Synonimy: CrP, kreatin, phosphocreatine

Kreatyna jest składnikiem tkanki mięśni szkieletowych kręgowców i jest pozyskiwana z pożywienia lub endogennie syntetyzowana w organizmie. Suplementacja kreatyną była szeroko badana w miopatiach i zaburzeniach neurodegeneracyjnych, ale z ograniczoną skutecznością. Istnieją również ograniczone dowody na wpływ kreatyny na wzrost wydajności podczas krótkotrwałych ćwiczeń o wysokiej intensywności, stąd jej duża popularność jako składnika suplementów dla sportowców. Kreatyny nie należy mylić z kreatyniną, która jest produktem metabolizmu kreatyny wydalanym przez nerki.

Działanie i zastosowanie kreatyny

Kreatyna występuje głównie w mięśniach, ale także w mózgu, wątrobie czy nerkach. Przekształcana jest do fosforanu kreatyny, który magazynuje energię wykorzystywaną następnie w procesie odnawiania cząsteczek ATP. Uwolniona energia jest niezbędna dla wielu procesów chemicznych, także do syntezy białek mięśniowych. Niedobory genetyczne przerywające biosyntezę kreatyny prowadzą do poważnych zaburzeń nerwowo-mięśniowych. Zwiększone zapasy fosforanu kreatyny w mięśniach pozwalają na szybszą resyntezę fosforanu kreatyny i zmniejszoną degradację ATP, a także zwiększony pobór tlenu przez transport kreatynowo-fosforanowy i zwiększone magazynowanie glikogenu, co tłumaczy jej popularność wśród sportowców. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność lecznicze właściwości kreatyny w dystrofiach mięśniowych, zmniejszonej wydajności ćwiczeń i zaburzeniach pamięci. Dowody na lecznicze właściwości kreatyny w niewydolności serca, zawale mięśnia sercowego, hamowaniu utraty masy mięśniowej, chorobach skóry i zaburzeniach psychicznych są niewystarczające. Kreatyna jest prawdopodobnie nieskuteczna w leczeniu choroby Huntingtona, stwardnienia zanikowego bocznyego, schizofrenii i osteopenii.

Skuteczność kreatyny potwierdzona w badaniach klinicznych

Badania kliniczne potwierdziły skuteczność kreatyny w leczeniu takich wzkazań jak:

• Dystrofia mięśniowa – zaktualizowana metaanaliza Cochrane obejmująca 6 badań z udziałem 192 uczestników wykazała wzrost siły mięśniowej w wyniku suplementacji kreatyną.^[1] Ponadto badania wskazują, że suplementacja kreatyny jest skuteczna w leczeniu niektórych schorzeń neurologicznych, m.in. w chorobie Parkinsona i Alzheimera, a także w leczniu zaburzeń pracy mięśni w przebiegu cukrzycy i osteoporozy.^[2]
• Zmniejszona wydajność ćwiczeń – dostępne badania oceniają skuteczność suplementacji kreatyną w różnych populacjach, rodzajach ćwiczeń, schematach dawkowania i miarach wyników. Wyniki wskazują na poprawę osiągnięć zwłaszcza podczas wykonywania krótkotrwałych, przerywanych ćwiczeń o wysokiej intensywności oraz poprawę odporności na zmęczenie. Dzięki suplementacji kreatyny rowerzyści, u których sprawdzano zdolność do intensywnego wysiłku z krótkimi przerwami, osiągali lepsze wyniki. Ponadto u piłkarzy stosujących kreatynę zaobserwowano większą wytrzymałość na zmęczenie podczas sprintu, a u siatkarzy lepszą zdolność do skoków.^[3]
• Zaburzenia pamięci – niektóre badania przeprowadzone z udziałem starszych pacjentów wskazują na pewną poprawę pamięci po suplementacji kreatyną. W badaniach tych dawki są bardzo zróżnicowane (od 5 do 20 g dziennie, od 7 dni do 6 tygodni). Nie stwierdzono wpływu na funkcje poznawcze u osób młodszych.^[4]

Niewystarczające dowody na skuteczność kreatyny

Brakuje wystarczających dowodów na skuteczność suplementacji kreatyny w leczeniu niewydolności serca lub zawału mięśnia sercowego. Wyniki badań wykorzystujących kreatynę u starszych pacjentów w celu zmniejszenia utraty masy mięśniowej są niejednoznaczne. Ograniczone badania sugerują, że miejscowe i/lub ogólnoustrojowe podawanie kreatyny lub fosfokreatyny może mieć korzystny wpływ na różne choroby skóry, takie jak fotostarzenie i gojenie się ran.

