Łupież jest częstą przewlekłą chorobą skóry głowy, która wywołana jest zwykle przez grzyby z rodzaju Malassezia furfur. Objawia się obfitym, drobnopłatowym złuszczaniem naskórka owłosionej skóry głowy.
Łupież suchy czy łupież tłusty?
Rozróżnia się dwie odmiany łupieżu skóry głowy: łupież zwykły i łupież tłusty.
| Łupież suchy (Pityriasis simplex) | Łupież tłusty (Pityriasis steatoides) |
|---|---|
|
|
Łupież nie jest poważną chorobą, lecz czasami może być kłopotliwy i trudny do wyleczenia.
Grzyby z rodzaju Malassezia, które bytują również na skórze owłosionej głowy u zdrowych osób nie powodując objawów chorobowych, zwiększają kolonizację skóry głowy w warunkach nadmiernego łojotoku. Wydzielają kwas oleinowy, który może podrażniać skórę głowy pacjenta i przez to powodować jej łuszczenie. Proces odnowy naskórka ulega przyspieszeniu i na powierzchni włosów widoczne są płaty martwych korneocytów warstwy rogowej.[1][2]
Jakie mogą być przyczyny łuszczenia się skóry głowy i łupieżu?
Omów z pacjentem następujące kwestie:
- Obniżona odporność pacjenta i podatność na infekcje – skutkuje nadmiernym rozrostem grzybów i bakterii w obrębie skóry głowy.
- Podrażnienie skóry głowy – może być wynikiem niewłaściwej pielęgnacji skóry głowy, nieodpowiednim doborem kosmetyków, które zawierają substancje drażniące, niedokładnym spłukiwaniem kosmetyków myjących, których resztki pozostając na skórze głowy wywołują działanie drażniące aż do następnego umycia włosów, uczuleniem na składniki kosmetyków, nadużywaniem kosmetyków do stylizacji włosów (lakieru, żelu, pianki), kontaktem z chlorowaną wodą, dymem, pyłem. Wytłumacz pacjentowi, jak bardzo ważne dla uniknięcia łupieżu są odpowiednie, codzienne nawyki pielęgnacji włosów.
- Skłonność do nadmiernego łojotoku – łojotok zapewnia dobre warunki do rozwoju grzyba Malassezia furfur, niewystarczająca higiena skóry głowy, długie i częste noszenie nakryć głowy, zaburzenia hormonalne, stres – wszystkie czynniki, które będą powodować wzrost produkcji łoju mogą doprowadzić do łupieżu.
- Nieodpowiednia dieta – nadmiar spożycia cukrów prostych, nasyconych tłuszczy, żywności przetworzonej może skutkować podatnością na wystąpienie łupieżu. Na wystąpienie łupieżu może również wpłynąć niedobór w diecie cynku i biotyny. Biotynę zawierają jajka, jogurt, pomidory i marchew. Pokarmy bogate w cynk to m.in. ostrygi, kraby i pestki dyni. Orzeszki ziemne i czekolada są bogate w oba wymienione składniki.
Na czym polega leczenie łupieżu?
Podstawowe elementy leczenia łupieżu obejmują:
- Łagodną pielęgnację skóry głowy.
- Zmniejszenie kolonizacji grzyba.
- Zredukowanie nadmiernej proliferacji komórek naskórka.
- Złuszczenie nadmiaru martwych keratynocytów.
Podczas leczenia łupieżu bardzo ważnym aspektem jest odpowiednia higiena i pielęgnacja skóry głowy. Aby pozbyć się łuszczącej się skóry czasem wystarczy kilkudniowe zastosowanie odpowiedniego pielęgnującego szamponu w celu usunięcia łoju i martwych komórek naskórka. Dlatego w pierwszej kolejności ważna jest zmiana dotychczas stosowanych kosmetyków do pielęgnacji skóry głowy na delikatne szampony, emulsje, kremy przeznaczone do pielęgnacji skóry z objawami łupieżu. Zarówno nadmierny łojotok jak i suchość naskórka nie są wskazane i mogą powodować pogłębienie problemu. Poleć pacjentowi stosowanie łagodnych środków do pielęgnacji włosów, które nie będą ani nadmiernie wysuszać skóry ani powodować wzmożonej produkcji łoju. Przykładowo Seboradin to szampon przeciwłupieżowy, który posiada dodatkowo właściwości nawilżające i nadaje się do codziennego stosowania, będzie odpowiedni jako łagodny środek przeciwłupieżowy.
Dobrany przez nas szampon kosmetyczny powinien mieć odczyn zbliżony do pH skóry (5,5), czyli na pewno nie powinien zawierać mydła. Szampony do pielęgnacji problematycznej skóry głowy powinny być pozbawione składników drażniących, takich jak SLS.
Uwaga: Pojawienie się łupieżu zwykle nie wymaga konsultacji lekarskiej. Jednak gdy pacjent skarży się na silny świąd, jego skóra jest czerwona, a szampony lecznicze dostępne bez recepty nie likwidują problemu, konieczne jest wizyta lekarza w celu stwierdzenia przyczyny objawów, np. łojotokowego zapalenia skóry.
