Zmiany chorobowe pojawiające się na skórze w przebiegu trądziku pospolitego są wynikiem zwiększonej produkcji łoju wywoływanej przez androgeny, zaburzeń złuszczania naskórka, które wraz z nadprodukcją łoju prowadzą do zaczopowania ujścia mieszków włosowych, kolonizacji przez bakterie rodzaju Propionibacterium acnes oraz rozwoju stanu zapalnego. W rozwoju choroby często podkreśla się też istotną rolę czynników genetycznych.
Czytaj też: Izotretynoina w ciąży – Wyjaśniamy!
Problemy trądzikowe podczas ciąży
U kobiet ciężarnych często obserwuje się zaostrzenie zmian trądzikowych. Jest to spowodowane wzrostem stężenia androgenów w surowicy, co z kolei powoduje wzrost produkcji i wydzielania sebum. Zakłada się, że preparaty przeznaczone do miejscowego stosowania, używane w leczeniu zarówno trądziku młodzieńczego, jak i różowatego, są bezpieczniejsze od form doustnych.[1] Wynika to ze znikomego przenikania substancji czynnej do krążenia ogólnego, a więc jej ewentualne działanie ogólnoustrojowe najczęściej nie jest istotne klinicznie. W poniższej tabeli zestawiono i porównano bezpieczeństwo miejscowych preparatów używanych podczas leczenia trądziku młodzieńczego oraz różowatego u kobiet ciężarnych.
| Substancja | Briggs I in. | Schaefer, Peters i Miller | ChPL |
|---|---|---|---|
| Nadtlenek benzoilu | Brak danych w zakresie stosowania przez kobiety w ciąży | Nadtlenek benzoilu może być stosowany w leczeniu trądziku u kobiet ciężarnych w obrębie twarzy | Nie prowadzono na zwierzętach i z udziałem ludzi badań dotyczących wpływu nadtlenku benzoilu na płód. Produkt leczniczy może być stosowany w ciąży jedynie w przypadkach, gdy korzyść dla matki przeważa nad potencjalnym zagrożeniem dla płodu.[2] |
| Kwas azelainowy | Brak danych w zakresie stosowania przez kobiety w ciąży | W czasie ciąży kwas azelainowy powinien być stosowany wyłącznie na małych powierzchniach skóry. Najlepiej nie stosować go w I trymestrze | Brak odpowiednich i dobrze kontrolowanych badań z miejscowo stosowanym kwasem azelainowym przez kobiety w ciąży. Badania na zwierzętach nie wykazują bezpośredniego lub pośredniego szkodliwego wpływu kwasu azelainowego na przebieg ciąży, rozwój zarodka lub płodu, przebieg porodu lub rozwój pourodzeniowy. Należy zachować ostrożność.[3] |
| Klindamycyna | Może być stosowana przez kobiety w ciąży | Może być stosowana przez kobiety w ciąży | Z uwagi na brak badań dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa stosowania leku przez kobiety w ciąży klindamycynę można podawać kobietom ciężarnym jedynie w przypadku zdecydowanej konieczności.[4][5] |
| Erytromycyna | Może być stosowana przez kobiety w ciąży | Może być stosowana przez kobiety w ciąży | Może być stosowana przez kobiety w ciąży, ponieważ erytromycyna stosowana na skórę nie wchłania się do organizmu w ilościach znaczących. Wystąpienie działań niepożądanych u dziecka w okresie życia płodowego jest mało prawdopodobne.[6] |
| Metronidazol | Dostępne dane sugerują niskie ryzyko podczas stosowania przez kobiety ciężarne. | Może być stosowany przez kobiety w ciąży tylko wtedy, jeśli istnieją wskazania | Nie ma badań na temat stosowania emulsji przez kobiety w ciąży. Może być zatem aplikowana tylko w zdecydowanej konieczności, gdyż wykazano działanie karcinogenne metronidazolu stosowanego doustnie u niektórych gryzoni. Nie obserwowano działania fetotoksycznego metronidazolu po zastosowaniu doustnym u myszy i szczurów, jednak wyniki badań na zwierzętach nie mogą być odnoszone bezpośrednio do ludzi.[7] |
| Iwermektyna | Dostępne dane sugerują niskie ryzyko podczas stosowania przez kobiety ciężarne | Dostępne dane sugerują niskie ryzyko podczas stosowania przez kobiety ciężarne | Brak dostępnych danych klinicznych dotyczących stosowania iwermektyny przez kobiety w ciąży lub dane te są niewystarczające. Badania toksyczności reprodukcyjnej po podaniu doustnym wykazały, że iwermektyna ma działanie teratogenne u szczurów i królików, jednak ze względu na małą ekspozycję ogólnoustrojową po miejscowym zastosowaniu produktu zgodnie z proponowanym dawkowaniem nie przewiduje się istotnych zagrożeń dla płodu ludzkiego. Nie zaleca się stosowania produktu Soolantra w okresie ciąży.[8] |
| Izotretynoina | Stosowanie przeciwwskazane | Stosowanie przeciwwskazane | Przeciwwskazana do stosowania przez kobiety w ciąży oraz planujące zajście w ciążę. Jeśli produkt jest stosowany w trakcie ciąży lub gdy pacjentka zajdzie w ciążę w trakcie przyjmowania leku, leczenie musi zostać przerwane. Izotretynoina stosowana przez ludzi w postaci o działaniu ogólnym działa teratogennie.[9] |
Leki, które można polecić zgodnie z ChPL
W przypadku leczenia trądziku u kobiety ciężarnej w pierwszej kolejności należy zalecić stosowane miejscowo leki zawierające nadtlenek benzoilu oraz erytromycynę.
