Pytanie
W praktyce aptecznej coraz więcej pacjentów zmaga się z długotrwałym bólem głowy, który nie ustępuje po zastosowaniu dostępnych bez recepty niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), tryptanów czy paracetamolu. Czym jest polekowy ból głowy? Jak możemy go podzielić? Jaki jest mechanizm powstawania?
Krótka odpowiedź
Polekowy ból głowy jest konsekwencją przyjmowania niektórych leków takich jak nitraty, antagoniści wapnia, witamina A (w dużych dawkach), tetracykliny lub wynika z nadużywania leków przeciwbólowych (opioidów, paracetamolu, tryptanów, niesteroidowych leków przeciwzapalnych czy leków przeciwbólowych złożonych).[1][2] W przypadku bólu głowy wynikającego z przyjęcia nowego leku występuje on z reguły na początku leczenia, z czasem samoistnie ustępuje. Skutkiem nadużywania leków przeciwbólowych jest tak zwany ból głowy z „odbicia”, określany jako ból głowy z nadużywania leków (MOH – medication overuse headache).[2][3] Obowiązująca obecnie Międzynarodowa Klasyfikacja Bólów Głowy (ICHD-3) z 2018 roku charakteryzuje ból głowy z nadużywania leków jako odrębne zaburzenie, które dzieli się w zależności od grupy leków, która go powoduje. O zdiagnozowaniu bólu głowy z nadużywania tryptanów możemy mówić, gdy ból trwa minimum dziesięć dni w miesiącu, przez okres trzech miesięcy. Podobnie jest w przypadku opioidów i złożonych leków przeciwbólowych. Przyjmując paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne o wystąpieniu polekowego bólu głowy z ich nadużywania mówimy, gdy pacjent przyjmuje lek częściej niż 15 dni w miesiącu, przez minimum trzy miesiące.[4] W zależności od natężenia i częstotliwości bólu może on przybierać charakter od słabego do bardzo silnego, praktycznie uniemożliwiając normalne funkcjonowanie. Mechanizmpowstawania polekowego bólu głowy nie jest do końca poznany, a metody leczenia różnią się w zależności od zaawansowania.
Wyjaśnienie
Ból głowy jest jednym z działań niepożądanych przyjmowania niektórych leków podnoszących ciśnienie śródczaszkowe takich jak tetracykliny i sole litu lub rozszerzających naczynia krwionośne w mózgu – nitraty i antagonisty wapnia. Poza tym powszechnie stosowane doustne leki antykoncepcyjne indukują migrenowe bóle głowy, które ustępują szybko po ich odstawieniu.[2] Polekowy ból głowy z nadużywania leków przeciwbólowych dotyczy głównie pacjentów przyjmujących paracetamol, kwas acetylosalicylowy i inne NLPZ.[5] Rzadziej dotyka osób przyjmujących leki przeciwmigrenowe (w tym tryptany) lub opioidy (głównie morfinę).[6] Ryzyko rozpoznania polekowego bólu głowy z nadużywania (MOH) rośnie wraz z częstotliwością przyjmowania leku i liczbą przyjętych tabletek. Problem ten dotyczy głównie kobiet w wieku 40–45 lat, u których przyjmowanie leków powoduje pierwotnie ustąpienie objawów, z czasem jednak prowadzi do przyjmowania coraz to większych dawek, które w konsekwencji przestają działać, a częstotliwość i intensywność bólu wzrasta.[7] Obserwując duże grupy pacjentów, stwierdzono, że osoby mające napięciowe lub migrenowe bóle głowy, przyjmujące przewlekle paracetamol, kwas acetylosalicylowy, ibuprofen czy ergotaminę zgłaszały codzienny, przewlekły ból głowy. Określono go jako ból głowy z „odbicia”.[8] Badania wykazały, że problem nie dotyczy tylko krajów wysoko rozwiniętych, które charakteryzuje łatwy dostęp do leków. Duży odsetek pacjentów dotkniętych polekowym bólem głowy zamieszkuje tereny Brazylii i Rosji.[7]