Zobacz też: Preparaty stosowane w leczeniu łupieżu skóry głowy
Preparaty kosmetyczne na łupież
Przeciwłupieżowe szampony kosmetyczne zawierają w swoim składzie substancje przeciwgrzybicze, nawilżające, złuszczające naskórek, zmniejszające produkcję łoju, które zwalczają łupież, a równocześnie dbają o pielęgnacji skóry głowy.
Cyklopiroksolamina – oprócz działania przeciwgrzybiczego wykazuje działanie przeciwuczuleniowe i przeciwzapalne. Poniższe szampony przeciwłupieżowe stosuje się zwykle w leczeniu łupieżu 2-3 razy w tygodniu okres przez 3-4 tygodni, a następnie dla podtrzymania efektu raz w tygodniu przez 3 miesiące.
Na rynku dostępne są szampony kosmetyczne typu Sebiprox i Pirolam. Pirolam, który w składzie zawiera dodatkowo kompleks substancji pielęgnujących włosy takich jak gliceryna i witaminy A i E, działa nawilżająco, poprawiając kondycję włosów i skóry skalpu.
Szampon Ducray Kelual DS dodatkowo zmniejsza swędzenie skóry głowy oraz łagodzi zaczerwienienie. Zalecany jest do stosowania w stanach nawracającego, uporczywego łupieżu połączonego ze swędzeniem oraz zaczerwienieniem skóry głowy. Również w łojotokowym zapaleniu skóry.
Uwaga: wymienione produkty nie są lekami. Produktem leczniczym jest szampon Stieprox, który również zawiera cyklopiroksolaminę, jednak wydawany jest z przepisu lekarza.[3]
Pirokton olaminy, czyli octopiroks to składnik antybakteryjny, przeciwgrzybiczy i przeciwzapalny (Pharmaceris H Purin, DX2, Seboradin, Ducray Squanorm na łupież tłusty)
Seboradin szampon przeciwłupieżowy to szampon do codziennego stosowania, może być stosowany w profilaktyce przeciwłupieżowej, posiada dodatkowo właściwości nawilżające.
Ducray Squanorm na łupież tłusty zawiera dodatkowo wyciąg z palmy sabalowej, który reguluje wydzielanie sebum. Zaleca się stosować dwa razy w tygodniu przez co najmniej 6 tygodni.
Pirytionian cynku – działa przeciwgrzybiczo i może być z powodzeniem stosowany w leczeniu łupieżu suchego.
Ducray Squanorm na łupież suchy zawiera dodatkowo glicerynę, która będzie pielęgnować łuszczącą się skórę. Zawiera zmikronizowany dwusiarczek selenu i ichtiol. Stosować dwa razy w tygodniu przez, co najmniej 6 tygodni.
Catzy Healing Shampoo zawiera 1% pirytionianu cynku.
Disiarczek selenu zawarty w niektórych przeciwłupieżowych szamponach kosmetycznych (Nizax Control, Selsun Blue) działa przeciwgrzybiczo i hamuje nadmierne złuszczanie komórek naskórka. Przy preparatach z siarczkiem selenu czasem warto uprzedzić pacjenta/tkę, że produkt może odbarwić kolor farbowanych włosów jeśli nie będzie spłukiwany w odpowiednim czasie zaleconym w ulotce. Szampony należy stosować 2 razy w tygodniu przez okres 2-4 tygodni. Aby zapobiec nawrotom łupieżu zaleca się stosowanie szamponu po ustąpieniu objawów 1 raz na dwa tygodnie.
Warto zwrócić uwagę na to, że leczenie łupieżu różni się w zależności od jego przebiegu.
Leczenie łupieżu suchego będzie bardziej skupiło się na działaniu przeciwgrzybiczym i nawilżającym skórę, a leczenie łupieżu tłustego dodatkowo na działaniu złuszczającym i redukującym łojotok. Np. szampon przeciwłupieżowy na włosy suche La Roche-Posay Kerium, zawiera m.in. złuszczający kwas lipohydroksylowy (LHA) i składniki nawilżające skórę głowy (glicerynę), a wersja na włosy tłuste oprócz kwasu LHA zawiera cynk, który hamuję nadmierną produkcję łoju.
W przypadku pojawienia się u pacjenta lekkiego stanu zapalnego i swędzenia skóry głowy wspomagająco możemy polecić np tonik przeciwłupieżowy z cynkiem z Ducray Squanorm. Szampon przeciwłupieżowy Bioderma Node K to szampon o dodatkowym działaniu przeciwzapalnym i przeciwświądowym oraz złuszczającym, co może korzystnie wpływać na kontrolę łupieżu tłustego, a dzięki substancjom nawilżającym będzie też odpowiedni w pielęgnacji skóry głowy z łupieżem suchym.
