W związku z licznymi wątpliwościami pacjentów o szczepienie przeciw COVID-19, przygotowaliśmy odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania. Powstały one w oparciu o stanowisko FDA[1] i MZ.[2] Pytania dotyczą szczepionki od Pfizer/BioNTech, czyli Comirnaty.
Czy szczepionka przeciwko COVID-19 nie została wprowadzona zbyt szybko?
Należy zaznaczyć, że w żadnym momencie badania kliniczne nie zostały skrócone ani pominięte. Przyśpieszony został jedynie proces administracyjny, postarano się, aby spotkania komisji bioetycznych analizujących wyniki poszczególnych etapów badań, odbywały się bez zbędnej zwłoki. Te ułatwienia proceduralne nie obniżają obowiązujących wymogów dot. bezpieczeństwa i skuteczności szczepionki.
W odróżnieniu od tradycyjnych szczepionek (np. na grypę sezonową) szczepionki mRNA mogą mieć krótszy okres produkcyjny. To efekt tego, że zamiast wstrzykiwać białka wirusowe, nasz organizm wykorzystuje instrukcje do samodzielnego ich tworzenia. Ponadto cząsteczki mRNA mają prostszą strukturę niż białka.
Na jak długo szczepionka zapewni ochronę?
Nie są jeszcze dostępne dane, aby określić czas trwania ochrony, jaką zapewni szczepionka.
Czy szczepionka jest skuteczna w zmniejszaniu ciężkości COVID-19?
Do tej pory podczas badania wystąpiła tylko niewielka liczba ciężkich przypadków, co utrudnia ocenę, czy szczepionka zmniejsza nasilenie COVID-19. Szczepionka Pfizer-BioNTech COVID-19 jest dopuszczona do zapobiegania COVID-19 wywołanej przez SARS-CoV-2 ciężkiego ostrego zespołu oddechowego u osób w wieku 16 lat i starszych.
Czy osoby, które już przechodziły COVID-19, mogą otrzymać szczepionkę?
Wśród wszystkich uczestników badania 3% miało dowody infekcji przed szczepieniem, a wśród uczestników z objawami infekcji przed szczepieniem, więcej potwierdzonych przypadków COVID-19 wystąpiło w grupie placebo w porównaniu z grupą zaszczepioną. Chociaż stosunkowo niewiele potwierdzonych przypadków COVID-19 wystąpiło ogólnie wśród uczestników z dowodami infekcji przed szczepieniem, dostępne dane sugerują, że osoby wcześniej zakażone mogą być narażone na ryzyko wystąpienia COVID-19 (tj. reinfekcja) i może odnieść korzyści ze szczepienia.
Czy kobiety w ciąży lub karmiące piersią mogą otrzymać szczepionkę?
W badaniach na zwierzętach nie wykazano szkodliwego wpływu na ciążę, rozwój zarodka i (lub) płodu, poród lub rozwój pourodzeniowy. Ze względu na ograniczone doświadczenie w stosowaniu szczepionki w kobiet ciężarnych, szczepienie jest zalecane tylko w przypadku, gdy potencjalne korzyści przewyższają jakiekolwiek potencjalne ryzyko dla matki i płodu. Nie wiadomo, czy składniki szczepionki przenikają do mleka ludzkiego.
Czy dzieci mogą otrzymać szczepionkę?
Osoby w wieku 16 i 17 lat mogą otrzymać szczepionkę. Analizą skuteczności objęto młodzież w wieku od 16 do 17 lat i odnotowano jeden potwierdzony przypadek COVID-19 w tej grupie wiekowej. FDA ustaliła, że jest biologicznie uzasadniona ekstrapolacja, że bezpieczeństwo i skuteczność w wieku 16-17 lat byłyby podobne do bezpieczeństwa i skuteczności u młodszych dorosłych.
Jakie są najczęstsze działania niepożądane po szczepieniu?
Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi były: ból w miejscu wstrzyknięcia, zmęczenie, ból głowy, ból mięśni, dreszcze, ból stawów i gorączka. Efekty uboczne zwykle występowały w ciągu dwóch dni po szczepieniu i ustępowały 1-2 dni później. Należy zauważyć, że więcej osób doświadczyło tych skutków ubocznych po drugiej dawce niż po pierwszej, dlatego ważne jest, aby osoby wykonujące szczepienia i osoby otrzymujące szczepionki spodziewały się, że mogą wystąpić pewne skutki uboczne po jednej dawce, ale jeszcze bardziej po drugiej dawce.
Czy są dostępne informacje na temat poważnych zdarzeń niepożądanych?
Poważnymi zdarzeniami niepożądanymi uznanymi przez FDA za prawdopodobnie związane ze szczepionką lub procedurą szczepień były jeden przypadek urazu barku w miejscu szczepienia i jeden przypadek obrzęku węzła chłonnego pod pachą naprzeciw ramienia szczepienia. Zgłaszano również przypadki wystąpienia ciężkich reakcji alergicznych po podaniu szczepionki. Dodatkowe działania niepożądane, z których niektóre mogą być poważne, mogą stać się widoczne po szerszym zastosowaniu szczepionki.
Czy szczepionka może chronić biorców już po podaniu pojedynczej dawki?
Szczepionkę podaje się domięśniowo w serii dwóch dawek (po 0,3 ml) w odstępie 3 tygodni. Szczepionki nie badano do stosowania w pojedynczej dawce.
Na czym polega działanie szczepionki mRNA? Czy są jakieś obawy dotyczące bezpieczeństwa, biorąc pod uwagę „nowość” tej technologii?
