Uzależnienie od nikotyny (nikotynizm) jest jednym z największych problemów zdrowotnych współczesnego świata. W Polsce co roku z powodu chorób odtytoniowych umiera średnio 67 tysięcy osób.
Najistotniejsze skutki nikotynizmu to rozwój schorzeń takich jak nowotwory, choroby sercowo-naczyniowe czy choroby układu oddechowego. Palenie tytoniu jest głównym czynnikiem wywołującym przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP).
Korzyści zdrowotnych płynących z rzucenia palenia nie można przecenić. Im wcześniej palacz zerwie z nałogiem, tym lepiej. Rzucenie palenia przed 40. rokiem życia wiążę się z większym spadkiem śmiertelności niż rzucenia w starszym wieku. Jednak nawet rzucenie palenia po 80. r.ż. wydaje się zmniejszać ryzyko przedwczesnej śmierci.
Kluczowe przy doborze farmakoterapii jest oszacowanie siły uzależnienia. Najszybszą metodą jest zadanie pacjentowi dwóch podstawowych pytań:
- ile wypala pan/pani papierosów dziennie?
- jak szybko po przebudzeniu zapala pan/pani pierwszego papierosa?
Szacunkowo można stwierdzić, że osoby silnie uzależnione wypalają dziennie ponad 20 papierosów, a po pierwszego sięgają do 30 minut po przebudzeniu lub nawet wybudzają się w nocy z powodu głodu nikotynowego.
Jeżeli masz czas na dłuższą rozmowę z pacjentem, możesz dokładniej ocenić siłę uzależnienia, zadając mu pytania zawarte w tzw. teście Fagerstrőma. Wynik poniżej 4 pkt. oznacza słabą siłę uzależnienia. Wynik 4-6 pkt. oznacza umiarkowane uzależnienie, a wynik powyżej 7 pkt. mówi o silnym uzależnieniu.
Konieczność konsultacji lekarskiej lub psychologicznej
W niektórych przypadkach niezbędna może się okazać konsultacja z lekarzem lub psychologiem. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów silnie uzależnionych, którzy podejmowali wielokrotne próby rzucenia palenia z pomocą leków OTC bez rezultatu. Zanim odeślesz pacjenta do lekarza lub psychologa, upewnij się, że stosował leki w prawidłowy sposób i w odpowiednich do siły uzależnienia dawkach.
Niektórzy palacze stosują leki, na których metabolizm ma wpływ palenie tytoniu. Są to np. teofilina (Theovent, Euphyllin), warfaryna (Warfin) czy klozapina (Klozapol, Leponex). Tacy pacjenci również mogą wymagać konsultacji lekarskiej i dostosowania dawek po rzuceniu palenia.
Diabetycy podczas rzucania palenia powinni częściej dokonywać pomiarów glikemii, gdyż może ona podlegać większym wahaniom.[1]
Podstawowe leki bez recepty
Aby wspomóc palacza w rzuceniu palenia, możesz polecić leki zawierające cytyzynę lub nikotynę. Bezpieczeństwo jednoczesnego stosowania obu terapii omówiono w osobnym artykule. (Patrz: “Czy można łączyć NTZ z cytyzyną? [Q&A]”.)
Nikotynowa Terapia Zastępcza (NTZ)
Są to leki z serii Niquitin lub Nicorette. W zależności od preferencji pacjenta możesz wybrać systemy transdermalne (plastry), gumy do żucia, spray rozpylany do jamy ustnej, pastylki lub tabletki do ssania. Przegląd Cochrane z 2018 roku wykazał, że NTZ zwiększa szanse na rzucenie palenia o 50%-60% niezależnie od drogi podania nikotyny.[2]
Plastry nakleja się raz na dobę – rano. Doustne postacie NTZ zażywa się kilka lub kilkanaście razy na dobę (a spray nawet kilkadziesiąt razy) w zależności od siły uzależnienia.
Silnie uzależnionym pacjentom zaproponuj tzw. kombinowaną NTZ. Jest to połączenie plastra z formą doustną stosowaną w razie wystąpienia głodu nikotynowego. Według przeglądu Cochrane z 2019 roku metoda ta jest skuteczniejsza niż stosowanie pojedynczego leku z nikotyną.[3]
Cytyzyna
Polecenie pacjentowi cytyzyny również będzie dobrym wyborem. Jej skuteczność wykazał np. przegląd Cochrane z 2016 roku.[4]
Leki dostępne na polskim rynku zawierające cytyzynę to Desmoxan, Tabex i Recigar.
W porównaniu z NTZ zaletami leków z cytyzyną jest niski koszt terapii oraz krótki czas jej trwania.
