Synonimy: berberys zwyczajny, kwaśnica pospolita, kwaśniec
Berberys pospolity jest krzewem, który wykorzystuje się jako surowiec zielarski. Zastosowania kliniczne mogą obejmować wspomagające leczenie m.in. aft, cukrzycy i dyslipidemii, chociaż dowody z badań klinicznych są ograniczone i często niskiej jakości. W Polsce dostępne są suplementy diety zawierające różne gatunki berberysu, jednak jakość tych preparatów nie jest znana.
Działanie i zastosowanie berberysu
Głównymi budzącymi zainteresowanie składnikami berberysu są alkaloidy izochinolinowe takie jak berberyna, berbamina i oksykantyna. Oprócz tego występują garbniki, związki fenolowe, sterole i triterpeny. Między gatunkami istnieją różnice w zawartości tych składników. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność berberysu w cukrzycy, PCOS, hiperlipidemii, nadciśnieniu i aftach. Brakuje dowodów potwierdzających skuteczność berberysu w chorobie niedokrwiennej serca, zastoinowej niewydolności serca, jaskrze, łagodzeniu objawów menopauzy, chorobach wątroby i jelit i osteoporozie.
Skuteczność berberysu potwierdzona w badaniach klinicznych
Badania kliniczne potwierdziły skuteczność berberysu pospolitego w leczeniu schorzeń takich jak:
- Cukrzyca – metaanaliza 7 badań klinicznych obejmujących łącznie 452 pacjentów wykazała, że berberys znacząco obniża poziom insuliny. Nie obserwowano natomiast zmian w stężeniu HbA1c, poziomie glukozy na czczo i insulinowrażliwości.[1] W małym badaniu z udziałem pacjentów z cukrzycą typu II berberyna w ilości 500 mg przyjmowana 2–3 razy dziennie przez dwa, trzy miesiące wywierała działanie hipoglikemiczne.[2] Niektóre badania kliniczne wskazują, że u osób z cukrzycą typu II i dyslipidemią przyjmowanie 500 mg berberyny 2 razy dziennie przez trzy miesiące może spowodować spadek stężenia hemoglobiny glikowanej, glukozy w osoczu na czczo i glukozy poposiłkowej w porównaniu z placebo.[3]
- Zespół policystycznych jajników (PCOS) – w przeglądzie systematycznym 12 badań z randomizacją oceniono, że berberyna okazała się bardziej skuteczna w poprawianiu insulinooporności, dyslipidemii i zmniejszaniu poziomu androgenów w porównaniu z metforminą u kobiet z PCOS. Dzięki berberynie jednak nie zwiększa się wskaźnik zapłodnień i urodzeń względem placebo lub metforminy.[4] W badaniu z randomizacją u kobiet z metabolicznie związanym zespołem policystycznych jajników wykazano, że berberyna w dawce 500 mg przyjmowana 3 razy dziennie przez trzy miesiące powodowała spadek poziomu glukozy we krwi na czczo. Ponadto obserwowano obniżenie poziomu cholesterolu, trójglicerydów i zmniejszenie obwodu talii i bioder.[5]
- Hiperlipidemia – badanie kliniczne z randomizacją z udziałem 106 pacjentów z zespołem metabolicznym wykazało, że berberys przyjmowany przez 6 tygodni w dawce 600 mg na dobę poprawił profil lipidowy i wpłynął na białko C-reaktywne. Nie odnotowano wpływu na ciśnienie krwi ani inne objawy sercowo-naczyniowe.[6] Dzięki samej berberynie poprawił się profil lipidowy w dyslipidemii w kilku badaniach klinicznych u pacjentów z różnymi schorzeniami, w tym rodzinną hipercholesterolemią, otyłością i cukrzycą.[7][8]
- Nadciśnienie – metaanaliza badań klinicznych pokazuje, że przyjmowanie berberyny w dawce 0,9 mg przez dwa miesiące w połączeniu z blokerem kanału wapniowego powoduje obniżenie ciśnienia krwi skuteczniej niż zastosowanie samego blokera kanału wapniowego.[9]
- Afty – podwójnie zaślepione badanie kliniczne z randomizacją na grupie 84 pacjentów wykazało, że stosowanie 4 razy dziennie przez 5 dni żelu zawierającego berberynę w dawce 5 mg/g przyczyniło się do zmniejszenia bólu, wielkości aft, rumienia oraz wysięku w porównaniu z placebo.[10]
Niewystarczające lub brak dowodów na skuteczność berberysu
Brakuje dowodów z badań klinicznych potwierdzających skuteczność berberysu w chorobie niedokrwiennej serca, zastoinowej niewydolności serca, jaskrze, zespole jelita drażliwego, łagodzeniu objawów menopauzy, niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby, gruczolaku jelita grubego i osteoporozie.
Bezpieczeństwo stosowania berberysu
U niektórych pacjentów podczas stosowania berberysu występowały objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty, biegunka oraz zawroty głowy i omdlenia. Duże dawki berberyny mogą mieć wpływ na układ sercowo-naczyniowy, powodując m.in. niedociśnienie, zwolnienie akcji serca oraz spowolnienie oddychania. Dawki do 500 mg berberyny były dobrze tolerowane.[11]
Berberys w ciąży i podczas laktacji
Istnieją udokumentowane działania niepożądane, w tym stymulujące skurcze macicy, dlatego należy unikać polecania berberysu pacjentkom w ciąży.
Interakcje berberysu
Berberys hamuje aktywność CYP3A4 i może wpływać na stężenie leków metabolizowanych przez ten izoenzym, np. cyklosporyny (Cyclaid).