Szczepionka Comirnaty jest szczepionką z matrycowym RNA (mRNA). Szczepionka zawiera syntetyczny, mały fragment materiału genetycznego SARS-CoV-2 (mRNA), który instruuje komórki organizmu, aby wytworzyły charakterystyczne białko S (Spike) wirusa. Po zaszczepieniu organizm wytwarza kopie białka S, które samo w sobie nie powoduje choroby, a układ odpornościowy uczy się reagować obronnie, wytwarzając odpowiedź immunologiczną przeciwko SARS-CoV-2.
Chociaż technologia ta nie została zastosowana w żadnej szczepionce profilaktycznej licencjonowanej przez FDA, naukowcy z FDA mają doświadczenie w tej technologii, ponieważ została ona wykorzystana do opracowania innych szczepionek profilaktycznych, które zostały przetestowane w badaniach klinicznych na ludziach. FDA nie ma szczególnych obaw dotyczących bezpieczeństwa szczepionek wykorzystujących tę technologię.
Czy szczepionka powoduje bezpłodność?
Nie ma naukowych przesłanek na to, że białko występujące w wyniku szczepień powoduje bezpłodność i nieodpowiedzialne jest rozpowszechnianie dezinformacji, które mogą skłonić kobiety do unikania szczepień, aby zapobiec potencjalnie poważnej i zagrażającej życiu chorobie zakaźnej z objawami układu oddechowego i ogólnoustrojowego.
Czy po szczepieniu trzeba czegoś unikać? Np. aktywności fizycznej?
W odniesieniu do szczepienia przeciw COVID-19 mają zastosowanie ogólne zasady dotyczące szczepień. Nie ma zalecenia, aby unikać określonych czynności, np. aktywności fizycznej po szczepieniu. Decyzję podejmuje osoba, która została zaszczepiona, kierując się swoim samopoczuciem, stanem zdrowia.
Czy zostaje ślad po tej szczepionce?
Tak jak w przypadku każdej iniekcji, tak i w tym przypadku, po zaszczepieniu pozostaje niewielki ślad po wkłuciu. Dolegliwości bólowe w miejscu wkłucia są wymieniane wśród działań niepożądanych, które mogą wystąpić po szczepieniu.
Co zrobić w przypadku niepokojących objawów po szczepionce?
O: Tak jak po podaniu jakiegokolwiek leku mogą się pojawić objawy niepożądane, tak również i po szczepieniu mogą one wystąpić. W przypadku pojawienia się niepożądanych objawów po szczepieniu należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem poradni, w której było wykonane szczepienie.
Jak przygotować się do szczepień?
Nie ma szczególnych zaleceń dotyczących przygotowania do szczepień. W związku z tym można zaszczepić się w ciągu całego dnia, niezależnie od posiłków, ale najlepiej gdy pacjent jest wypoczęty.
Czy lepiej się od razu zaszczepić, czy w sezonie letnim?
Najlepiej zaszczepić się jak najszybciej, jak tylko będą dostępne szczepionki, niezależnie od pory roku.
Czy szczepionki będą podawane starszym osobom z chorobami przewlekłymi?
Tak, osoby starsze z chorobami przewlekłymi należą do grupy ryzyka zachorowania na COVID-19, dlatego będą miały możliwość zaszczepienia w pierwszej kolejności.
Czy szczepionkę będą mogli przyjmować pacjenci onkologiczni, poddawani np. chemioterapii?
Pacjenci onkologiczni znajdują się w grupie ryzyka i będą mogli przyjmować szczepionkę, jednak optymalny czas szczepienia należy skonsultować z lekarzem kwalifikującym do szczepienia.
Czy osoby uczulone mogę przyjmować szczepienia?
Zgodnie z ogólnymi zasadami dotyczącymi szczepień, przeciwwskazaniem do szczepienia jest reakcja anafilaktyczna po podaniu szczepionki przeciw COVID-19 oraz ciężka reakcja alergiczna na substancję czynną lub inny składnik szczepionki. Ostatecznie do szczepień kwalifikuje lekarz na podstawie indywidualnej oceny stanu zdrowia pacjenta.
Czy osoby z obniżoną odpornością, problemami immunologicznymi będą poddawane szczepieniom?
Tak, szczepienia są również zalecane osobom z obniżoną odpornością lub problemami immunologicznymi, z zaznaczeniem, że u tych osób może być osłabiona odpowiedź poszczepienna.
Czy złe wyniki badań krwi (np. stwierdzona anemia) wykluczają możliwość szczepień?
Nie, anemia nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia przeciw COVID-19.
Czy osoby chore na COVID (np. bezobjawowo) mogą przyjąć szczepionkę bez ryzyka?
Osoby zakażone wirusem SARS-CoV-2, niewykazujące objawów mogą być zaszczepione. Natomiast osoby, które chorują na COVID-19, a więc mają objawy, nie mogą być zaszczepione.
Piśmiennictwo
- FDA (2020). Pfizer-BioNTech COVID-19 Vaccine Frequently Asked Questions pełny tekst Ostatnia aktualizacja: 23.12.2020⬏
- Ministerstwo Zdrowia (2020). Szczepienie przeciwko COVID-19 – Pytania i odpowiedzi. Pobrano z: https://www.gov.pl/web/szczepimysie/pytania-i-odpowiedzi [dostęp: 30.12.2020]⬏
Odnosnie jednego z pytan, szacowana skuteczność szczepionki po pierwszej dawce wynosi 52%, pierwsze 7 dni po drugiej dawce 91%.
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2034577
Dzięki Tomek! Ciekawe, nie wiedziałam, że są już takie dane.