Przegląd systematyczny z 2019 roku porównujący wyniki badań prospektywnych, porównawczych i kontrolowanych opublikowanych w latach 2004–2017, przeprowadzanych wśród osób powyżej 18. roku życia, dotyczących wystąpienia u nich polekowego bólu głowy z nadużywania leków (MOH) i metod jego leczenia, wskazuje, że jest to problem bardzo rozpowszechniony i dotyczy prawie 50% pacjentów z chronicznym bólem głowy.[9]
Mechanizm powstawania polekowego bólu głowy z nadużywania leków nie jest jednoznacznie określony. Pomimo wykonywania szeregu badań obrazowych wśród pacjentów dotkniętych MOH, nie wskazano wspólnej patofizjologii dla typowych migrenowych bólów głowy i tych wynikających z nadużywania leków przeciwbólowych.[10]
Bardzo istotną rolę odgrywa profilaktyka i edukacja pacjenta. Wydając lek z apteki, koniecznie poinformuj pacjenta o możliwości wystąpienia polekowego bólu głowy. Zaleć prowadzenie dzienniczka przyjmowanych leków, co pozwoli zaobserwować czy może dojść do rozwinięcia polekowego ból głowy z nadużywania leków przeciwbólowych i tryptanów. Jeżeli pacjent zaobserwuje zwiększoną częstotliwość występowania bólów głowy, zaleć konsultację z farmaceutą.
Czytaj też: Tryptany
Piśmiennictwo
- Gosalia, H., Moreno-Ajona, D., Goadsby, P. J. (2024). Medication-overuse headache: a narrative review. The journal of headache and pain, 25(1), 89. https://doi.org/10.1186/s10194-024-01755-w⬏
- Prusiński, A. (1999). Polekowe bóle głowy “z odbicia”. Neurologia i neurochirurgia polska, 32 Suppl 6, 31–37. Pełny tekst ⬏⬏⬏
- Cheung, V., Amoozegar, F., Dilli, E. (2015). Medication overuse headache. Current neurology and neuroscience reports, 15(1), 509. https://doi.org/10.1007/s11910-014-0509-x ⬏
- Headache Classification Committee of the International Headache Society (IHS) The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition. (2018). Cephalalgia : an international journal of headache, 38(1), 1–211. https://doi.org/10.1177/0333102417738202 ⬏
- Cheung, V., Amoozegar, F., Dilli, E. (2015). Medication overuse headache. Current neurology and neuroscience reports, 15(1), 509. https://doi.org/10.1007/s11910-014-0509-x ⬏
- Bigal, M. E., Serrano, D., Buse, D., Scher, A., Stewart, W. F., Lipton, R. B. (2008). Acute migraine medications and evolution from episodic to chronic migraine: a longitudinal population-based study.Headache, 48(8), 1157–1168. https://doi.org/10.1111/j.1526-4610.2008.01217.x ⬏
- Walter, T. R. (2016). Medication Overuse Headache. Journal of pain & palliative care pharmacotherapy, 30(1), 66–68. https://doi.org/10.3109/15360288.2015.1063565 ⬏⬏
- Rapoport, A. M. (1988). Analgesic rebound headache. Headache, 28(10), 662–665. https://doi.org/10.1111/j.1526-4610.1988.hed2810662.x ⬏
- Munksgaard, S. B., Madsen, S. K., Wienecke, T. (2019). Treatment of medication overuse headache – a review. Acta neurologica Scandinavica, 139(5), 405–414. https://doi.org/10.1111/ane.13074 ⬏
- Gosalia, H., Moreno-Ajona, D., Goadsby, P. J. (2024). Medication-overuse headache: a narrative review. The journal of headache and pain, 25(1), 89. https://doi.org/10.1186/s10194-024-01755-w ⬏