Pytanie czytelnika
Antykoncepcja a antybiotyki – czy faktycznie można mówić o takiej interakcji?
Krótka odpowiedź
Tak. Dotyczy to głównie ryfampicyny, ale i innych antybiotyków.
Wyjaśnienie
Pierwsze artykuły naukowe dotyczące interakcji doustnej antykoncepcji hormonalnej (ang. Oral Contraceptives, OC) z antybiotykami pochodzą z pierwszej połowy lat 70. Sugerowano, że poza ryfampicyną interakcja antybiotyków z doustną antykoncepcją jest klinicznie nieistotna.[1] Jednak wraz z pojawianiem się kolejnych doniesień można stwierdzić, że właściwie nie ma pewności, czy hormonalne metody antykoncepcyjne w czasie antybiotykoterapii są skuteczne.
Interakcja doustnych środków antykoncepcyjnych z ryfampicyną
Najszerzej opisywaną interakcją jest połączenie antykoncepcji hormonalnej z ryfampicyną (w: Rifamazyd). Mechanizm tej interakcji polega prawdopodobnie na indukcji CYP450 3A4 przez ryfampicynę, co sprawia, że hormony steroidowe są szybciej metabolizowane, a więc ich poziom we krwi nie jest wystarczający.[2] Wnioskuje się, że taki sam mechanizm mają też leki z innych grup, które są silnymi induktorami tego enzymu jak np. karbamazepina (Tegretol, Amizepin), fenobarbital (Luminalum Unia) czy ziele dziurawca (Deprim).
W praktyce klinicznej ta interakcja występuje relatywnie często i wielokrotnie była już jest wspominana w artykułach dotyczących interakcji ryfampicyny.[3][4][5][6][7][8][9][10][11] W ChPL zamieszczona jest informacja, że “pacjentki stosujące doustne środki antykoncepcyjne podczas leczenia ryfampicyną należy poinformować o konieczności stosowania alternatywnej, niehormonalnej metody antykoncepcji”[12], dlatego warto pamiętać o tym, wydając ten lek dla kobiety w wieku rozrodczym, szczególnie jeśli wiemy, że przyjmuje antykoncepcję hormonalną (w tym również systemy transdermalne, dopochwowe i domaciczne).
Inne antybiotyki mogące w mniejszym stopniu niż ryfampicyna wpływać na zmniejszenie skuteczności OC poprzez ten sam mechanizm (gryzeofulwina, nafcylina i dikloksacylina) nie występują na polskim rynku.[13]
Antykoncepcja hormonalna a inne antybiotyki
Istnieją opisy pojedynczych przypadków i małych badań, kiedy interakcja ta wystąpiła. W badaniu poziomu stężenia metronidazolu (Metronidazol Polpharma) i ampicyliny we krwi u kobiet przyjmujących antykoncepcję hormonalną (etynyloestradiol i noretysteron), zarówno poziom we krwi doustnych leków antykoncepcyjnych i antybiotyku nie zmienił się istotnie. W grupie leczonej metronidazolem u 3 z 25 kobiet poziom progesteronu był zwiększony powyżej 4 ng/ml, co sugeruje wystąpienie cyklu owulacyjnego.[14]
Imidazolowe leki przeciwgrzybicze (np. itrakonazol: Ipozumax, Itragen, Itrax, Itrokast, Orungal, Trioxal; ketokonazol: Ketoconazole Hasco) mogą hamować metabolizm niektórych środków antykoncepcyjnych zwiększając ich stężenia w osoczu. Nie jest jednak znane kliniczne znaczenie tej interakcji.[15] (Patrz: “Klasyfikacja leków przeciwgrzybiczych + przykłady”.)