Pacjenci z tendencją do łupieżu nie powinni często stosować odżywek do włosów, żeby nie podrażniać skóry głowy. Jeżeli już to robią, zaleć, by wcierali preparat we włosy, a nie w skórę głowy. Pacjentom, którzy mają tendencję do nawrotów łupieżu oprócz szamponów leczniczych polecić można także szampony kosmetyczne, które nadają się do długotrwałego i profilaktycznego stosowania, w skład których wchodzi np. pirytionian cynku, węglan cynku i związki selenu.
Preparaty lecznicze przeciwłupieżowe
W leczeniu łupieżu sprawdzą się szampony zawierające w składzie substancje o działaniu przeciwgrzybiczym. Poinformuj pacjenta, że szampony lecznicze, które polecasz mu w aptece, nie zastąpią szamponu do codziennej pielęgnacji włosów i powinny być stosowane z zachowaniem zasad odpowiedniego dawkowania. Szampon leczniczy zwykle po nałożeniu na skórę głowy powinno się wmasować i pozostawić na 5 minut na skórze. Równie ważne jest to by nie zapomnieć o dokładnym spłukaniu włosów po aplikacji leku. Jeśli pacjent częściej myje włosy powinien w pozostałe dni używać innego szamponu pielęgnacyjnego (kosmetycznego), np. jednego z wymienionych wcześniej. Jeśli zastosowanie szamponu przeciwłupieżowego powoduje u pacjenta nasilenie łuszczenia się skóry, szampon koniecznie trzeba zmienić – wzmożone odpadanie martwych łusek może świadczyć o uczuleniu pacjenta na jeden ze składników preparatu, co powoduje podrażnienie i nasila przebieg choroby.
Ketokonazol (Nizoral, Zoxin-med) stosowany miejscowo, oprócz tego, że działa przeciwgrzybiczo zmniejsza świąd i wspomaga łuszczenie naskórka. Szampony z ketokonazolem powinny być stosowane 2-3 razy w tygodniu przez okres 2-4 tygodni, a po wyleczeniu zapobiegawczo raz na dwa tygodnie.[4][5]
Preparaty na łupież tłusty
W leczeniu łupieżu tłustego szczególnie pomocne będzie złuszczanie łusek, czyli zastosowanie preparatów keratolitycznych w skład których może wchodzić kwas salicylowy, mocznik, dziegcie czy też siarka.
Salicylol jest olejowym roztworem 5% kwasu salicylowego o działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym i łagodnie złuszczającym. Roztwór stosuje się miejscowo w postaci przymoczek na zmienioną chorobowo skórę głowy. Po upływie 1-2 godzin należy umyć głowę. Zabieg trzeba powtórzyć kilka razy w odstępie 3-4 dni. W przypadku szczególnie nasilonych zmiana, celem zwiększenia skuteczności preparatu zaleca się założyć na głowę szczelny czepiec z cienkiej folii.
Cerkogel 30 żel keratolityczny do skóry głowy z 30% mocznikiem. Kosmetyk nakłada się na skórę głowy i wciera do wchłonięcia. Po odczekaniu 40 minut włosy rozczesuje się miękką szczotką. W razie potrzeby preparat można po tym czasie spłukać.
Wody siarczkowe zawarte w preparatach takich jak Barwa Siarkowa Moc i Zdrojowy szampon mineralny przeciwłupieżowy cechują się właściwościami keratolitycznymi (złuszczającymi) – bardzo dokładnie złuszczają i oczyszczają skórę głowy i włosy z łoju, zanieczyszczeń oraz łupieżu. Poprzez działanie keratoplastyczne (odnawiające) stymulowana jest odnowa tkankowa, dzięki czemu skóra głowy i włosy są dobrze odżywione. Siarka poprzez grupy sulfhydrylowe (SH) i wiązania dwusiarczkowe wpływa korzystnie na keratynę włosów.
Dziegieć brzozowy (Vis Plantis Betula Alba szampon, Biotar szampon dziegciowy, Paraderm szampon z dziegciem) wykazuje działanie antyseptyczne, antybakteryjne, keratolityczne i przeciwzapalne. Szampony i sera z dziegciem wspomagają utrzymać remisje łupieżu. Dziegieć brzozowy zmniejsza świąd i napięcie skóry, wspomaga obumieranie nadmiernych warstw naskórka i ich złuszczanie, reguluje pracę gruczołów łojowych owłosionej skóry głowy, redukuje oznaki łupieżu i zapobiega jego nawrotom.
Zobacz też: Łuszczyca okiem farmaceutki: złuszczanie, leczenie i pielęgnacja
Piśmiennictwo
- Turner, G. A., Hoptroff, M., Harding, C. R. 2012. Stratum corneum dysfunction in dandruff. International journal of cosmetic science.⬏
- Borda, L. J., Wikramanayake, T.C. 2015. Seborrheic Dermatitis and Dandruff: A Comprehensive Review. Journal od clinical and investigative dermatology.⬏
- ChPL Stieprox⬏
- ChPL Nizoral⬏
- ChPL Zoxin-med⬏
