Synonimy: soja warzywna, soja owłosiona

Soja zwyczajna jest rośliną strączkową zawierającą w swoim składzie ponad 50% białka. Z jej ziaren powstają mlekozastępcze produkty żywieniowe, odżywki białkowe i suplementy diety. Izoflawonom sojowym przypisuje się wiele właściwości prozdrowotnych i są najczęstszym składnikiem preparatów stosowanych w okresie menopauzy. Oprócz tego prowadzone były badania nad ich wykorzystaniem m.in. w chorobach nowotworowych piersi, w zespole jelita drażliwego czy osteoporozie.

Działanie i zastosowanie soi

W soi obecne są związki izoflawonowe, będące fitoestrogenami, które pod względem budowy strukturalnej są bardzo podobne do estrogenu i progesteronu. Wyróżniamy dwa główne sojowe fitoestrogeny, genisteinę i daidzeinę, mające słabe działanie podobne do żeńskiego hormonu – estradiolu. Badania kliniczne wskazują, że soja może być potencjalnie skuteczna w łagodzeniu objawów menopauzy, leczeniu nowotworów piersi, cukrzycy, zespołu jelita drażliwego, osteoporozy i zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Przyjmowanie izoflawonów sojowych nie było skuteczne leczeniu choroby Alzheimera.

Niewystarczające dowody na skuteczność soi

Wskazania, w których soja wykazuje pewną skuteczność kliniczną, ale dowody są niewystarczające, aby w pełni ocenić jej działanie, to:

• Łagodzenie objawów menopauzy – według badań klinicznych ekstrakty sojowe są bardziej skuteczne u kobiet, które mają większą liczbę uderzeń gorąca.^[1] Ponadto możliwe, że korzystniejsze jest podawanie kilka razy dziennie kilku mniejszych dawek izoflawonów sojowych niż jednej dużej dawki raz na dobę. Kanadyjska organizacja Health Canada opublikowała w 2009 roku monografię potwierdzającą skuteczność ekstraktów i izolatów z soi w zmniejszaniu uderzeń gorąca u kobiet w okresie menopauzy. Według niej stosowane preparaty powinny zawierać 30–100 mg izoflawonów, w tym minimum 15 mg genisteiny. Europejska Agencja Leków po analizie dostępnych badań klinicznych uznała jednak, że dowody z nich są niewystarczające, żeby potwierdzić skuteczność stosowania soi w łagodzeniu objawów menopauzy, bo grupy osób badanych i rodzaje stosowanych preparatów były zbyt różnorodne.^[2]
• Nowotwory piersi – badania kliniczne, w których oceniano wpływ podawania soi na zahamowanie wzrostu komórek nowotworowych piersi, dają sprzeczne wyniki. Kilka analiz populacyjnych sugeruje, że spożywanie dużych ilości soi w diecie może przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka nowotworu piersi. Niestety analizy obejmowały głównie populację azjatycką i nie wiadomo, jaka była spożywana dzienna ilość soi. Niewielkie badanie kliniczne, w którym podawano ekstrakt z izoflawonów sojowych w dawce 200 mg na dobę przez okres dwóch tygodni kobietom z nowotworami piersi, wykazało, że w tym czasie nie doszło u nich do wzrostu nowych komórek nowotworowych.^[3] Podobne wyniki opisano przy stosowaniu 50 mg izoflawonów sojowych dziennie przez 12 miesięcy. W podwójnie zaślepionym badaniu z randomizacją brały udział kobiety z usuniętym nowotworem piersi, kobiety będące w grupie wysokiego ryzyka i kobiety z istniejącym, nieleczonym hormonalnie nowotworem piersi. Po roku w każdej grupie kobiet nie zmieniła się gęstość tkanki w obrębie piersi, a to oznacza, że nie powstały nowe komórki nowotworowe.^[4] Wszystkie powyższe badania były przeprowadzane z niewielką liczbą uczestników, dlatego nie można jednoznacznie ocenić czy wyniki są wiarygodne.
• Cukrzyca – na podstawie metaanalizy z 2016 roku 17 randomizowanych badań dotyczących wpływu suplementacji soi na poprawę parametrów glikemicznych uzyskano informację, że przyjmowanie izoflawonów sojowych przyczynia się do obniżenia stężenia glukozy na czczo o 0,22 mg/dl oraz redukcji poziomu insuliny i poprawy insulinowrażliwości.^[5] Podobny wynik daje metaanaliza badań obserwacyjnych z 2018 roku. Według niej wysokie spożycie soi wpływa na zmniejszenie ryzyka cukrzycy typu II o 77% w porównaniu z grupami, gdzie spożycie jest małe. Analiza podgrup wykazała jednak, że jest to korzyść dotycząca kobiet lub ogólnie populacji azjatyckiej, dlatego do prawidłowej oceny wyników konieczne jest przeprowadzenie większej liczby badań.^[6]
• Zespół jelita drażliwego (IBS) – badanie kliniczne z udziałem 100 kobiet cierpiących na IBS wykazało, że przyjmowanie izoflawonów sojowych w dawce 40 mg na dobę przez okres minimum 6 tygodni zmniejsza objawy IBS o około 27%.^[7]
• Osteoporoza – liczne pojedyncze badania wskazują, że białko sojowe lub ekstrakt sojowy zawierający 75–90 mg izoflawonów sojowych mogą zwiększać gęstość mineralną kości lub spowalniać jej utratę u kobiet w okresie menopauzy. W badaniach użyte jednak zostały różne preparaty sojowe, grupa badana była w różnym wieku i nie wiadomo, czy u kobiet ubytek masy kostnej pojawił się już przed suplementacją. Z tego względu nie można jednoznacznie stwierdzić, czy soja jest pomocna w zapobieganiu osteoporozie u kobiet.^[6]
• Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) – badanie z udziałem kobiet z wieku 18–35 lat wykazało, że przyjmowanie białka sojowego zawierającego 68 mg izoflawonów redukuje objawy PMS takie jak ból głowy, ból piersi, skurcze i obrzęki porównaniu z grupą placebo.^[8] Konieczne jest jednak przeprowadzenie większej liczby badań.

