Zgaga to uczucie palenia i pieczenia, zlokalizowane w nadbrzuszu i za mostkiem. Pojawia się w wyniku stanu zapalnego lub podrażnienia przełyku na skutek cofania się treści pokarmowej z żołądka. Zgaga jest typowym objawem choroby refluksowej przełyku, będącej wynikiem niedomagania dolnego zwieracza przełyku, co skutkuje zarzucaniem kwaśnej treści żołądkowej do przełyku.
Refluks i towarzysząca mu zgaga są bardzo częstą przypadłością występującą u kobiet w ciąży. Mogą wystąpić w każdym jej okresie, jednak ich częstotliwość może wzrastać wraz z kolejnymi miesiącami. W pierwszych tygodniach ciąży za dolegliwości te odpowiadają hormony płciowe (m.in. progesteron). Znoszą one napięcie mięśni żołądka i przełyku, w wyniku czego dochodzi do cofania się treści pokarmowej. Dodatkowo wraz z biegiem czasu płód się powiększa, przez co uciska żołądek matki, co także skutkuje zarzuceniem jego treści. Problem zgagi może dotykać nawet 50% kobiet ciężarnych.
Czytaj również: Dobór preparatu na zaparcia w ciąży
Leki, które można polecić zgodnie z ChPL
Kobiecie ciężarnej cierpiącej na zgagę można zalecić stosowanie leków zobojętniających, które nie zawierają związków glinu, takich jak zawiesina Gaviscon oraz tabletki Rennie.[1][2] W przypadku, gdy pacjentka skarży się na typowe objawy refluksu żołądkowego, w pierwszej kolejności można zarekomendować leki OTC z omeprazolem, np. Bioprazol Bio Max czy Ortanol Max.[3][4]
Leki zobojętniające
Wśród leków zobojętniających kwas żołądkowy (łac. antacida), które można zalecić ciężarnej, wyróżniają się leki oparte na solach:
- magnezu (w postaci tabletek Rennie),
- sodu (w postaci tabletek i zawiesiny Gaviscon),
- wapnia (pod postacią tabletek Rennie i zawiesiny Gaviscon).
Producenci leków zobojętniających kwas żołądkowy, które zawierają sole magnezu, sodu i wapnia, w charakterystykach produktu leczniczego podają, że stosowanie tych preparatów jest bezpieczne w ciąży.[1][2] Wyrobem medycznym ze wskazaniami do stosowania podczas zgagi, refluksu oraz problemów z trawieniem jest Neo Bianacid w postaci tabletek do ssania. Jego główne substancje czynne stanowią polisacharydy oraz flawonoidy, które działają powlekająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Zgodnie z informacjami podanymi przez producenta stosowanie produktu jest dopuszczone w całym okresie ciąży.
Sole aluminium
Według ChPL stosowanie antacida zawierającego sole aluminium jest dopuszczone jedynie w przypadku, gdy „korzyść przewyższa ryzyko dla płodu i matki”.[5][6] Oznacza to, że stosowanie antacida opartego na związkach glinu jest dopuszczone przez producenta w sytuacji zagrożenia zdrowia matki. Jedynym lekiem OTC zawierającym związki glinu, który zgodnie z charakterystyką produktu leczniczego może być stosowany w czasie ciąży podczas zgagi, jest Maalox – dostępny w postaci tabletek do żucia oraz zawiesiny.[7]
Ponad 20% dawki soli glinu przyjętej doustnie może ulec wchłonięciu z przewodu pokarmowego. Eliminacja odbywa się z udziałem nerek. Badania przeprowadzone na zwierzętach dowiodły, że sole aluminium mogą kumulować się w tkance tłuszczowej, co mogłoby świadczyć o szkodliwym wpływie na nerki oraz układ nerwowy płodu. Przeprowadzone dotąd badania kliniczne nie potwierdziły jednak szkodliwego wpływu tych związków na płód.[8]
Pomimo że nie wykazano, aby sole glinu źle wpływały na przebieg ciąży i rozwój płodu, pacjentce w ciąży cierpiącej na zgagę w pierwszej kolejności należy zalecić leki zobojętniające kwas żołądkowy, które nie zawierają soli glinu, np. w postaci tabletek Maalox lub zawiesiny Gaviscon.
