Według danych z raportu „Opieka farmaceutyczna. Szczepienia przeciwko grypie w aptekach”, na dzień dzisiejszy szczepienia przeciw grypie w aptece dostępne są w 13 państwach europejskich. (Patrz: “Nowy raport na temat szczepień przeciw grypie w aptekach”.) W Czechach, Belgii i Niemczech trwają starania o to, by stworzyć taką możliwość. Dodatkowo w niektórych krajach (np. w Danii, Irlandii, Portugalii, Szwajcarii czy Wielkiej Brytanii) farmaceuci oprócz szczepień przeciwko grypie wykonują także inne szczepienia ochronne.^[1]

Czy szczepienie w aptece jest równoznaczne ze szczepieniem przez farmaceutę?

Szczepienie w aptece nie zawsze wiąże się z wykonaniem go przez farmaceutę. Uprawnienia do szczepienia pacjentów w aptece posiadają farmaceuci w Portugalii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Szwajcarii, Danii, Norwegii i Grecji. Natomiast we Włoszech, Holandii, Szwecji, Finlandii i Estonii szczepienia mogą odbywać się w aptece, jednak wykonują je inni wykwalifikowani pracownicy ochrony zdrowia (najczęściej pielęgniarki), którzy dyżurują w określonych godzinach. W niektórych państwach (np. w Portugalii, Szwajcarii oraz Wielkiej Brytanii) mamy do czynienia z modelem mieszanym.

Z danych zawartych w raporcie wynika, że model, w którym szczepienie w aptece wykonuje farmaceuta, jest dla pacjenta wygodniejszy, ponieważ nie musi wtedy zapisywać się na szczepienie ani przychodzić w godzinach, w których dyżuruje dodatkowy uprawniony personel.

Jak wyglądało wprowadzanie szczepień do aptek na przykładach innych krajów europejskich?

Według informacji z raportu nie ma uniwersalnej metody na wprowadzenie szczepień do aptek. Każdy kraj wypracowuje własny model, dopasowany do potrzeb swojego systemu opieki zdrowotnej.

Portugalia

Portugalia wprowadziła szczepienia w aptekach jako jeden z pierwszych krajów europejskich, w sezonie 2008/2009. Aby to umożliwić, rok wcześniej zostały uchwalone przepisy zezwalające na poszerzenie zakresu usług farmaceutycznych. Wprowadzenie szczepień poprzedziło szkolenie farmaceutów, wydzielenie pomieszczeń w aptekach oraz ich odpowiednie zaopatrzenie (np. w zestawy antywstrząsowe). Przeprowadzono ogólnokrajową kampanię społeczną informującą pacjentów o możliwości zaszczepienia w aptece i korzyściach z tego płynących. Nawiązano także współpracę z pielęgniarkami chętnymi do wykonywania szczepienia w aptece.

Początkowo szczepienie w aptece skierowane było tylko do pacjentów dorosłych. Obecnie w Portugalii farmaceuci szczepią pacjentów ze wszystkich grup wiekowych. Oprócz szczepień przeciwko grypie wykonywane są także te, które nie zostały uwzględnione w kalendarzu szczepień. Już po pierwszym sezonie szczepień w aptekach, zbadano poziom satysfakcji pacjentów z tej usługi. Okazało się, że 95% z nich jest zadowolonych z zaszczepienia przez farmaceutę, a aż 98% poleciłoby to rozwiązanie swojej rodzinie i znajomym.^[1]

Szczepionka przeciwko grypie wydawana jest w Portugalii tylko na receptę, a szczepienie w całości finansuje pacjent. W 2012 wprowadzono bezpłatne szczepienia w placówkach ochrony zdrowia (POZ) dla osób > 65. r.ż., bez konieczności posiadania recepty. W efekcie liczba szczepień wykonywanych w aptekach zaczęła spadać. Pod koniec 2018 roku przeprowadzono badanie pilotażowe w jednym z regionów Portugalii, polegające na umożliwieniu farmaceutom szczepienia starszych pacjentów przeciwko grypie na tych samych zasadach co POZ. W efekcie stopień wyszczepialności wzrósł tam o prawie 32%.^[2]

Wielka Brytania

Farmaceuci w Wielkiej Brytanii mogli szczepić pacjentów już od 2002 roku, po wystawieniu recepty farmaceutycznej lub na podstawie uzgodnionych lokalnie wskazań do szczepień. Po włączeniu szczepień w aptekach do corocznych Narodowych Planów Immunizacji Przeciw Grypie w 2015 r. zaobserwowano szybki wzrost liczby szczepień wykonywanych w aptekach.

Według danych z raportu Wielka Brytania należy do krajów europejskich o najwyższym wskaźniku wyszczepialności, bliskim 75%. Aktualnie dostępność szczepień w aptekach nie zwiększa stopnia wyszczepialności, natomiast szczepienia przeciw grypie w dużym stopniu przeniosły się z gabinetów lekarskich do aptek. Mimo to Wielka Brytania jest dobrym przykładem na to, że możliwa jest współpraca między lekarzami i farmaceutami w zakresie zwiększania wskaźnika wyszczepialności oraz wzajemne promowanie swoich usług.

