Nagietek lekarski pochodzi z terenów wschodniej Europy oraz basenu Morza Śródziemnego. Od czasów starożytnych uważany jest za cenną roślinę leczniczą. Stosowany był między innymi przez starożytnych Greków, w Indiach, a także w świecie arabskim. Od XII wieku znany jest też jako roślina ogrodowa. Nazwa „nagietek” pochodzi z łacińskiego kalendarza i oznacza „pierwszy dzień miesiąca”.

Surowce

Kwiat nagietka – Calendulae flos

Skład chemiczny

Główne związki zawarte w surowcu to saponiny triterpenowe typu oleananu: kalendulozydy A-F (głównie A, C, E). Ponadto występują też flawonoidy (na przykład astragalina, hyperozyd, izokwercytryna, kwercetyna), karotenoidy (takie jak flawoksantyna, likopen, ksantofil),^[1] sole mineralne i olejek eteryczny zawierający głównie seskwiterpeny.

Działanie

Kwiat nagietka wykazuje działanie:

• ułatwiające gojenie ran (efekt został potwierdzony badaniami z udziałem ludzi, na przykład u niemowląt i dzieci z odpieluszkowym zapaleniem skóry i u osób z zapaleniem skóry związanym z radioterapią),^[2]
• przeciwzapalne (w badaniach na zwierzętach ustalono, że za to działanie odpowiadają tritepeny),^[3][4][5]
• łagodzące przebarwienia,^[6]
• przeciwobrzękowe (wykazano efekt w badaniach na zwierzętach),
• przeciwutleniające (za działanie odpowiadają m.in. flawonoidy),^[7]
• obniżające poziom lipidów,^[8]
• obniżające poziom glukozy (w badaniach na szczurach),^[9]
• hepatoprotekcyjne (w badaniach na szczurach),^[10]
• przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe (in vitro).^[11][12]

Zastosowanie poparte wynikami badań klinicznych

Brakuje badań klinicznych, które potwierdzałyby celowość stosowania kwiatu nagietka.

Zastosowanie jako tradycyjny produkt leczniczy roślinny

Kwiat nagietka może być stosowany w leczeniu takich dolegliwości jak:

• rany, stany zapalne skóry i drobne zakażenia, oparzenia, odmrożenia, wrzody – nagietek stosowany zewnętrznie przyspiesza procesy ziarninowania i regenerację naskórka,^[13]
• stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej,^[13]
• zapalenia dziąseł.^[14]
  

Zastosowanie w medycynie ludowej

W medycynie ludowej kwiat nagietka jest stosowany w takich schorzeniach jak: choroby zapalne przewodu pokarmowego, pieluszkowe zapalenie skóry, wrzody żołądka i dwunastnicy.^[15]

Interakcje

Nie są znane interakcje kwiatu nagietka z lekami.

Bezpieczeństwo stosowania

Po zastosowaniu kwiatu nagietka może pojawić się podrażnienia skóry w wyniku alergii na rośliny z rodziny Asteraceae.^[16] Nagietek jest dobrze tolerowany, istnieje jednak możliwość wystąpienia alergii.

Praktyczne wskazówki dla pacjentów

Nagietek najczęściej stosowany jest w postaci maści i płynów, globulek dopochwowych (np. Vagical). Jest składnikiem popularnych mieszanek ziołowych (Vagosan, Vaginal, Revitan).

Przykładowe preparaty

Leki zawierające nagietek lekarski to:

• Koszyczek nagietka (FLOS) – zioła do zaparzania (do stosowania zewnętrznie w postaci okładów w stanach zapalnych skóry).
• Nagietek fix – zioła do zaparzania (do stosowania zewnętrznie w stanach zapalnych skóry w postaci okładów).
• Maść nagietkowa (Ziaja/Farmina) – maść (do stosowania w stanach zapalnych skóry i drobnych zranieniach).
• Nagietex – maść (do stosowania w stanach zapalnych skóry i drobnych zranieniach, siniakach, łagodnych oparzeniach i odmrożeniach).
• Tinctura Calendulae – płyn (do stosowania na skórę w stanach zapalnych i drobnych zranieniach i do przemywania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych).
• Vagical – globulki, lek hoemopatyczny (do stosowania w stanach zapalnych dróg rodnych, które objawiają się upławami, świądem, pieczeniem, zaczerwienieniem okolicy warg sromowych).

Ponadto nagietek dostępny jest w lekach złożonych:

• Arcalen – maść (do stosowania w bólach powysiłkowych, obrzękach, stłuczeniach, siniakach, jako lek przeciwobrzękowy, przeciwwysiękowy, przeciwzapalny).
• Azucalen – płyn (do przemywania warg sromowych i okolic w łagodnych stanach zapalnych).
• Vagosan – zioła do sporządzania odwaru (do przemywania warg sromowych i okolic w stanach zapalnych).

Piśmiennictwo

1. Bako E, Deli J, Toth G: HPLC study on the carotenoid composition of Calendula products. J Biochem Biophys Meth, 2002.⬏
2. Klouchek-Popova E et al.: Influence of the physiological regeneration and epithelialization using fractions isolated from Calendula officinalis. Acta Physiol Pharmacol Bulg, 1982.⬏
3. Ukiya M et al.: Anti-inflammatory, anti-tumor-promoting, and cytotoxic activities of constituents of marigold (Calendula officinalis) flowers. J Nat Prod, 2006.⬏
4. Shipochliev T, Dimitrov A, Aleksandrova E. Anti-inflammatory action of a group of plant extracts. Vet Med Nauki, 1981.⬏
5. Hamburger M, Adler S, Baumann D, Förg A, Weinreich B: Preparative purification of the major anti-inflammatory triterpenoid esters from Marigold (Calendula officinalis). Fitoterapia, 2003.⬏
6. Van der Velden EM, Van der Dussen MFN: Dermatography as an adjunctive treatment for cleft lip and palate patients. J Oral Maxillofac Surg, 1995.⬏
7. Cetkovic GS et al.: Antioxidant properties of marigold extracts. Food Res 2004.⬏
8. ESCOP: Calendulae Flos — Calendula flower monograph. Stuttgart: Thieme, 1996.⬏
9. Yoshikawa M et al.: Medicinal flowers. III. Marigold.(1): Hypoglycemic, gastric emptying inhibitory, and gastroprotective principles and new oleanane-type triterpene oligoglycosides, calendasaponins A, B, C, and D, from egyptian Calendula officinalis. Chem Pharm Bull, 2001.⬏
10. Barajas-Farias LM et al.: A dual and opposite effect of Calendula officinalis flower extract: Chemoprotector and promoter in a rat hepatocarcinogenesis model. Planta Med, 2006.⬏
11. Kasiram K, Sakharkar PR, Patil AT: Antifungal activity of Calendula officinalis. Indian J Pharm Sci, 2000.⬏
12. Gracza L, Szasz K: Examination of active agents of petals of marigold (Calendula officinalis L). Acta Pharm Hung, 1968.⬏
13. EMA: European Union herbal monograph on Calendula officinalis L., flos, 2018.⬏⬏
14. Krazhan IA, Garazha NN: Treatment of chronic catarrhal gingivitis with polysorb-immobilized calendula. Stomatologiia (Mosk), 2001.⬏
15. BHMA: British herbal pharmacopoeia. Lane House, 1983.⬏
16. Paulsen E: Contact sensitization from Compositae-containing herbal remedies and cosmetics. Contact Dermatitis, 2002.⬏