Pacjentka, która realizuje receptę na lek z izotretynoiną, może pytać o wpływ leku na płód, zwłaszcza jeśli planuje wkrótce zajść w ciążę lub podejrzewa, że może być w ciąży. Czy leki zawierające izotretynoinę mogą być bezpiecznie przyjmowane przez kobiety ciężarne?
Krótka odpowiedź
Nie, doustne leki z izotretynoiną są bezwzględnie przeciwwskazane dla kobiet w ciąży oraz kobiet w wieku rozrodczym, które nie stosują skutecznych metod antykoncepcji. Izotretynoina wykazuje działanie teratogenne u ludzi i może powodować występowanie ciężkich, zagrażających życiu wad wrodzonych. Dla leków z izotretynoiną podawanych miejscowo nie zaobserwowano działania szkodliwego na płód, ale ze względu na niewystarczające dane dotyczące bezpieczeństwa nie są one zalecane do stosowania w czasie ciąży.
Wyjaśnienie
Izotretynoina ma dobrze udokumentowane właściwości toksyczne na rozwijający się płód. W wyniku stosowania izotretynoiny doustnie w czasie ciąży ryzyko wystąpienia wad wrodzonych wynosi od 20 do 30%. Potencjalne uszkodzenia płodu obejmują wady ośrodkowego układu nerwowego, wady układu krążenia, malformacje twarzoczaszki, oczu, ucha wewnętrznego i mózgu, choroby tarczycy oraz niedorozwój kończyn. Podczas przyjmowania leku częściej występują też poronienia samoistne i urodzenia przedwczesne.[1] Według FDA warunkiem koniecznym do rozpoczęcia leczenia izotretynoiną niezbędne jest przedstawienie lekarzowi dwóch negatywnych testów ciążowych oraz przynajmniej jednego testu ciążowego w każdym cyklu miesiączkowym. Przed terapią, w czasie jej trwania oraz przynajmniej 1 miesiąc po zakończeniu leczenia, pacjentki w wieku rozrodczym muszą stosować przynajmniej 2 metody antykoncepcji, przy czym jedna z nich powinna być metodą o wysokiej skuteczności, jak np. implant hormonalny, wkładka wewnątrzmaciczna, zastrzyki lub pigułki hormonalne.[2]
Podobne zalecenia dla pacjentek rozpoczynających leczenie doustne izotretynoiną sformułował Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych (URPL) na podstawie programu zapobiegania ciąży (ang. Pregnancy Prevention Programme, PPP). Według PPP każda kobieta w wieku rozrodczym, zanim rozpocznie przyjmowanie leku, powinna:[3]
- stosować skuteczną metodę antykoncepcji przez 1 miesiąc przed rozpoczęciem leczenia, w czasie leczenia i 1 miesiąc po jego zakończeniu,
- akceptować konieczność poddawania się badaniom kontrolnym oraz regularnym testom ciążowym 1 miesiąc przed rozpoczęciem leczenia, w czasie leczenia i 1 miesiąc po jego zakończeniu,
- rozumieć konieczność niezwłocznego kontaktu z lekarzem w przypadku zajścia w ciąże lub podejrzenia ciąży.
Odmiennie od podania doustnego, izotretynoina aplikowana naskórnie wiąże się prawdopodobnie z niewielkim ryzykiem dla zdrowia dziecka. W przeglądzie systematycznym z 2015 roku nie potwierdzono teratogennego działania retinoidów aplikowanych naskórnie. Ze względu jednak na niską jakość tych danych, wyników przeglądu nie można uznać za w pełni wiarygodne.[4] Biorąc pod uwagę szczególne środki ostrożności wobec pacjentek ciężarnych i znane działanie toksyczne izotretynoiny podawanej doustnie, leki naskórne z izotretynoiną są aktualnie uznawane jako przeciwwskazane do stosowania w czasie ciąży.
Zobacz też:
Klasyfikacja Briggs’a
Według klasyfikacji Briggs’a dane z badań z udziałem ludzi sugerują wysokie ryzyko związane ze stosowaniem izotretynoiny w czasie ciąży. Jest to lek przeciwwskazany dla kobiet ciężarnych.
Zarówno badania na zwierzętach, jak i dane kliniczne pochodzące z badań u kobiet, które w czasie ciąży przyjmowały izotretynoinę, dowodzą, że izotretynoina posiada wysoki potencjał teratogenny i embriotoksyczny. Spośród 154 przypadków ciąż, zgłoszonych przez producenta leku Accutane, FDA (Food and Drug Agency) oraz CDC (Centers for Disease Control and Prevention), 95 ciąż zakończyło się aborcją z wyboru, w 12 przypadkach doszło do poronienia samoistnego, zaś 21 dzieci zostało urodzonych ze stwierdzonymi ciężkimi wadami wrodzonymi. Inne raporty przypadków ciąż, podczas których doszło do krótkotrwałej ekspozycji na izotretynoinę, potwierdzają zwiększoną częstość występowania ciężkich zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego, defektów budowy serca, układu moczowo-płciowego, malformacji w obrębie twarzoczaszki i kończyn.[5]
Klasyfikacja FDA
Według nieaktualnej od 2015 roku klasyfikacji FDA, izotretynoina należy do kategorii X. Leki kategorii X zostały określone jako bezwzględnie przeciwwskazane do stosowania w czasie ciąży, ponieważ badania przeprowadzone na zwierzętach lub u ludzi wykazały nieprawidłowości u płodu w wyniku stosowania danego leku, bądź istnieją dowody na niekorzystne działanie leku na płód ludzki i ryzyko zdecydowanie przewyższa potencjalne korzyści z jego zastosowania.