Nadtlenek benzoilu
Nadtlenek benzoilu dostępny jest w postaci żelu do stosowania miejscowego w stężeniu 5-procentowym i 10-procentowym (Benzacne, Akneroxid). Przenika on do skóry, gdzie jest metabolizowany do kwasu benzoesowego. Około 5% kwasu benzoesowego ulega wchłanianiu ogólnoustrojowemu i jest wydalane w postaci niezmienionej z moczem.[2] Nadtlenek benzoilu jest stosowany m.in. podczas produkcji żywności i pomimo powszechnego używania nie ma doniesień o jego działaniu teratogennym. Z tego powodu może być stosowany przez kobiety w ciąży.
Erytromycyna
Erytromycyna (Aknemycin) po zastosowaniu miejscowym nie przenika przez skórę w znaczących ilościach. Nawet po wielotygodniowym aplikowaniu płynu zawierającego erytromycynę na dużą powierzchnię skóry nie stwierdzano obecności erytromycyny w krwi pacjentów.[6] W związku z brakiem działania ogólnoustrojowego erytromycyna może być stosowana przez kobiety w ciąży.
Leki, które można polecić według badań
Poniżej wymieniono leki, których bezpieczeństwo w okresie ciąży nie jest potwierdzone, jednak długotrwałe stosowanie w lecznictwie lub badania nie wykazały szkodliwego wpływu na płód.
Kwas azelainowy
Kwas azelainowy dostępny jest w postaci kremów i żeli w stężeniach 15-procentowych i 20-procentowych (Skinoren rosacea, Skinoren, kosmetyk Acnedrem). Po jednorazowym, miejscowym nałożeniu 1 g kwasu azelainowego (co odpowiada około 5 g żelu) do krążenia wchłania się około 3,6% zastosowanej dawki. Kwas azelainowy występuje jako składnik pokarmowy, obecny w pełnych ziarnach zbóż oraz produktach zwierzęcych. Po 8 tygodniach stosowania przez pacjentów z trądzikiem leku Skinoren – dwa razy dziennie – stężenie kwasu azelainowego w osoczu krwi mieściło się w granicach stężeń, jakie odnotowano u zdrowych ochotników stosujących prawidłową dietę. Wyniki te wskazują, że ilość kwasu azelainowego wchłonięta przez skórę nie wpływa znacząco na jego stężenie w organizmie.[3] Kwas azelainowy może być rekomendowany kobietom ciężarnym, jednak jego stosowanie zaleca się dopiero od II trymestru ciąży.
Klindamycyna
Klindamycyna (Klindacin T, Dalacin T) podana miejscowo przenika do krążenia ogólnego w zakresie 1–4%. Badania przeprowadzone z udziałem kilkuset kobiet przyjmujących klindamycynę doustnie w różnych momentach trwania ciąży nie wykazały działania toksycznego na zarodek i płód.[10] Z tego powodu lek może być stosowany przez kobiety ciężarne.
Metronidazol
Metronidazol w stężeniu 0,75-procentowym (Rozex) jest lekiem stosowanym w miejscowym leczeniu trądziku różowatego. Badania wykazały, że po podaniu na twarz 1 g emulsji z metronidazolem stężenie leku wykrywalne w osoczu było 100 razy niższe niż po przyjęciu 1 tabletki zawierającej 250 mg metronidazolu.[11] Doustne stosowanie metronidazolu w ciąży jest kontrowersyjne z powodu wykazania jego działania mutagennego u bakterii i rakotwórczego u gryzoni. Do tej pory nie udowodniono jednak związku pomiędzy stosowaniem metronidazolu a działaniem mutagennym lub rakotwórczym u ludzi.[12] W związku z bardzo małym przenikaniem przez skórę do krążenia ogólnego lek może być stosowany przez kobiety w ciąży. Dostępne są jednak bezpieczniejsze od metronidazolu alternatywne leki stosowane w leczeniu trądziku różowatego.
