Kurcze mięśni (ang. leg cramps) to nagłe, mimowolne naprężenia mięśni, głównie ud, łydek i stóp. Trwają z reguły od kilku sekund do kilku minut. Po tym jak kurcz mija, ból mięśnia może utrzymywać się przez kilka godzin. Występują głównie w nocy.^[1][2] Często mylnie nazywane „skurczami mięśni”, co jest określeniem na prawidłową, fizjologiczną czynność mięśnia.

Czytaj też: Wybór leku OTC na bóle krzyża w ciąży

Leki, które można polecić zgodnie z ChPL

Leki stosowane w leczeniu kurczy nóg u ciężarnych to magnez oraz leki flebotropowe.

Magnez

Biorąc pod uwagę wyniki badań klinicznych, kobietom w ciąży w leczeniu kurczy mięśni możesz polecić suplementację magnezu. Żaden z dostępnych leków OTC z jonami magnezu nie został zarejestrowany we wskazaniu leczenia kurczy mięśni u ciężarnych.^[3] Jednak zgodnie z ChPL suplementacja magnezu jest bezpieczna dla kobiet w ciąży podczas stosowania leków:

• Asmag (20 mg jonów magnezu w formie wodoroasparaginianu magnezu) z dawkowaniem 4 x 3,^[4]
• Magnezin (130 mg jonów magnezu w formie 500 mg węglanu magnezu) przy dawkowaniu 1500 mg/dobę w trzech dawkach podzielonych.^[5]

Ze względu na to, że niedobór magnezu u kobiet ciężarnych może wpływać na przebieg ciąży i poród, lekarz może zalecić suplementację magnezu, aby uniknąć potencjalnych komplikacji. Biorąc pod uwagę fizjologiczną funkcję magnezu w organizmie, jego niedobór może prowadzić do zahamowania wzrostu płodu, stanu przedrzucawkowego (podwyższonego ciśnienia krwi) lub niskiej masy urodzeniowej dziecka.

Leki flebotropowe

Według ChPL leku z trokserutyną, czyli o-(ß-hydroksyetylo)-rutozydami (Venoruton forte), dane z badań z udziałem ograniczonej liczby kobiet w ciąży nie wykazują negatywnego wpływu na zdrowie płodu lub noworodka. Jednak zgodnie z ogólnie przyjętymi rekomendacjami nie powinny być stosowane w I trymestrze ciąży.^[6]

Leki, które można polecić na podstawie badań

Według wielu ChPL leki przeznaczone do leczenia kurczy nie powinny być stosowane u ciężarnych, przy czym wnioski z badań klinicznych i przedklinicznych mogą sugerować coś innego.

Magnez

Producenci leków OTC z magnezem dostępnych na rynku w formie:

• mleczanu (Magne B6, Magvit B6),
• cytrynianu (Magne B6 Forte, Magnefar B6 Bio, Magnefar B6 Forte),
• wodoroasparaginianu (Laktomag B6, Filomag B6),
• chlorku (Slow-Mag, Slow-Mag B6)

wskazują, że można je stosować u kobiet ciężarnych tylko „w przypadku zdecydowanej konieczności” ze względu na brak danych o bezpieczeństwie.^{[7][8][9][10][11][12]}

W badaniach klinicznych włączonych do przeglądów Cochrane podawano magnez w formie asparaginianu, mleczanu i/lub cytrynianu, a częstość zgłaszania działań niepożądanych w grupie badanej była taka sama jak w grupie kontrolnej przyjmującej placebo.^[13][14]

Leki flebotropowe

U kobiet ciężarnych kurcze nóg mogą być również związane z zaburzeniami krążenia obwodowego. W przypadku tego schorzenia skutecznymi lekami w łagodzeniu kurczy mięśni wg przeglądu Cochrane z 2016 r. są leki flebotropowe, m.in. diosmina, rutozyd i dobesylan wapnia.^[15]

Leki z diosminą i dobesylanem wapnia są zarejestrowane w celu leczenia kurczy nóg w przebiegu niewydolności krążenia żylnego nóg, jednak nie ze szczególnym wskazaniem u kobiet ciężarnych.

Diosmina

Diosmina jest dostępna jako lek OTC w postaci:

• zmikronizowanej w dawce:
  • 500 mg (DIH, Diosminex),
  • 1000 mg (Diohespan Max, DIH Max),

• niezmikronizowanej w dawce 600 mg (Otrex 600, Phlebodia).

Zgodnie z ChPL diosmina może być stosowana „wyłącznie w przypadku zdecydowanej konieczności”.^[16] Wyniki jednego badania obserwacyjnego wykazały jednak, że przyjmowanie przez ciężarne m.in. diosminy i trokserutyny, czyli pochodnej rutozydu, nie wpływało negatywnie na przebieg ciąży i na płód.^[17]

Dobesylan wapnia

Dobesylan wapnia dostępny jest jako lek:

• OTC w dawce:
  • 250 mg (Dobenox, Rostil),
  • 500 mg (Galvenox Veno, Dobenox Forte),
• na receptę w dawce:
  • 250 mg (Calcium dobesilate Galena),
  • 500 mg (Calcium dobesilate Hasco).