Alginiany
Niektóre bezpieczne do stosowania w ciąży preparaty zobojętniające kwas żołądkowy zawierają alginiany (Gaviscon w postaci tabletek i zawiesiny), tworzące na ścianie żołądka żelową warstwę ochronną. Zgodnie z danymi ChPL leki OTC z dodatkiem alginianów mogą być stosowane przez cały okres ciąży.[1]
Badanie prospektywne przeprowadzone w 2012 roku nie wykazało, aby przyjmowanie alginianów w II i III trymestrze ciąży wiązało się z wystąpieniem szkodliwego działania na płód.[9]
Leki OTC zawierające związki zobojętniające (oparte na solach magnezu, sodu i wapnia) oraz alginiany są bezpieczne w ciąży i mogą być rekomendowane pacjentkom ciężarnym cierpiącym na zgagę.
Do wyrobów medycznych dopuszczonych do stosowania w zwalczaniu zgagi podczas ciąży zalicza się Ranigast SOS, oparty na solach sodu i wapnia oraz alginianach. Według producenta jego stosowanie jest możliwe „po konsultacji z lekarzem”, jednak ze względu na skład będzie to bezpieczny produkt.
Omeprazol
W przebiegu choroby refluksowej i nasilonej zgagi podczas ciąży można polecić omeprazol w postaci kapsułek (Bioprazol Bio Max, Ortanol Max, Goprazol Max, Helicid Control). W ChPL producent uwzględnił trzy badania prospektywne, które nie ujawniły szkodliwego wpływu omeprazolu na płód i ciążę. Zgodnie z danymi producenckimi leki zawierające omeprazol mogą być stosowane przez kobiety w ciąży.[3]
Żadne z przeprowadzonych dotąd badań nie wykazało, aby omeprazol zwiększał ryzyko wystąpienia wad rozwojowych u dziecka.[8] Wytyczne American College of Gastroenterology z 2013 roku rekomendują stosowanie PPI w chorobie refluksowej przełyku w ciąży, jeśli istnieją wyraźne wskazania.[10]
Zgodnie z rejestracją omeprazol może być stosowany przez cały okres ciąży przez kobiety cierpiące na refluks żołądkowy. Pamiętaj, że leczenie może trwać do 14 dni bez konsultacji z lekarzem.
Leki nierekomendowane
Spośród leków OTC przeznaczonych do stosowania w chorobie refluksowej przełyku i zgadze należy unikać preparatów zawierających pantoprazol (Controloc Control).
Wśród leków na receptę, które są wskazane w leczeniu choroby refleksowej żołądka, wyróżnia się też inne leki z grupy PPI, takie jak:
- esomeprazol (Emanera, Mesopral),
- lanzoprazol (Lanzul, Zalanzo),
- rabeprazol (Zulbex),
- dekslanzoprazol (Dexilant).
Ze względu na to, że istnieją ograniczone dowody na bezpieczeństwo stosowania leków nowszej generacji z grupy PPI przez kobiety ciężarne, preferuje się inne leki z tej grupy.[11]
Pantoprazol
Ze względu na brak wystarczających dowodów z badań producenci nie zalecają stosowania w okresie ciąży leków zawierających pantoprazol.[12]
Przeprowadzone dotąd badania na zwierzętach i z udziałem niewielkiej grupy ludzi dowiodły, że ryzyko związane ze stosowaniem pantoprazolu w okresie ciąży jest niskie.[11] Jedno badanie, przeprowadzone w 2009 roku, które wykazało związek między stosowaniem leków zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego a ryzykiem wystąpienia astmy u dzieci, wymaga kontynuacji, ponieważ było niskiej jakości. Wyniki metaanalizy przeprowadzonej w 2009 roku podają, że stosowanie PPI w okresie ciąży nie wiąże się z ryzykiem wystąpienia wad rozwojowych płodu.[13] Ze względu na ograniczone dowody odnośnie do bezpieczeństwa pantoprazolu w czasie ciąży nie należy w pierwszej kolejności zalecać leków zawierających tę substancję.
