Afty (ang. canker sores) są to zmiany pojawiające się w jamie ustnej, mające charakter nadżerek lub owrzodzeń. Są pokryte włóknikowatym nalotem i otoczone rąbkiem zapalnym i mogą sprawiać ból o różnym nasileniu, uniemożliwiając jedzenie i picie. Afty mogą pojawiać się sporadycznie lub co kilka dni bądź kilka miesięcy – mówimy wtedy o aftach nawracających (RAS, Recurrent Aphthous Stomatitis). Częściej występują u kobiet oraz u osób niepalących.

Przyczyny aft
Nie można określić jednoznacznej przyczyny pojawiania się aft, jednak według danych literaturowych, ich wystąpienie może wiązać się z:[1][2]
- urazami w obrębie jamy ustnej (przygryzienia, niewłaściwe szczotkowanie, zabiegi dentystyczne – w tym iniekcje),
- niedoborami żelaza, kwasu foliowego i witaminy B12,
- ekspozycją śluzówki na laurylosiarczan sodu (detergent obecny m.in. w pastach do zębów),
- czynnikami emocjonalnymi i stresem,
- zmianami hormonalnymi podczas cyklu miesięcznego (afty częściej dotykają kobiet niż mężczyzn),
- zażywaniem niektórych leków np. kaptoprylu (Captopril Jelfa), soli złota, nikorandylu (niedostępny w Polsce) i innych,
- nadwrażliwością na niektóre pokarmy, takie jak: cytrusy, pomidory, owoce morza, ser, czekolada,
- predyspozycjami genetycznymi,
- mikroflorą przewodu pokarmowego: gronkowcami jamy ustnej, H. pylori.
W codziennej praktyce jeśli nie możemy zajrzeć do ust warto pacjentowi pokazać zdjęcie afty. Pacjenci często mylą aftę z pleśniawką. Niniejsze opracowanie koncentruje się na przeglądzie opcji terapeutycznych.
Zobacz też: Jak często sterydy wziewne powodują pleśniawkę? [Q&A]
Tematykę aft i stanów zapalnych jamy ustnej omówiono także w postaci szkolenia. (Patrz: “Afty i stany zapalne jamy ustnej [Szkolenie]”.)
Preparaty miejscowe dostępne w Polsce
Preparaty na afty, dostępne w Polsce przedstawia poniższa tabela.
Preparat | Składniki aktywne | Dzieci | Stosowanie | Skuteczność |
---|---|---|---|---|
Aftargent Nano, żel | D-panthenol, nanokoloid srebra, | brak danych | kilka razy dziennie, po aplikacji nie jeść 30 min | Srebro koloidalne posiada właściwości antybakteryjne, nie przeprowadzono jednak badań nad jego skutecznością w leczeniu aft. |
Anaftin, żel na afty (dostępny także spray i płyn do płukania jamy ustnej) | Producent deklaruje: woda, poliwinylopirolidon (PVP), maltodekstryna, glikol propylenowy, PEG-40 olej rycynowy uwodorniony, guma ksantanowa, sorbinian potasu, benzoesan sodu, hialuronian sodu, aromat, chlorek benzalkonium, wersenian disodu (EDTA), sacharynian sodu, dwupotasowa sól kwasu glicyryzynowego, aloes zwyczajny (Aloe barbadensis) | brak danych | 1-2 krople, 3-4 x dziennie, nie pić ani nie jeść przez 1 h po aplikacji | Wyrób medyczny. Wg producenta poliwinylopirolidon (PVP) i kwas hialuronowy mają powlekać i ochraniać śluzówkę, a aloes - przyspieszać gojenie. Brak jest jednak wystarczających danych na temat skuteczności omawianego preparatu. Wg literatury hialuronian sodu w postaci 0,2% żelu, stosowany przez okres dwóch tygodni przyspiesza gojenie aft i redukuje liczbę zmian chorobowych.[3] |
Aphtigel 0,3%, żel | woda, HEC, gliceryna, ekstrakt szałwii lekarskiej 0,3%, diglukonian chlorheksydyny 0,3% | brak danych | 3 x dziennie, przez 30 minut nie spożywać posiłku | Dowiedziono skuteczności chlorheksydyny w uśmierzaniu bólu wywołanego aftą.[4] Natomiast brak jest dowodów na to, by chlorheksydyna przyspieszała gojenie.[2] Szałwia działa ściągająco, przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, jest stosowana tradycyjnie w schorzeniach jamy ustnej, jednak brak danych na temat skuteczności jej stosowania w aftach. |