Zgodnie z ChPL stosowanie dobesylanu wapnia może być rozważone w II i III trymestrze, gdy korzyści przewyższają ryzyko.^[18][19] Nie prowadzono wielu badań klinicznych z udziałem ciężarnych, którym podawano dobesylan wapnia, jednak w jednym z nich kobiety w ciąży przyjmowały 4 g dziennie dobesylanu wapnia i nie wykazano żadnych działań niepożądanych u nich i u płodu.^[20]

Preparaty złożone

Preparaty złożone zawierające hesperydynę, witaminę C oraz wyciąg z ruszczyka kolczastego (Cyclo 3 Fort) według ChPL nie powinny być stosowane w okresie ciąży. Jednak dane niekliniczne, wynikające z badań farmakologicznych dotyczących bezpieczeństwa oraz toksycznego wpływu na rozród i rozwój potomstwa, nie ujawniają szczególnego zagrożenia dla człowieka.^[21]

Leki nierekomendowane

Zgodnie z ChPL stosowanie dobesylanu wapnia w I trymestrze jest niezalecane ^[18] lub przeciwwskazane.^[19]

Zalecenia niefarmakologiczne

Jeśli pacjentka doświadcza nagłego kurczu mięśni, zaleć silne rozciąganie i potrząsanie dotkniętego kurczem mięśnia, a następnie położenie nogi na podwyższeniu. Skierowanie na mięsień strumienia gorącej wody lub masaż z użyciem lodu mogą także złagodzić kurcz.^[2] W celu zapobiegania nawracającym kurczom możesz polecić pacjentce:^[1][2]

• regularne codzienne rozciąganie i wzmacnianie mięśni,
• zapobieganie odwodnieniu,
• noszenie wygodnego obuwia.

Podsumowanie

Aby ułatwić szybką rekomendację przy pierwszym stole, w poniższej tabeli przedstawiliśmy leki należące do każdej z trzech kategorii omówionych w artykule.

Przygotowano na podstawie książki “Leki i ciąża. Bezpieczna farmakoterapia i suplementacja kobiety ciężarnej WYDANIE II“

Piśmiennictwo

1. Winkelman, J. W. (2019). Nocturnal leg cramps. UpToDate. Aktualizacja: 07.10.2019⬏⬏
2. Bermas, B. L. (2021). Maternal adaptations to pregnancy: Musculoskeletal changes and pain. UpToDate. Aktualizacja: 11.02.2021.⬏⬏⬏
3. Sanofi-Aventis. (2014). ChPL Magne B6.⬏
4. Farmapol Sp. z o.o. (2013). ChPL Asmag⬏
5. Gedeon Richter Plc. (2013). ChPL Magnezin.⬏
6. STADA Arzneimittel. (2020). ChPL Venoruton forte⬏
7. Sanofi-Aventis. (2014). ChPL Magne B6⬏
8. ZF Amara Sp. z o.o. (2015). ChPL Laktomag B6.⬏
9. Ethifarm Sp. z o.o. (2013). ChPL Slow-Mag⬏
10. FSP Filofarm. (2014). ChPL Filomag B6.⬏
11. Biofarm Sp. z o.o. (2019). ChPL Magnefar B6 Bio.⬏
12. Angelini Pharma Polska Sp. z o.o. (2009). ChPL Magvit B6.⬏
13. Garrison, S. R., Allan, G. M., Sekhon, R. K., Musini, V. M., Khan, K. M. (2012). Magnesium for skeletal muscle cramps. The Cochrane database of systematic reviews, 2012(9), CD009402. https://doi.org/10.1002/14651858.CD009402.pub2.⬏
14. Makrides, M., Crosby, D. D., Bain, E., Crowther, C. A. (2014). Magnesium supplementation in pregnancy. The Cochrane database of systematic reviews, 2014(4), CD000937. https://doi.org/10.1002/14651858.CD000937.pub2.⬏
15. Martinez-Zapata, M. J., Vernooij, R. W., Uriona Tuma, S. M., Stein, A. T., Moreno, R. M., Vargas, E., Capellà, D., Bonfill Cosp, X. (2016). Phlebotonics for venous insufficiency. The Cochrane database of systematic reviews, 4(4), CD003229. https://doi.org/10.1002/14651858.CD003229.pub3.⬏
16. PPF Hasco-Lek SA. (2009). ChPL DIH.⬏
17. Lacroix, I., Beau, A. B., Hurault-Delarue, C., Bouilhac, C., Petiot, D., Vayssière, C., Vidal, S., Montastruc, J. L., Damase-Michel, C. (2016). First epidemiological data for venotonics in pregnancy from the EFEMERIS database. Phlebology, 31(5), 344–348. https://doi.org/10.1177/0268355515589679.⬏
18. PPF Hasco-Lek SA. (2008). ChPL Calcium dobesilate Hasco.⬏⬏
19. Aflofarm Farmacja Polska Sp. z o.o. (2014). ChPL Rostil.⬏⬏
20. Tamás, P., Csermely, T., Ertl, T., Vizer, M., Szabó, I., Prievara, F. T. (1999). Calcium dobesilate lowers the blood pressure in mild to moderate midtrimester hypertension: a pilot study. Gynecologic and obstetric investigation, 47(3), 210–213. https://doi.org/10.1159/000010080.⬏
21. Pierre Fabre Medicament (2012). ChPL Cyclo 3 Fort.⬏