Pytanie czytelnika
Czym właściwie jest zespół Reye’a? Czy jeszcze zdarzają się przypadki jego wystąpienia?
Krótka odpowiedź
Zespół Reye’a jest złożonym zaburzeniem neurologicznym. Przez lata wiązano go ze stosowaniem kwasu acetylosalicylowego (ASA) u dzieci, natomiast dzisiaj ta zależność jest poddawana w wątpliwość i ponownie rozważana. Zdarzają się przypadki jego wystąpienia, lecz są to pojedyncze zgłoszenia na świecie – nie więcej niż 2 rocznie.
Wyjaśnienie
Z pojęciem zespołu Reye’a spotykamy się najczęściej studiując ulotkę lub ChPL każdego leku z kwasem acetylosalicylowym (Aspirin)[1] i niektórych leków zawierających salicylany (Cholinex)[2]. Wiedząc, że kwas acetylosalicylowy (acetylosalicylic acid, ASA) jest z powodzeniem stosowany u dzieci m.in. w chorobie Kawasaki (inaczej chorobie Kawasakiego), możemy zastanawiać się, skąd wynikają ostrzeżenia dotyczące jego stosowania w przebiegu infekcji wirusowych u dzieci poniżej 12. roku życia.[3] Niewątpliwie jest to związane z doniesieniami z lat 70. i 80., kiedy powiązano stosowanie ASA z występowaniem zespołu Reye’a wśród dzieci. Surowość tych ostrzeżeń może wynikać z faktu, że w Stanach Zjednoczonych blisko 30% przypadków zachorowania miało skutek śmiertelny.[4]
Zobacz też: Kwas acetylosalicylowy – Ścieżka rekomendacji
Czym właściwie jest zespół Reye’a?
Zespół Reye’a obecnie nie posiada jednoznacznej definicji, a jego przyczyny do dziś nie są w pełni znane. Może mieć wiele objawów, lecz do najbardziej charakterystycznych należą ostra niezapalna encefalopatia oraz niewydolność wątroby z naciekami drobnopęcherzykowego tłuszczu. Pierwsze przypadki zostały opisane jako powikłania infekcji wirusowych, takich jak grypa A i B oraz ospa wietrzna. Obecnie uważa się, że zespół Reye’a może być determinowany uwarunkowaniem genetycznym pacjenta, jak i różnymi czynnikami zewnętrznymi.[5][6][4]
Objawy zespołu to m.in.:[7]
- obfite wymioty,
- różny stopień upośledzenia neurologicznego,
- hiperwentylacja, tachykardia,
- zmiany osobowości i pogorszenie świadomości,
- skrajna drażliwość,
- otępienie,
- brak odruchów ścięgnistych,
- napady padaczkowe,
- majaczenie,
- śpiączka.
Zesół Reye’a w Polsce i na świecie
Zespół Reye’a dotyczył dzieci w każdym wieku oraz nielicznych dorosłych, jednakże najwyższa zachorowalność wystąpiła wśród dzieci od 5. do 15. r.ż., a najwyższa śmiertelność u dzieci poniżej 5. r.ż..[8][9] Douglas Reye, australijski patolog, po raz pierwszy opisał ten zespół w 1963 roku.[10] Ze względu na powiązanie zespołu Reye’a ze stosowaniem ASA w latach 70., rozpoczęto nadzór nad jego występowaniem. Od 200 do 550 przypadków było zgłaszanych każdego roku w Stanach Zjednoczonych w latach 1974-1984. Następnie nastąpił gwałtowny spadek liczby raportowanych przypadków. Doszło do niego po wprowadzeniu ostrzeżeń na ulotkach leków zawierających ASA. Od 1994 roku nie zgłoszono więcej niż 2 przypadki rocznie.[4]