Brak dowodów na skuteczność soi

Wstępne badania kliniczne pokazują, że przyjmowanie izoflawonów sojowych nie poprawia funkcji poznawczych u pacjentów z chorobą Alzheimera w porównaniu z grupą placebo.

Bezpieczeństwo stosowania soi

Przyjmowanie produktów zawierających 60 g białka sojowego (w tym 185 mg izoflawonów) do 16 tygodni jest uważane za bezpieczne.^[6] Kobiety, które mają lub miały nowotwory estrogenozależne (w tym rak piersi), powinny skonsultować suplementację soi przekraczającą ilości w diecie z lekarzem. Podczas przyjmowania preparatów na bazie soi mogą występować dolegliwości żołądkowo-jelitowe oraz problemy ze snem.

Soja zwyczajna w ciąży i podczas laktacji

Nie zaleca się stosowania soi w większych ilościach niż te występujące w żywności w okresie ciąży ze względu na zawartość związków o działaniu estrogennym.

Interakcje soi

Soja prawdopodobnie może nasilać niekorzystne działanie pochodnych estrogenów oraz niektórych leków, np. tamoksifenu. Pacjenci przyjmujący leki przeciwcukrzycowe powinni zachować ostrożność ze względu na możliwe obniżenie stężenia glukozy. Potencjalnie soja może nasilać działanie leków hipotensyjnych, zwiększając ryzyko niedociśnienia. Soja może też hamować agregację płytek krwi i wpływać na działanie warfaryny.

Preparaty dostępne na rynku zawierające soję zwyczajną

Wybrane preparaty dostępne na rynku zawierające soję zwyczajną zostały przedstawione w tabelach poniżej.

Wybrane suplementy zawierające soję zwyczajną:

Wybrane suplementy zawierające soję zwyczajną:

Piśmiennictwo

1. Howes, L. G., Howes, J. B., Knight, D. C. (2006). Isoflavone therapy for menopausal flushes: a systematic review and meta-analysis. Maturitas, 55(3), 203–211. https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2006.03.008⬏
2. EMA. (2018). Assessment report on Glycine max (L.) Merr., semen. https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/final-assessment-report-glycine-max-l-merr-semen-first-version_en.pdf (dostęp: 06.06.2018)⬏
3. Sartippour, M. R., Rao, J. Y., Apple, S., Wu, D., Henning, S., Wang, H., Elashoff, R., Rubio, R., Heber, D., Brooks, M. N. (2004). A pilot clinical study of short-term isoflavone supplements in breast cancer patients. Nutrition and cancer, 49(1), 59–65. https://doi.org/10.1207/s15327914nc4901_8⬏
4. Wu, A. H., Spicer, D., Garcia, A., Tseng, C. C., Hovanessian-Larsen, L., Sheth, P., Martin, S. E., Hawes, D., Russell, C., MacDonald, H., Tripathy, D., Su, M. Y., Ursin, G., Pike, M. C. (2015). Double-Blind Randomized 12-Month Soy Intervention Had No Effects on Breast MRI Fibroglandular Tissue Density or Mammographic Density. Cancer prevention research (Philadelphia, Pa.), 8(10), 942–951. https://doi.org/10.1158/1940-6207.CAPR-15-0125⬏
5. Fang, K., Dong, H., Wang, D., Gong, J., Huang, W., Lu, F. (2016). Soy isoflavones and glucose metabolism in menopausal women: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Molecular nutrition & food research, 60(7), 1602–1614. https://doi.org/10.1002/mnfr.20150102⬏
6. Natural Medicines. 2020. Soy. Aktualizacja: 17.09.2020.⬏⬏⬏
7. Jalili, M., Hekmatdoost, A., Vahedi, H., Poustchi, H., Khademi, B., Saadi, M., Zemestani, M., Janani, L. (2016). Co-Administration of Soy Isoflavones and Vitamin D in Management of Irritable Bowel Disease. PloS one, 11(8), e0158545. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0158545⬏
8. Bryant, M., Cassidy, A., Hill, C., Powell, J., Talbot, D., Dye, L. (2005). Effect of consumption of soy isoflavones on behavioural, somatic and affective symptoms in women with premenstrual syndrome. The British journal of nutrition, 93(5), 731–739. https://doi.org/10.1079/bjn20041396⬏