Aphtigel 0,1%, żel | woda, HEC, gliceryna, ekstrakt szałwii lekarskiej 0,3%, diglukonian chlorheksydyny 0,1% | brak danych | 3 x dziennie, przez 30 minut nie spożywać posiłku | Dowiedziono skuteczności chlorheksydyny w uśmierzaniu bólu wywołanego aftą.[4] Natomiast brak jest dowodów na to, by chlorheksydyna przyspieszała gojenie.[2] Szałwia działa ściągająco, przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, jest stosowana tradycyjnie w schorzeniach jamy ustnej, jednak brak danych na temat skuteczności jej stosowania w aftach. |
Aphtihelp, żel | hydroksyetyloceluloza (HEC), diglukonian chlorheksydyny, hialuronian sodu | od 1 r.ż | kilka razy dziennie na zmianę chorobową | Dowiedziono skuteczności chlorheksydyny w uśmierzaniu bólu wywołanego aftą.[4] Natomiast brak jest dowodów na to, by chlorheksydyna przyspieszała gojenie[2] Hialuronian sodu w postaci 0,2% żelu, stosowany przez okres dwóch tygodni przyspiesza gojenie aft i redukuje liczbę zmian chorobowych.[3] |
Corsodyl, płyn do płukania jamy ustnej | diglukonian chlorheksydyny etanol | od 12 r.ż. | 2 x dziennie, najlepiej rano i wieczorem, po umyciu zębów | Dowiedziono skuteczności chlorheksydyny w uśmierzaniu bólu wywołanego aftą.[4] Natomiast brak jest dowodów na to, by chlorheksydyna przyspieszała gojenie.[2] Corsodyl uśmierza ból związany z aftami lepiej niż placebo.[4] |
Dentosept A , płyn do stosowania w jamie ustnej | 100 g produktu zawiera: wyciąg płynny złożony (0,65:1) z: koszyczka rumianku, kory dębu, liści szałwii, ziela arniki, kłącza tataraku, ziela mięty pieprzowej, ziela tymianku (2/2/2/1/1/1/1). Rozpuszczalnik ekstrakcyjny: etanol 70% (V/V) – 50,0 g, benzokaina – 2,0 g. Zawartość etanolu: 35 – 45% (v/v) | od 12 r.ż. | Smarować aftę za pomocą patyczka 3 x dziennie | Lek stosowany jest tradycyjnie jako środek o działaniu znieczulającym, przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym i odkażającym. Anestezyna (benzokaina) ma działanie znieczulające. |
Dentosept A mini, spray | Aqua, Propylene Glycol, Xylitol, Glycerin, Panthenol, Ethylhexyglycerin, Laureth-9, Poloxamer-188, PEG-35 CastorOil, Sodium Ascorbate, Sodium Lauroyl Sarcosinate, Sodium Saccharin, Octenidine HCI, Menthol, Mentha Piperita Oil, Eucalyptol, Zinc Citrate, Riboflavin, Niacinamide, Aroma | już poniżej 1 r.ż., także dla kobiet w ciąży | 3 x dziennie, przez 15 minut nie spożywać posiłku | Środek higieniczno-kosmetyczny (nie lek), producent deklaruje zawartość m.in oktenidyny oraz witamin, mentolu, cynku. Poza zawartością olejku miętowego, nie ma nic wspólnego z płynem Dentosept A, nie zawiera też anestezyny (!). |
Dentosept Fast, spray | Aqua, Xylitol, Glycerin, Laureth-9, Poloxaer-188, PEG-35 Castor Oil, Diglukonian chlorheksydyny, Sodium Lauroyl Sarcosinate, Sodium Saccharin, Sodium Ascorbate, Salvia officinalis Extract, Mentha piperita Oil, Menthol, Eucalyptol, Zinc Citrate, Riboflavin, Niacinamide, Aroma | od 6 r.ż. | kilka razy dziennie | Środek higieniczno-kosmetyczny (nie lek). Producent deklaruje zawartość m.in. mentolu, cynk, ryboflawiny i wyciągu z szałwii. |
Dezaftan med, żel | Producent deklaruje zawartość: woda, poliwynylopirolidon, glikol propylenowy, guma ksantanowa, PEG-40, olej rycynowy uwodorniony, sorbinian potasu, pantenol, wersenian sodu sacharynian sodu, chlorek benzalkonium, kwas glicyryzynowy | także dla dzieci | 1-2 krople, 3-4 x dziennie | Wyrób medyczny. Skład zbliżony do: Anaftin, żel na afty. Ma działać jako film chroniący aftę przed podrażnieniem. |