Dawkowanie wszystkich leków z cytyzyną (niezależnie od producenta) jest identyczne i zostało przedstawione w tabeli poniżej.
| Czas trwania terapii | Dawkowanie | Liczba tabletek na dobę |
|---|---|---|
| 1.-3. dzień | 1 tabl. co 2 h | 6 |
| 4.-12. dzień | 1 tabl. co 2,5 h | 5 |
| 13.-16. dzień | 1 tabl. co 3 h | 4 |
| 17.-20. dzień | 1 tabl. co 5 h | 3 |
| 21.-25. dzień | 1 lub 2 dziennie | 1 lub 2 |
Leki wspomagające
Nie istnieją preparaty naturalne od udowodnionej skuteczności we wspomaganiu rzucania palenia inne niż nikotyna i cytyzyna.
W leczeniu kaszlu związanego z rzucaniem palenia skuteczna może być acetylocysteina. (Patrz: “Acetylocysteina – Komu polecić, jak stosować, na co uważać?”.)
Leki z zalecenia lekarza
Lekarz może przepisać pacjentowi leki wydawane na receptę – Zyban (bupropion) i Champix (wareniklina).
Zalecenia niefarmakologiczne
W czasie rzucania palenia, u palacza mogą pojawić się objawy zespołu abstynencyjnego, takie jak zmęczenie, irytacja, bezsenność czy nasilone łaknienie. Poradź pacjentowi, aby:
- poprosił bliskich i współpracowników o wyrozumiałość,
- usunął ze swojego otoczenia wszystkie wyroby tytoniowe i przedmioty kojarzące się z paleniem (np. zapalniczki),
- stosował niskokaloryczną dietę,
- zwiększył aktywność fizyczną,
- unikał czynności kojarzących się z paleniem papierosów (np. spożywanie alkoholu).
Tematykę związaną z rzucaniem palenia poruszono także w innych opracowaniach:
- (Patrz: “E-papierosy mogą uszkadzać naczynia krwionośne tak samo jak tradycyjne papierosy”.)
- (Patrz: “Czy palenie papierosów jest czynnikiem ryzyka COVID-19?”.)
Piśmiennictwo
- ChPL Niquitin⬏
- Hartmann‐Boyce J., Chepkin SC., Ye W., Bullen C., Lancaster T.: Nicotine replacement therapy versus control for smoking cessation. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2018 pełny tekst⬏
- Lindson, N. et al. Different doses, durations and modes of delivery of nicotine replacement therapy for smoking cessation. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2019. pełny tekst⬏
- Cahill, K. et al.: Nicotine receptor partial agonists for smoking cessation. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2016. pełny tekst⬏
Mateusz, możesz rozwinąć temat diety niskokalorycznej? Co to znaczy niskokalorycznej i jak ma to pomóc?
Istnieją dowody (niestety słabe jakości), że zmniejszenie ilości kalorii w diecie podczas rzucania palenia, może zmniejszyć przyrost masy ciała i nie wpłynąć negatywnie na szanse powodzenia próby. W tym przeglądzie uwzględniono badania, w których zredukowano ilość kcal o 500 w stosunku do wyliczonego matematycznie zapotrzebowania lub o 150-300 w stosunku do dotychczasowej diety badanego.
https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD006219.pub3/full/pl#CD006219-sec1-0006
Dzięki. W przeglądzie piszą:
“Personalised weight management support, which included weight management education with both feedback on personal goals and a personal energy prescription, showed reduced weight gain at one year, but the estimate of effect was very imprecise covering both substantial benefit and a clinically irrelevant benefit. There was no evidence that detailed weight management education without personalised assessment, planning and feedback reduced weight gain and at least some evidence that this may have reduced smoking cessation rates. ”
Czyli “poradzenie pacjentowi, aby stosował niskokaloryczną dietę” to nie metodyka z badań. Pacjent ani tego nie zrozumie, ani nie będzie zadowolony, a jest spora szansa, że sobie zaszkodzi (i to też pokazują niektóre badania, w zależności jak bardzo się utnie kalorie).
Jak farmaceuta będzie przepisywał w aptece dietę ketogeniczną hamującą apetyt, liczył makro, edukował pacjentai dostarczał mu gotowe posiłki, to jest szansa na pozytywny rezultat 😀
Oczywiście, tak jak podanie leku zawsze będzie skuteczniejsze niż pouczenie, że lek należy zażyć. Rzeczywiście wkradło się tu zbyt duże uproszczenie. Pacjentowi obawiającemu się przyrostu masy ciała należałoby zalecić konsultację z dietetykiem, który ułożyłby spersonalizowany jadłospis. Dziękuję za zwrócenie uwagi.