W Polsce zespół Reye’a zdiagnozowano jedynie u 4-letniej dziewczynki w 1960 roku.[11] Obecnie doniesienia o zespole Reye’a pojawiają się w pojedynczych opisach przypadków klinicznych. Dotyczą zarówno dzieci, jak i dorosłych.[12][13][14]
Związek z ASA
Niektóre badania kliniczno-kontrolne z początku lat 80. wykazały możliwy związek między stosowaniem ASA podczas infekcji wirusowej a rozwojem zespołu Reye’a. Natomiast w żadnym z nich nie ustalono występowania związku względem tej zależności.[15][8][16]
Według badaczy zespół Reye’a jest związany z ogólnym zaburzeniem metabolizmu mitochondriów, prowadzącym ostatecznie do niewydolności metabolicznej w wątrobie i innych tkankach.[17][18] Na podstawie wyników badań in vitro, zasugerowano, że ASA może wywierać wpływ na transport długołańcuchowych kwasów tłuszczowych do mitochondriów, co może wywoływać objawy zespołu Reye’a wśród pacjentów z zaburzeniami utleniania kwasów tłuszczowych. Dalsze badania w tym kierunku są wskazane.[19]
Podsumowanie i wnioski praktyczne
Odpowiedź na pytanie „czym jest zespół Reye’a” nie jest prosta. Ze względu na zróżnicowanie objawów, niewyjaśnione przyczyny oraz niejednoznaczne wyniki badań, trudno wystosować jego właściwą definicję. Pomimo licznych dyskusji, wciąż nie wiemy czy podawanie ASA jest czynnikiem rozwoju zespołu Reye’a, ponieważ związek przyczynowo-skutkowy nigdy nie został potwierdzony.[5][17][20] Ponadto ASA wciąż jest stosowany w tej grupie wiekowej – np. w leczeniu choroby Kawasaki po wykluczeniu chorób wirusowych. Pomimo tego, nie obserwuje się u tych pacjentów zespołu Reye’a. Również w prospektywnym badaniu klinicznym u żadnego z 52 dzieci leczonych ASA w związku z zapaleniem stawów i/lub łagodnym zapaleniem serca, nie stwierdzono zespołu Reye’a.[21]
Nie można jednak zignorować faktu, że po wprowadzeniu ostrzeżeń związanych ze stosowaniem ASA, częstość występowania zespołu Reye’a spadła. Choć obserwuje się go ekstremalnie rzadko, to w związku z dostępnością innych – równie skutecznych niesteroidowych leków przeciw przeciwzapalnych (NLPZ), zalecanie ASA byłoby zbędnym ryzykiem. Dlatego obecnie przeciwwskazane jest stosowanie ASA i salicylanów u dzieci poniżej 12. roku życia.[22][23]
Choć zespół Reye’a występuje ekstremalnie rzadko, to w związku z dostępnością innych – równie skutecznych NLPZ, zalecanie ASA przy infekcjach wirusowych byłoby zbędnym ryzykiem. Dlatego obecnie przeciwwskazane jest stosowanie ASA i salicylanów u dzieci poniżej 12. roku życia.
Zdobycie wiarygodnych dowodów dotyczących roli ASA prawdopodobnie nie będzie możliwe do momentu uzyskania zwierzęcego modelu zespołu Reye’a. Rzadkość jego występowania (a w zasadzie – jego praktyczne zniknięcie) uniemożliwia zebranie wartościowych danych z dobrze zaprojektowanych badań klinicznych.