Zobacz też: Czy izotretynoina wywołuje zaburzenia psychiczne? – Wyjaśniamy!
Bezpieczeństwo według ChPL
Według informacji zawartych w wybranych ChPL leków z izotretynoiną:
- „Stosowanie izotretynoiny w okresie ciąży jest bezwzględnie przeciwwskazane. Jeżeli pomimo zachowania wymienionych środków ostrożności w czasie stosowania izotretynoiny lub w ciągu miesiąca po zaprzestaniu jej przyjmowania pacjentka zajdzie w ciążę, istnieje duże ryzyko bardzo ciężkich wad rozwojowych u płodu. Do wad wrodzonych, które są związane z ekspozycją na izotretynoinę należą wady ośrodkowego układu nerwowego (wodogłowie, wady/nieprawidłowości móżdżku, małogłowie), deformacje twarzy, rozszczep podniebienia, wady ucha zewnętrznego (brak ucha zewnętrznego, małe zewnętrzne przewody słuchowe lub ich brak), wady oka (małoocze), wady układu sercowo-naczyniowego (wady stożka i pnia, takie jak tetralogia Fallota, przełożenie dużych naczyń, defekty przegrody), nieprawidłowości grasicy i przytarczyc. Ponadto, częściej występują poronienia samoistne.”[6]
- Curacne. „Podobnie jak w przypadku innych pochodnych witaminy A, w badaniach na zwierzętach wykazano, że izotretynoina działa teratogennie i embriotoksycznie. Ze względu na działania teratogenne izotretynoiny, istnieją szczególne ograniczenia dotyczące jej stosowania u kobiet w wieku rozrodczym.”[7]
- Isotrex. „Analiza przypadków prawie 1600 kobiet, będących we wczesnej ciąży, poddanych ekspozycji na zewnętrznie stosowaną tretynoinę (izomer izotretynoiny) nie dostarczyła danych na temat zwiększonego ryzyka wystąpienia wad wrodzonych, w tym embriopatii i powodowanych kwasem retinoidowym poważnych uszkodzeń płodu. Zgłoszono wystąpienie niewielkiej ilości wad wrodzonych, mających związek czasowy z klinicznym miejscowym zastosowaniem tretynoiny. Chociaż w tych przypadkach nie określono mechanizmu działania teratogennego i nie ustalono związku przyczynowo-skutkowego, zawierały one raporty rzadkich wad wrodzonych – holoprozencefalii. Znaczenie tych doniesień w zakresie ryzyka dla płodu jest niepewne, ponieważ efekty te nie powtórzyły się.[8]
Piśmiennictwo
- Altıntaş Aykan, D. i Ergün, Y. (2020). Isotretinoin: Still the cause of anxiety for teratogenicity. Dermatologic therapy, 33(1), e13192. https://doi.org/10.1111/dth.13192⬏
- FDA. (2021). The iPLEDGE REMS: Guide for Patients Who Can Get Pregnant. The Importance of Avoiding Pregnancy on Isotretinoin. Pobrano z: https://ipledgeprogram.com⬏
- URPL. (2018). Produkty lecznicze zawierające retynoidy (acytretyna, adapalen, alitretynoina, beksaroten, izotretynoina, tazaroten i tretynoina) – aktualizacja informacji dotyczących teratogenności i zaburzeń psychicznych. Pobrano z: https://www.urpl.gov.pl/⬏
- Kaplan, Y. C., Ozsarfati, J., Etwel, F., Nickel, C., Nulman, I. i Koren, G. (2015). Pregnancy outcomes following first-trimester exposure to topical retinoids: a systematic review and meta-analysis. The British Journal of Dermatology, 173(5), 1132–1141. https://doi.org/10.1111/bjd.14053⬏
- Briggs, G. G., Freeman, R. K., Towers, C. V., Forinash, A. B. (2017). Drugs in pregnancy and lactation: a reference guide to fetal and neonatal risk. Eleventh edition. Lippincott Williams & Wilkins.⬏
- Almirall Hermal. (2019). ChPL Aknenormin. Pobrano z: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl⬏
- Pierre Fabre. (2020). ChPL Curacne. Pobrano z: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl⬏
- Stiefel. (2013) ChPL Isotrex. Pobrano z: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl⬏
