymu Q₁₀

Koenzym Q₁₀ może obniżać ciśnienie tętnicze, przez co potencjalnie nasilać działanie leków hipotensyjnych. Koenzym Q₁₀ jest strukturalnie podobny do witaminy K i może wykazywać aktywność prokoagulacyjną, osłabiając działanie warfaryny. Ponadto ubichinon może zwiększać poziom witamin A, C i E.

Preparaty dostępne na rynku zawierające koenzym Q₁₀

Koenzym Q₁₀ jest składnikiem licznych preparatów o różnych kategoriach dostępności. Wybrane produkty zostały przedstawione w tabelach poniżej.

Wybrane suplementy zawierające koenzym Q10:

Wybrane dietetyczne środki spożywcze zawierające koenzym Q10:

Wybrana żywność zawierająca koenzym Q10:

Piśmiennictwo

1. Lei, L., Liu, Y. (2017). Efficacy of coenzyme Q10 in patients with cardiac failure: a meta-analysis of clinical trials. BMC cardiovascular disorders, 17(1), 196. https://doi.org/10.1186/s12872-017-0628-9⬏
2. Mortensen, S. A., Rosenfeldt, F., Kumar, A., Dolliner, P., Filipiak, K. J., Pella, D., Alehagen, U., Steurer, G., Littarru, G. P., Q-SYMBIO Study Investigators (2014). The effect of coenzyme Q10 on morbidity and mortality in chronic heart failure: results from Q-SYMBIO: a randomized double-blind trial. JACC. Heart failure, 2(6), 641–649. https://doi.org/10.1016/j.jchf.2014.06.008⬏
3. Zhao, Q., Kebbati, A. H., Zhang, Y., Tang, Y., Okello, E., Huang, C. (2015). Effect of coenzyme Q10 on the incidence of atrial fibrillation in patients with heart failure. Journal of investigative medicine : the official publication of the American Federation for Clinical Research, 63(5), 735–739. https://doi.org/10.1097/JIM.0000000000000202⬏
4. Hernández-Ojeda, J., Cardona-Muñoz, E. G., Román-Pintos, L. M., Troyo-Sanromán, R., Ortiz-Lazareno, P. C., Cárdenas-Meza, M. A., Pascoe-González, S., Miranda-Díaz, A. G. (2012). The effect of ubiquinone in diabetic polyneuropathy: a randomized double-blind placebo-controlled study. Journal of diabetes and its complications, 26(4), 352–358. https://doi.org/10.1016/j.jdiacomp.2012.04.004⬏
5. Zeng, Z., Li, Y., Lu, S., Huang, W., Di, W. (2019). Efficacy of CoQ10 as supplementation for migraine: A meta-analysis. Acta neurologica Scandinavica, 139(3), 284–293. https://doi.org/10.1111/ane.13051⬏
6. Pringsheim, T., Davenport, W., Mackie, G., Worthington, I., Aubé, M., Christie, S. N., Gladstone, J., Becker, W. J., Canadian Headache Society Prophylactic Guidelines Development Group (2012). Canadian Headache Society guideline for migraine prophylaxis. The Canadian journal of neurological sciences. Le journal canadien des sciences neurologiques, 39(2 Suppl 2), S1–S59.⬏
7. Natural Medicines. (2020). Coenzyme Q10. Aktualizacja: 18.12.2020.⬏
8. Sahebkar, A., Simental-Mendía, L. E., Stefanutti, C., Pirro, M. (2016). Supplementation with coenzyme Q10 reduces plasma lipoprotein(a) concentrations but not other lipid indices: A systematic review and meta-analysis. Pharmacological research, 105, 198–209. https://doi.org/10.1016/j.phrs.2016.01.030⬏
9. Balercia, G., Mosca, F., Mantero, F., Boscaro, M., Mancini, A., Ricciardo-Lamonica, G., Littarru, G. (2004). Coenzyme Q(10) supplementation in infertile men with idiopathic asthenozoospermia: an open, uncontrolled pilot study. Fertility and sterility, 81(1), 93–98. https://doi.org/10.1016/j.fertnstert.2003.05.009⬏
10. Safarinejad M. R. (2009). Efficacy of coenzyme Q10 on semen parameters, sperm function and reproductive hormones in infertile men. The Journal of urology, 182(1), 237–248. https://doi.org/10.1016/j.juro.2009.02.121⬏
11. Samimi, M., Zarezade Mehrizi, M., Foroozanfard, F., Akbari, H., Jamilian, M., Ahmadi, S., Asemi, Z. (2017). The effects of coenzyme Q10 supplementation on glucose metabolism and lipid profiles in women with polycystic ovary syndrome: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Clinical endocrinology, 86(4), 560–566. https://doi.org/10.1111/cen.13288⬏
12. Teran, E., Hernandez, I., Nieto, B., Tavara, R., Ocampo, J. E., Calle, A. (2009). Coenzyme Q10 supplementation during pregnancy reduces the risk of pre-eclampsia. International journal of gynaecology and obstetrics: the official organ of the International Federation of Gynaecology and Obstetrics, 105(1), 43–45. https://doi.org/10.1016/j.ijgo.2008.11.033⬏