W Wielkiej Brytanii farmaceuci mogą podawać szczepionkę przeciwko grypie domięśniowo oraz donosowo, dzieciom powyżej 2. r.ż.. Mają także uprawnienia do wykonywania innych szczepień ochronnych, również tych przeciwko chorobom wieku dziecięcego.^[1]

Francja

Impulsem do zaangażowania farmaceutów we Francji w szczepienia przeciwko grypie była niska wyszczepialność (46% w grupach ryzyka). W 2017 roku rozpoczęto program pilotażowy, który miał na celu sprawdzić efektywność szczepień w aptekach. Pilotażem objęto 2913 aptek w czterech regionach Francji. Farmaceuci biorący w nim udział przeszli wcześniejsze szkolenie na platformie internetowej. Program przyniósł korzystne wyniki: w sezonie grypowym zaszczepiono w aptekach prawie 160 tys. osób. Sukces pilotażu zaowocował nadaniem farmaceutom uprawnień do wykonywania szczepień w aptece i ich wprowadzeniem w całym kraju. Określono także kwalifikacje personelu oraz wymagania techniczne apteki.

Według informacji zawartych w raporcie (Patrz: “Nowy raport na temat szczepień przeciw grypie w aptekach”.) aktualnie farmaceuci we Francji mogą szczepić przeciw grypie pacjentów dorosłych. Wyjątkiem są osoby z historią reakcji alergicznych na produkty zawierające białko jaja kurzego lub na wcześniejsze szczepienia. Pacjent może nabyć w aptece szczepionkę lub otrzymać ją bezpłatnie, jeśli posiada odpowiednie uprawnienia (np. bon na bezpłatne szczepienie).

Norwegia

Powodami, dla których zaczęto rozważać udział farmaceutów w szczepieniu pacjentów w Norwegii były niska wyszczepialność (w sezonie 2016/2017 tylko 26,9%) oraz chęć ograniczenia niewłaściwego stosowania antybiotyków. Podobnie jak we Francji, wprowadzanie szczepień do aptek rozpoczęto od pilotażu. Według danych z raportu w 2017 roku wzięły w nim udział zaledwie 23 placówki, ale sukces był na tyle duży, że w 2018 roku ich liczbę zwiększono do 250. W minionym sezonie do pilotażu przystąpiło 600 aptek (czyli ok. 60% aptek w kraju). Dzięki temu udało się osiągnąć podwojenie stopnia wyszczepialności w grupie pacjentów po 65. r.ż..

Szczepienia przeciwko grypie w aptekach w Norwegii dotyczą pacjentów powyżej 12. r.ż..

Szwajcaria

Usługi szczepień przez farmaceutów funkcjonują w Szwajcarii od 2015 roku. Kraj jest podzielony na 26 kantonów, z których każdy indywidualnie decyduje, które szczepienia będą realizowane. W konsekwencji w niektórych okręgach farmaceuta może szczepić tylko przeciwko grypie, a w innych dostępne są wszystkie szczepienia z narodowego planu.

Przed podaniem szczepionki farmaceuta kwalifikuje pacjenta, przeprowadzając z nim wywiad za pomocą specjalnego kwestionariusza. Szczepieni są zdrowi pacjenci powyżej 16. r.ż.. W większości kantonów do wydania szczepionki z apteki nie jest wymagana recepta.^[1]

Podsumowanie – tabela

Przykłady innych krajów europejskich pokazują, że wprowadzanie szczepień do aptek może odbywać się na różny sposób. Odmienne mogą być także uprawnienia farmaceutów, populacja objęta szczepieniami oraz rodzaje wykonywanych szczepień. Podsumowanie tych informacji znajdziesz w poniższej tabeli.

Efekt zaangażowania farmaceutów w szczepienie pacjentów przeciwko grypie pozostaje ten sam dla wszystkich wymienionych krajów, jest nim zwiększenie stopnia wyszczepialności i zmniejszenie zachorowalności na grypę. Mimo licznych korzyści, jakie daje wprowadzenie szczepień w aptekach, rozwiązanie to nadal budzi niepokój wśród farmaceutów w Polsce, co będzie tematem kolejnego artykułu.

O szczepieniach prowadzonych przez farmaceutów pisaliśmy również w innych opracowaniach:

• (Patrz: “Jakie są korzyści z wykonywania szczepień przeciwko grypie przez farmaceutów?”.)
• (Patrz: “Czy farmaceuci powinni się obawiać wykonywania szczepień w aptekach?”.)

Piśmiennictwo

1. International Pharmaceutical Federation (FIP): An overview of current pharmacy impact on immunisation – a global report. 2016, pełny tekst.pdf⬏⬏⬏⬏
2. Finnegan G. Pharmacy pilot project increases flu vaccination by 32%. Vaccines Today. [ostatnia aktualizacja: 18.04.2019]⬏