Preparaty dostępne na rynku zawierające berberys
Preparaty dostępne na rynku zawierające berberys lub wyizolowany składnik – berberynę – mają status suplementów diety. Wybrane preparaty zostały przedstawione poniższej tabeli.
Wybrane suplementy zawierające berberys pospolity:
Nazwa preparatu | Zawartość berberysu w sugerowanej dawce dobowej | Opis producenta |
Berberyna Swanson | 400 mg berberyny | Suplement diety wspierający funkcjonowanie układu krwionośnego. |
GlucoCare | 526 mg ekstraktu z Berberis aristata standaryzowanego do 95% berberyny
Pozostałe składniki: Ekstrakt z liści banaby, kwas korozolowy, pikolinian chromu
|
Suplement diety zawierający składniki wspomagające utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi. |
Immuno Power | 400 mg ekstraktu z liści
Pozostałe składniki: Ekstrakt z ziela jeżówki purpurowej, ekstrakt z owoców bzu czarnego, wit. C, cynk, selen, polifenole |
Suplement diety zawierający składniki pomagające w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego. |
Berberys slim | 420 mg ekstraktu z korzenia berberysu standaryzowanego do 97% berberyny
Pozostałe składniki: Ekstrakt z owoców gorzkiej pomarańczy, chrom |
Suplement diety dla osób dorosłych, które dbają o kontrolę masy ciała oraz prawidłowy poziom glukozy we krwi. |
Piśmiennictwo
- Safari, Z., Farrokhzad, A., Ghavami, A., Fadel, A., Hadi, A., Rafiee, S., Mokari-Yamchi, A., Askari, G. (2020). The effect of barberry (Berberis vulgaris L.) on glycemic indices: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Complementary therapies in medicine, 51, 102414. https://doi.org/10.1016/j.ctim.2020.102414⬏
- Yin, J., Xing, H., Ye, J. (2008). Efficacy of berberine in patients with type 2 diabetes mellitus. Metabolism: clinical and experimental, 57(5), 712–717. https://doi.org/10.1016/j.metabol.2008.01.013⬏
- Zhang, Y., Li, X., Zou, D., Liu, W., Yang, J., Zhu, N., Huo, L., Wang, M., Hong, J., Wu, P., Ren, G., Ning, G. (2008). Treatment of type 2 diabetes and dyslipidemia with the natural plant alkaloid berberine. The Journal of clinical endocrinology and metabolism, 93(7), 2559–2565. https://doi.org/10.1210/jc.2007-2404⬏
- Xie, L., Zhang, D., Ma, H., He, H., Xia, Q., Shen, W., Chang, H., Deng, Y., Wu, Q., Cong, J., Wang, C. C., Wu, X. (2019). The Effect of Berberine on Reproduction and Metabolism in Women with Polycystic Ovary Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Control Trials. Evidence-based complementary and alternative medicine : eCAM, 2019, 7918631. https://doi.org/10.1155/2019/7918631⬏
- Wei, W., Zhao, H., Wang, A., Sui, M., Liang, K., Deng, H., Ma, Y., Zhang, Y., Zhang, H., Guan, Y. (2012). A clinical study on the short-term effect of berberine in comparison to metformin on the metabolic characteristics of women with polycystic ovary syndrome. European journal of endocrinology, 166(1), 99–105. https://doi.org/10.1530/EJE-11-0616⬏
- Zilaee, M., Kermany, T., Tavalaee, S., Salehi, M., Ghayour-Mobarhan, M., Ferns, G. A. (2014). Barberry treatment reduces serum anti-heat shock protein 27 and 60 antibody titres and high-sensitivity c-reactive protein in patients with metabolic syndrome: a double-blind, randomized placebo-controlled trial. Phytotherapy research : PTR, 28(8), 1211–1215. https://doi.org/10.1002/ptr.5117⬏
- Pisciotta, L., Bellocchio, A., Bertolini, S. (2012). Nutraceutical pill containing berberine versus ezetimibe on plasma lipid pattern in hypercholesterolemic subjects and its additive effect in patients with familial hypercholesterolemia on stable cholesterol-lowering treatment. Lipids in health and disease, 11, 123. https://doi.org/10.1186/1476-511X-11-123⬏
- Hu, Y., Ehli, E. A., Kittelsrud, J., Ronan, P. J., Munger, K., Downey, T., Bohlen, K., Callahan, L., Munson, V., Jahnke, M., Marshall, L. L., Nelson, K., Huizenga, P., Hansen, R., Soundy, T. J., Davies, G. E. (2012). Lipid-lowering effect of berberine in human subjects and rats. Phytomedicine : international journal of phytotherapy and phytopharmacology, 19(10), 861–867. https://doi.org/10.1016/j.phymed.2012.05.009⬏
- Lan, J., Zhao, Y., Dong, F., Yan, Z., Zheng, W., Fan, J., Sun, G. (2015). Meta-analysis of the effect and safety of berberine in the treatment of type 2 diabetes mellitus, hyperlipemia and hypertension. Journal of ethnopharmacology, 161, 69–81. https://doi.org/10.1016/j.jep.2014.09.049⬏
- Jiang, X. W., Zhang, Y., Zhu, Y. L., Zhang, H., Lu, K., Li, F. F., Peng, H. Y. (2013). Effects of berberine gelatin on recurrent aphthous stomatitis: a randomized, placebo-controlled, double-blind trial in a Chinese cohort. Oral surgery, oral medicine, oral pathology and oral radiology, 115(2), 212–217. https://doi.org/10.1016/j.oooo.2012.09.009⬏
- Blumenthal, M., Goldberg, A., Brinckmann, J. (2000). Herbal Medicine: Expanded Commission E Monographs. Newton, MA: Integrative Medicine Communications; 2000.⬏