Envil gardło, tabletki do ssania | chlorek cetylopirydyniowy, chlorowodorek lidokainy, glukonian cynku | od 6 r.ż | ssać 1 tabletkę co 2-3 godziny | Substancje znieczulające miejscowo znacząco łagodzą dolegliwości bólowe w obrębie zmiany.[5] |
Kin gingival, płyn do płukania jamy ustnej | Diglukonian chlorheksydyny, Salicylan metylu | brak danych | płukać 2x dziennie przez pół minuty | Dowiedziono skuteczności chlorheksydyny w uśmierzaniu bólu wywołanego aftą.[4] Natomiast brak jest dowodów na to, by chlorheksydyna przyspieszała gojenie[2] Salicylan metylu działa przeciwzapalnie. |
Lips, płyn do płukania jamy ustnej | diglukonian chlorheksydyny, 0,1% ekstrakt szałwii lekarskiej | od 3 r.ż. | stosować minimum 3 x dziennie | Dowiedziono skuteczności chlorheksydyny w uśmierzaniu bólu wywołanego aftą.[4] Natomiast brak jest dowodów na to, by chlorheksydyna przyspieszała gojenie[2] Szałwia działa ściągająco, przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, jest stosowana tradycyjnie w schorzeniach jamy ustnej, jednak brak danych na temat skuteczności jej stosowania w aftach. |
Lips, żel na afty | ekstrakt szałwii lekarskiej, witamina B2 i B12, diglukonian chlorheksydyny | od 3 r.ż. | minimum 3 x dziennie, po aplikacji nie jeść przez 30 min | Dowiedziono skuteczności chlorheksydyny w uśmierzaniu bólu wywołanego aftą.[4] Natomiast brak jest dowodów na to, by chlorheksydyna przyspieszała gojenie.[2] |
Octenidol, płyn do płukania jamy ustnej | chlorowodorek oktenidyny | brak danych | płukać 2-3 razy dziennie po 15 ml przez pół minuty | Oktenidyna posiada właściwości przeciwdrobnoustrojowe. Brak danych na temat skuteczności oktenidyny w leczeniu i zapobieganiu aftom. |
Octenisept, Maxiseptic płyn do stosowania na skórę i błony śluzowe | dichlorowodorek octenidyny, alkohol fenoksyetylowy | brak danych | aplikować miejscowo na zmianę chorobową (np. na waciku) | Oktenidyna posiada właściwości przeciwdrobnoustrojowe. Brak danych na temat skuteczności oktenidyny w leczeniu i zapobieganiu aftom. |
Preparaty z benzydaminą (Tantum Verde spray, płyn, Uniben spray, Hascosept spray i inne) | benzydamina w stężeniu 0,15% | także u dzieci poniżej 6 lat | płyny do płukania ust – kilka razy dziennie spray – kilka razy dziennie na zmianę chorobową | Benzydamina może uśmierzać ból związany z aftami.[6]. |
Protefix dental, żel | Glyceroloxidtriester (92,7%) | brak danych | kilka razy dziennie na zmianę chorobową | Wg producenta żel ma działać kojąco oraz regenerująco na uszkodzoną śluzówkę jamy ustnej. Wg danych literaturowych Protefix może być skuteczniejszy w leczeniu odleżyn i stomatopatii protetycznych niż pasta Solcoseryl (jednak w badaniu nie uwzględniono placebo).[7] |
Sebidin Plus, tabletki do ssania | chloroheksydyny dihlorowodorek, kwas askorbowy | od 12 r.ż. | 1 tabletka do ssania co 6 godzin (najlepiej po umyciu zębów) | Dowiedziono skuteczności chlorheksydyny w uśmierzaniu bólu wywołanego aftą.[4] Natomiast brak jest dowodów na to, by chlorheksydyna przyspieszała gojenie.[2] |
Solcoseryl pasta do stosowania w jamie ustnej | bezbiałkowy dializat z krwi cieląt (2,125mg na 1g pasty), polidokanol (10mg na 1g pasty) | dla dorosłych | ok. 0,5 cm pasek pasty nakładać 3-5 x dziennie | Dializat poprawia utlenienie tkanek i przyśpiesza regenerację uszkodzonych komórek, wzrost fibroblastów i syntezę kolagenu.[8] |
Urgo, żel na afty i drobne zmiany w jamie ustnej | pochodna celulozy | od 6 r.ż. | kilka razy dziennie, najlepiej przed posiłkami | Wg producenta preparat ma tworzyć cienki film chroniący aftę przed urazami. Brak dostępnych danych na temat skuteczności w leczeniu aft. |
Suplementy diety
Na rynku dostępne są również suplementy diety, które przedstawia poniższa tabela.