Taki sam mechanizm mogą wykazywać inne substancje będące inhibitorem CYP3A4 jak np. klarytromycyna (Fromilid, Klabax, Klabion, Klacid, Klarmin, Lekoklar, Taclar) czy erytromycyna (Davercin). Mimo że przeglądając badania, można znaleźć sporo pojedynczych doniesień, dowody z badań klinicznych nie potwierdzają istnienia interakcji między hormonalną antykoncepcją a innymi antybiotykami poza ryfampicyną.[16]
W jednym przeglądzie systematycznym zaobserwowano u części pacjentek znaczne obniżenie stężenia etynyloestradiolu w osoczu podczas równoczesnego stosowania tetracykliny i penicyliny.[17] W innym przeglądzie stwierdzono, że poza ryfampicyną, dodatkowa metoda antykoncepcji powinna być zalecana przy zapisywaniu preparatów zawierających amoksycylinę, ampicylinę, gryzeofulwinę, metronidazol i tetracyklinę.[18]
Infekcja a doustna antykoncepcja
Jedną z przyczyn nieskuteczności doustnej antykoncepcji podczas przyjmowania antybiotyku nie musi być sama interakcja pomiędzy lekami. Może to też być infekcja, która była wskazaniem do podania antybiotyku. Podczas zakażenia bakteryjnego mogą występować takie objawy jak biegunka czy wymioty, które same w sobie wpływają na wchłanianie OC. Wpływ na skuteczność antykoncepcji może mieć też samo gorsze samopoczucie, zmniejszony apetyt i konieczność odpoczynku. Może to zwiększyć prawdopodobieństwo pominięcia lub przesunięcia w czasie dawki leku antykoncepcyjnego. Z drugiej strony, często sama infekcja może czasowo wpłynąć na obniżenie libido, co zmniejsza prawdopodobieństwo stosunku. Wpływa to w pewnym stopniu na maskowanie tej interakcji.[19]
Podsumowując…
Ze względu na to, że wnioski z doniesień nie są jednoznaczne, tak naprawdę najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest informowanie przy wydawaniu antybiotyków o możliwym zmniejszeniu skuteczności antykoncepcji. Rozwiązaniem jest używanie dodatkowej metody antykoncepcji w postaci mechanicznych środków zapobiegających zapłodnieniu (np. prezerwatywy) do końca cyklu lub do 7 dni po zakończeniu antybiotykoterapii.
Tematykę antykoncepcji poruszyliśmy także w innych opracowaniach:
- (Patrz: “ Aborcja, antykoncepcja i edukacja seksualna ”.)
- (Patrz: “ Antykoncepcja postkoitalna czyli “pigułka po””.)
Więcej informacji na temat antybiotyków – nie tylko w kontekście antykoncepcji można znaleźć w pozycji Antybiotyki i chemioterapeutyki:
Piśmiennictwo
- Archer J.S., Archer D.F.,Oral contraceptive efficacy and antibiotic interaction: a myth debunked, Journal of the American Academy of Dermatology, 2002, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- Burt H.M., Interaction between oral contraceptives and other drugs, British Medical Journal, 17.05.1980 pdf [dostęp 8.02.2018]⬏
- Joshi J.V., et al., A study of interaction of a low-dose combination oral contraceptive with anti-tubercular drugs, Contraception, 1980, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- Zilly W., Breimer D.D., Richter E., Pharmacokinetic interactions with rifampicin, Clinical pharmacokinetics, 1977, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- Hillier K., Drug interaction with oral contraceptives., Fertility and contraception, 1978, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- Back D.J., Orme ML., Pharmacokinetic drug interactions with oral contraceptives., Clinical pharmacokinetics, 1990, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- Fazio A., Oral contraceptive drug interactions: important considerations, Southern medical journal, 1991, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- Shenfield G.M., Oral contraceptives. Are drug interactions of clinical significance?, Drug safety, 1993, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- Baciewicz A.M., Self T.H., Rifampin drug interactions, Archives of internal medicine, 1984, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- Skolnick J.L., Stoler B.S., Katz D.B., Anderson W.H., Rifampin, oral contraceptives, and pregnancy, Journal of the American Medical Association, 1976, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- D’Arcy P.F., Drug interactions with oral contraceptives, Drug intelligence and clinical pharmacy, 1986, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- ChPL: Rifampicyna, pdf [dostęp 8.02.2018]⬏
- Horn J.R., Hansten P.H., Drug Interactions: Absence of Proof Is Not Proof of Absence, Pharmacy Times, 17.03.2010 pełny tekst [dostęp 8.02.2018]⬏
- Joshi J.V., et al., A study of interaction of low-dose combination oral contraceptive with Ampicillin and Metronidazole, Contraception, 1980, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- Shenfield G.M., Oral contraceptives. Are drug interactions of clinical significance?, Drug safety, 1993, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- Simmons K.B., et al., Oral contraceptives. Are drug interactions of clinical significance?, American journal of obstetrics and gynecology, 2018, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- Dickinson B.D., et al., Drug interactions between oral contraceptives and antibiotics, Obstetrics and gynecology, 2001, abstrakt [dostęp 8.02.2018]⬏
- Zhanel G.G., et al., Antibiotic and oral contraceptive drug interactions: Is there a need for concern?, The Canadian journal of infectious diseases, 1999, pełny tekst [dostęp 8.02.2018]⬏
- Horn J.R., Hansten P.H., Drug Interactions: Absence of Proof Is Not Proof of Absence, Pharmacy Times, 17.03.2010 pełny tekst [dostęp 8.02.2018]⬏