Esomeprazol
Esomeprazol jest dostępny na rynku w postaci kapsułek dojelitowych (Emanera, Helides). Zgodnie z danymi zawartymi w ChPL „dane dotyczące bezpieczeństwa stosowania esomeprazolu w ciąży są ograniczone, a dane pochodzące z badań epidemiologicznych nie wykazały, aby esomeprazol miał szkodliwy wpływ na przebieg ciąży”.[14]
Ze względu na to, że istnieją ograniczone dowody na bezpieczeństwo stosowania esomeprazolu przez kobiety ciężarne, preferuje się inne leki z grupy PPI.
Lanzoprazol
Lanzoprazol dostępny w postaci kapsułek (Lanzul, Zalanzo) zgodnie z informacją podaną przez producenta również nie jest zalecany do stosowania podczas ciąży.[15] Badanie prospektywne z 2005 roku wykazało, że stosowanie PPI (w tym lanzoprazolu) w porównaniu z grupą kontrolną nie wiąże się ze wzrostem ryzyka wystąpienia wad rozwojowych u nowo narodzonego dziecka.[16]
Ze względu na niewielką liczbę przeprowadzonych dotąd badań nie należy zalecać stosowania lanzoprazolu przez kobiety ciężarne – tym bardziej, że istnieją leki lepiej przebadane pod kątem bezpieczeństwa przeznaczone do zażywania w okresie ciąży.
Rabeprazol
Rabeprazol jest dostępny w postaci tabletek dojelitowych (Zulbex). Producent leku w ChPL zawarł informację o tym, że „brak jest danych odnośnie do bezpieczeństwa rabeprazolu w okresie ciąży, przez co jest on przeciwwskazany do stosowania w tym okresie”. W przeprowadzonym w Danii w 2010 roku badaniu, które obejmowało kobiety w ciąży w latach 1996–2008, wykazano, że wśród 42 nowo narodzonych dzieci troje z nich miało poważne wady rozwojowe. Ciężarne stosowały rabeprazol w I trymestrze.[17]
Ilość i jakość przeprowadzonych dotąd badań odnośnie do bezpieczeństwa stosowania rabeprazolu w czasie ciąży jest zbyt mała, aby jednoznacznie stwierdzić, że jest to lek bezpieczny w tym okresie.
Dekslanzoprazol
Dekslanzoprazol jest dostępny na rynku w postaci kapsułek o zmodyfikowanym uwalnianiu (Dexilant). Producent zaleca „unikania stosowania dekslanzoprazolu u kobiet ciężarnych, ponieważ istnieją ograniczone dane odnośnie do bezpieczeństwa leku w okresie ciąży”.[18]
Ze względu na brak informacji na temat przeprowadzonych dotąd badań, które określałyby wpływ na przebieg ciąży, nie należy zalecać stosowania tego leku przez kobiety ciężarne.
Metody niefarmakologiczne
Zgodnie z zaleceniami WHO[19] w pierwszej kolejności należy zapobiegać zgadze przez modyfikację nawyków i stylu życia. Dodatkowo pacjentce, u której już wystąpiła zgaga, początkowo można zalecić, aby:
- unikała obfitych i smażonych posiłków,
- nie kładła się zaraz po posiłku,
- układała wyżej głowę do snu.
Podsumowanie
Aby ułatwić szybką rekomendację przy pierwszym stole, w poniższej tabeli umieszczony został spis leków należących do każdej z trzech kategorii omówionych w rozdziale.