Iwermektyna
Iwermektyna jest wskazana do stosowania w miejscowym leczeniu trądziku różowatego (Soolantra). Iwermektyna wchłania się przez skórę do krążenia ogólnego, osiągając stan stacjonarny po dwóch tygodniach stosowania. W warunkach stanu stacjonarnego poziom ogólnoustrojowej ekspozycji na iwermektynę był niższy niż występujący po podaniu pojedynczej dawki doustnej 6 mg iwermektyny u zdrowych ochotników. Badania toksyczności reprodukcyjnej po podaniu ogólnoustrojowym iwermektyny u myszy, szczurów i królików wykazały działanie teratogenne u tych zwierząt, jednak dane te nie zostały potwierdzone u ludzi. Badania opublikowane w 1990 roku z udziałem 200 kobiet, które przyjęły pojedynczą dawkę 150 mcg/kg iwermektyny, nie wykazały u nich zwiększonej ilości wad wrodzonych w porównaniu z grupą 1767 kobiet nieprzyjmujących iwermektyny.[12] Iwermektyna może być więc stosowana podczas ciąży.
Leki nierekomendowane
Ze względu na ograniczone dowody odnośnie do bezpieczeństwa nie należy polecać kobiecie ciężarnej doustnego stosowania izotretynoiny.
Izotretynoina
Stosowanie doustnej izotretynoiny (Curacne, Izotek) ze względu na jej wysoką toksyczność jest stanowczo przeciwwskazane kobietom w trakcie ciąży lub planującym ciążę. W ciągu 22 miesięcy od wprowadzenia doustnej izotretynoiny FDA oraz CDC otrzymały informację, że spośród 154 przypadków ciąż, w których kobiety narażone były na działanie izotretynoiny, dokonano terminacji 95 ciąż, wystąpiło 12 poronień, 21 niemowląt urodziło się z poważnymi wadami rozwojowymi, a 26 niemowląt urodziło się zdrowych.[12] Wykazano, że izotretynoina jest czynnikiem teratogennym, działającym negatywnie na płód oraz zwiększającym ryzyko poronienia. Do wad wrodzonych, które są związane z ekspozycją na izotretynoinę, należą wady ośrodkowego układu nerwowego, deformacje twarzy, rozszczep podniebienia, wady ucha zewnętrznego, nieprawidłowości grasicy i przytarczyc.[10]
Izotretynoina podana zewnętrznie przenika przez skórę. Podczas stosowania żelu o stężeniu 0,5 mg/g stężenie izotretynoiny oznaczone w osoczu wynosiło mniej niż 0,02 mg/L. W badaniach z udziałem kobiet w ciąży przyjmujących miejscowo izotretynoinę nie wykazano zwiększenia odsetka samoistnych poronień oraz częstości występowania wad wrodzonych. Badania te pozbawione są jednak informacji o przyjętej dawce oraz częstotliwości stosowania leku. Należy również wziąć pod uwagę, że wchłanianie substancji czynnej przez chorobowo zmienioną skórę może być znacząco większe. Z tego powodu stosowanie zarówno doustne, jak i miejscowe izotretynoiny w okresie ciąży oraz planowania ciąży jest przeciwwskazane.
Podsumowanie
Aby ułatwić szybką rekomendację przy pierwszym stole, w poniższej tabeli umieszczony został spis leków należących do każdej z trzech kategorii omówionych w artykule.
| Leki, które można polecić zgodnie z ChPL | Leki, które można polecić na podstawie badań | Leki nierekomendowane |
|---|---|---|
| • nadtlenek benzoilu • erytromycyna | • kwas azelainowy • klindamycyna • metronidazol • iwermektyna | • izotretynoina |
Przygotowano na podstawie książki “Leki i ciąża. Bezpieczna farmakoterapia i suplementacja kobiety ciężarnej WYDANIE II“
Piśmiennictwo
- Kong, Y. L., Tey, H. L. (2013). Treatment of acne vulgaris during pregnancy and lactation. Drugs, 73(8), 779–787. https://doi.org/10.1007/s40265-013-0060-0.⬏
- Takeda Pharma. (2012). ChPL Benzacne.⬏⬏
- Bayer. (2013). ChPL Skinoren.⬏⬏
- Stiefel Laboratories (Ireland) Ltd. (2009). Duac.⬏
- Polfa. (2002). ChPL Klindacin T.⬏
- Almirall Hermal. (2009). ChPL Aknemycin.⬏⬏
- Galderma Polska Sp. z o.o. (2020) Rozex.⬏
- Galderma Polska Sp. z o.o. (2020) Soolantra.⬏
- Bausch Health Ireland Limited. (2011). Izotek.⬏
- Schaefer, C., Peters, P. W. J., Miller, R. K. (2015). Drugs During Pregnancy and Lactation. Treatment Options and Risk Assessment. Third edition. Academic Press⬏⬏
- Hale, T. W. (2021). Hale’s Medications & Mothers’ Milk 2021. Springer Publishing Company. Pobrano z: https://www.halesmeds.com/.⬏
- Briggs, G. G., Freeman, R. K., Towers, C. V., Forinash, A. B. (2017). Drugs in pregnancy and lactation: a reference guide to fetal and neonatal risk. Eleventh edition. Lippincott Williams & Wilkins⬏⬏⬏