W wielu badaniach opisano zmienione stężenia kreatyny u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, w tym z dużą depresją i chorobą afektywną dwubiegunową, z obserwowanym wzrostem stężenia kinazy kreatynowej w surowicy na początku poważnego zdarzenia psychotycznego. Potrzebne są dalsze badania oceniające miejsce w terapii kreatyny w przypadku dużej depresji.

Brak dowodów na skuteczność kreatyny

Wytyczne American Academy of Neurology z 2012 roku dotyczące leczenia pląsawicy w chorobie Huntingtona wskazują, że kreatyna (8 mg dziennie) jest prawdopodobnie nieskuteczna w poprawianiu objawów choroby, jednak nie można wykluczyć umiarkowanych korzyści.^[5]

Metaanaliza Cochrane trzech randomizowanych, podwójnie zaślepionych, kontrolowanych placebo badań nie wykazała statystycznej różnicy w przeżywalności lub progresji choroby w stwardnieniu zanikowym bocznym (ALS) dla kreatyny w dawce 5–10 g na dobę.^[6] Wyniki III fazy wieloośrodkowego, podwójnie ślepego, kontrolowanego placebo, randomizowanego badania oceniającego kreatynę w ALS nie zostały jeszcze opublikowane.

Stosowanie kreatyny jest prawdopodobnie nieskuteczne w redukcji objawów schizofrenii i zwiększeniu gęstości tkanki kostnej u kobiet po menopauzie cierpiących na osteopenię.

Bezpieczeństwo stosowania kreatyny

W przeprowadzonych badaniach kreatyna była dobrze tolerowana, a działania niepożądane obejmowały przyrost masy ciała, nudności i kurcze mięśni. Stosowanie kreatyny w ilości 25 g do dwóch tygodni lub 10 g nawet do 5 lat jest prawdopodobnie bezpieczne.^[3] Kreatyna nie wchodzi w istotne interakcje z lekami ani żywnością.

Zaleca się, aby pacjenci z zaburzeniami czynności nerek, a także przyjmujący leki nefrotoksyczne, byli pod kontrolą lekarza w przypadku stosowania suplementacji kreatyną, a osoby chore na cukrzycę unikały stosowania kreatyny lub dokładnie monitorowały poziom cukru we krwi.

Preparaty dostępne na rynku zawierające kreatynę

Wybrane suplementy diety dostępne na rynku zawierające kreatynę zostały przedstawione w tabeli poniżej.

Wybrane suplementy diety zawierające kreatynę.

Piśmiennictwo

1. Kley, R. A., Tarnopolsky, M. A., Vorgerd, M. (2013). Creatine for treating muscle disorders. The Cochrane database of systematic reviews, 2013(6), CD004760. https://doi.org/10.1002/14651858.CD004760.pub4⬏
2. Gualano, B., Artioli, G. G., Poortmans, J. R., Lancha Junior, A. H. (2010). Exploring the therapeutic role of creatine supplementation. Amino acids, 38(1), 31–44. https://doi.org/10.1007/s00726-009-0263-6⬏
3. Natural Medicines. (2020). Creatine. Aktualizacja: 28.12.2020.⬏⬏
4. Sarris, J., Murphy, J., Mischoulon, D., Papakostas, GI., Fava, M., Berk, M., Ng, CH. (2016). Adjunctive Nutraceuticals for Depression: A Systematic Review and Meta-Analyses. <em>Am J Psychiatry. 2016 Jun 1;173</em>(6):575–87. doi: 10.1176/appi.ajp.2016.15091228. Epub 2016 Apr 26. PMID: 27113121.⬏
5. Armstrong, M. J., Miyasaki, J. M., American Academy of Neurology (2012). Evidence-based guideline: pharmacologic treatment of chorea in Huntington disease: report of the guideline development subcommittee of the American Academy of Neurology. Neurology, 79(6), 597–603. https://doi.org/10.1212/WNL.0b013e318263c443⬏
6. Pastula, D. M., Moore, D. H., Bedlack, R. S. (2010). Creatine for amyotrophic lateral sclerosis/motor neuron disease. The Cochrane database of systematic reviews, (6), CD005225. https://doi.org/10.1002/14651858.CD005225.pub2⬏