Leki, które można polecić zgodnie z ChPL | Leki, które można polecić na podstawie badań | Leki nierekomendowane |
---|---|---|
• leki zobojętniające • alginiany • sole aluminium • omeprazol | • pantoprazol • esomeprazol • lanzoprazol • rabeprazol • dekslanzoprazol |
Przygotowano na podstawie książki “Leki i ciąża. Bezpieczna farmakoterapia i suplementacja kobiety ciężarnej WYDANIE II“
Piśmiennictwo
- Reckitt Benckiser (Poland) SA. (2015). ChPL Gaviscon o smaku mięty Saszetki.⬏⬏⬏
- Bayer Sp. z o.o. (2011). ChPL Rennie Antacidum.⬏⬏
- Biofarm Sp. z o.o. (2014). ChPL Bioprazol Bio Max.⬏⬏
- Sandoz GmbH. (2014). ChPL Ortanol Max.⬏
- Laboratoria Polfa Łódź Sp. z o.o. (2013). ChPL Alugastrin.⬏
- US Pharmacia Sp. z o.o. (2014). ChPL Manti.⬏
- Sanofi Aventis Sp. z o.o. (2008). ChPL Maalox.⬏
- Schaefer, C., Peters, P., Miller, R. K. (2015). Drugs During Pregnancy and Lactation. Third edition. Academic Press.⬏⬏
- Strugala, V., Bassin, J., Swales, V. S., Lindow, S. W., Dettmar, P. W., Thomas, E. C. (2012). Assessment of the Safety and Efficacy of a Raft-Forming Alginate Reflux Suppressant (Liquid Gaviscon) for the Treatment of Heartburn during Pregnancy. ISRN obstetrics and gynecology, 2012, 481870. https://doi.org/10.5402/2012/481870.⬏
- Katz, P. O., Gerson, L. B., Vela, M. F. (2013). Guidelines for the diagnosis and management of gastroesophageal reflux disease. The American journal of gastroenterology, 108(3), 308–329. https://doi.org/10.1038/ajg.2012.444.⬏
- Briggs, G. G., Freeman, R. K., Towers, C. V., Forinash, A. B. (2017). Drugs in pregnancy and lactation: a reference guide to fetal and neonatal risk. Eleventh edition. Lippincott Williams & Wilkins.⬏⬏
- Teva Pharmaceuticals Polska Sp. z o.o. (2019). ChPL Pantoprazol Teva.⬏
- Gill, S. K., O’Brien, L., Einarson, T. R., Koren, G. (2009). The safety of proton pump inhibitors (PPIs) in pregnancy: a meta-analysis. The American journal of gastroenterology, 104(6), 1541–1546. https://doi.org/10.1038/ajg.2009.122.⬏
- KRKA. (2021). ChPL Emanera.⬏
- Krka. (2013). ChPL Lanzul.⬏
- Diav-Citrin, O., Arnon, J., Shechtman, S., Schaefer, C., van Tonningen, M. R., Clementi, M., De Santis, M., Robert-Gnansia, E., Valti, E., Malm, H., Ornoy, A. (2005). The safety of proton pump inhibitors in pregnancy: a multicentre prospective controlled study. Alimentary pharmacology & therapeutics, 21(3), 269–275. https://doi.org/10.1111/j.1365-2036.2005.02306.x.⬏
- Pasternak, B., Hviid, A. (2010). The safety of proton pump inhibitors (PPIs) in pregnancy: a meta-analysis. Am J Gastroenterol. 104:1541–5.⬏
- Takeda Sp. z o. o. (2021). ChPL Dexilant.⬏
- WHO. (2016). WHO recommendation on interventions for the relief of heartburn during pregnancy. The WHO Reproductive Health Library. Pobrano z: https://www.who.int/reproductivehealth/en/.⬏