Zobacz też: Interakcja kwasu acetylosalicylowego z ibuprofenem [Case study]
Piśmiennictwo
- Bayer. (2009). ChPL Aspirin.⬏
- STADA Arzneimittel AG. (2014). ChPL Cholinex.⬏
- Saguil, A., Fargo, M., & Grogan, S. (2015). Diagnosis and management of kawasaki disease. American family physician, 91(6), 365–371. pełny tekst⬏
- Belay, E. D., Bresee, J. S., Holman, R. C., Khan, A. S., Shahriari, A., & Schonberger, L. B. (1999). Reye’s syndrome in the United States from 1981 through 1997. The New England journal of medicine, 340(18), 1377–1382. pełny tekst⬏⬏⬏
- Orlowski, J. P., Hanhan, U. A., & Fiallos, M. R. (2002). Is aspirin a cause of Reye’s syndrome? A case against. Drug safety, 25(4), 225–231. abstrakt⬏⬏
- Schrör K. (2007). Aspirin and Reye syndrome: a review of the evidence. Paediatric drugs, 9(3), 195–204. abstrakt⬏
- Chapman, J., & Arnold, J. K. (2020). Reye Syndrome. In StatPearls. StatPearls Publishing. Data aktualizacji 20.11.2020. pełny tekst⬏
- Halpin, T. J., Holtzhauer, F. J., Campbell, R. J., Hall, L. J., Correa-Villaseñor, A., Lanese, R., Rice, J., & Hurwitz, E. S. (1982). Reye’s syndrome and medication use. JAMA, 248(6), 687–691. abstrakt⬏⬏
- Belay, E. D., Bresee, J. S., Holman, R. C., Khan, A. S., Shahriari, A., & Schonberger, L. B. (1999). Reye’s syndrome in the United States from 1981 through 1997. The New England journal of medicine, 340(18), 1377–1382. pełny tekst⬏
- Reye RDK, Morgan G, Baral J. Encephalopathy and fatty degeneration of the viscera: a disease entity in childhood. Lancet 1963;2:749-52.⬏
- Maruszewski, W., Krzywiecka, M., & Bukowska, C. (1989). Przypadek zespołu Reyea [A case of Reye’s syndrome]. Wiadomosci lekarskie (Warsaw, Poland : 1960), 42(12), 839–841. abstrakt https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2633498/⬏
- (Hongo, T., Momoki, N., Mae, S., Nozaki, S., Takahashi, K., & Fujiwara, T. (2019). A rare case of Reye’s syndrome induced by influenza A virus with use of ibuprofen in an adult. Acute medicine & surgery, 7(1), e457. pełny tekst⬏
- Selves, A., Ruiz, S., Crognier, L., Conil, J. M., Bonneville, F., Georges, B., Dupuy, M., Fourcade, O., & Geeraerts, T. (2013). L’aspirine et ses dangers: syndrome de Reye chez un adulte jeune [Aspirin and its danger: Reye syndrome in young adult]. Annales francaises d’anesthesie et de reanimation, 32(11), 814–816. abstrakt⬏
- Kamienski M. C. (2003). Reye syndrome. The American journal of nursing, 103(7), 54–57. abstrakt⬏
- Starko, K. M., Ray, C. G., Dominguez, L. B., Stromberg, W. L., & Woodall, D. F. (1980). Reye’s syndrome and salicylate use. Pediatrics, 66(6), 859–864. abstrakt⬏
- Waldman, R. J., Hall, W. N., McGee, H., & Van Amburg, G. (1982). Aspirin as a risk factor in Reye’s syndrome. JAMA, 247(22), 3089–3094. abstrakt⬏
- Schrör K. (2007). Aspirin and Reye syndrome: a review of the evidence. Paediatric drugs, 9(3), 195–204. abstrakt⬏⬏
- Scaglia, F., Scheuerle, A. E., Towbin, J. A., Armstrong, D. L., Sweetman, L., & Wong, L. J. (2002). Neonatal presentation of ventricular tachycardia and a Reye-like syndrome episode associated with disturbed mitochondrial energy metabolism. BMC pediatrics, 2, 12. pełny tekst⬏
- Uppala, R., Dudiak, B., Beck, M. E., Bharathi, S. S., Zhang, Y., Stolz, D. B., & Goetzman, E. S. (2017). Aspirin increases mitochondrial fatty acid oxidation. Biochemical and biophysical research communications, 482(2), 346–351. pełny tekst⬏
- Glasgow J. F. (2006). Reye’s syndrome: the case for a causal link with aspirin. Drug safety, 29(12), 1111–1121. abstrakt⬏
- Karademir, S., Oğuz, D., Senocak, F., Ocal, B., Karakurt, C., & Cabuk, F. (2003). Tolmetin and salicylate therapy in acute rheumatic fever: Comparison of clinical efficacy and side-effects. Pediatrics international : official journal of the Japan Pediatric Society, 45(6), 676–679. abstrakt⬏
- Bayer. (2009). ChPL Aspirin⬏
- STADA Arzneimittel AG. (2014). ChPL Cholinex.⬏