Preparat | Skład | dzieci | Sposób stosowania | Skuteczność |
---|---|---|---|---|
Dezaftan control, tabletki | 1 tabletka zawiera: witamina B1 1 mg, witamina B2 1 mg, witamina B6 1,4 mg, witamina B12 0,6 mcg, biotyna 80 mcg, niacyna 9,3 mg, kwas pantotenowy 6 mg, kwas foliowy 200 mcg, Witamina C 31 mg, cynk 10 mg, żelazo 14 mg, wyciąg z owoców dzikiej róży 100 mg, wyciąg z koszyczków rumianku 100 mg, wyciąg z liści pokrzywy 100 mg, diosmina 50 mg, rutozyd 25 mg | od 12 r.ż. | profilaktyka: 1 tabletka dziennie | Suplementacja witaminy B12 – w randomizowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą przyjmowanie witaminy B12 w porównaniu z placebo znacząco skraca czas gojenia aft i wydłuża okresy pomiędzy nawrotami choroby. Preparaty multiwitaminowe – nie udowodniono skuteczności w leczeniu aft i zapobieganiu nawrotom choroby. Witamina C w dawce 2 g dziennie przez 3 m-ce – jest efektywna w zapobieganiu aftom.[9] Suplementacja siarczanem cynku w dawce 220 mg dziennie, przez okres jednego miesiąca redukuje częstotliwość występowania aft.[10] |
Lips, tabletki na zajady i afty | suchy ekstrakt z szałwii, witamina B2 | od 4 r.ż. | Dorośli i dzieci od 12. roku życia: 2 tabletki od 3 do 5 razy dziennie; Dzieci od 4. roku życia: 1 tabletka 2 razy dziennie; Dzieci od 9. roku życia: 1 tabletka 3 razy dziennie; W profilaktyce niedoborów witaminy B2 w diecie: 1 tabletka dziennie. | Preparaty multiwitaminowe – nie udowodniono skuteczności w leczeniu aft i zapobieganiu nawrotom choroby.Uwaga: w badaniach klinicznych stosuje się leki zawierające witaminy, cynk itd, nie suplementy diety. |
Preparaty wydawane z przepisu lekarza
Poniższa tabela przedstawia preparaty wydawane z przepisu lekarza. Nie wszystkie są obecnie dostępne w Polsce.
Preparat | Stosowanie | Sposób stosowania |
---|---|---|
Kortykosteroidy stosowane miejscowo: triamcynolon 0,05-0,5%, fluocynolon, klobetazol 0,025%, deksametazon 1mg/g | miejscowo na zmiany chorobowe | Zmniejszają stan zapalny, łagodzą ból i skracają czas gojenia zmian.[6] |
doksycyklina (Unidox solutab) | 100 mg antybiotyku rozpuścić w 10 ml wody, płukać przez 2-3 minuty kilka razy dziennie | Tetracykliny skracają czas gojenia aft, ponieważ zmniejszają stan zapalny (hamują enzymy uczestniczące w rozwoju stanu zapalnego.[6] |
montelukast (Singulair, Promonta, Astmodil, itd.) | 10 mg dziennie | Przy nawracających aftach wykazano spadek częstości nawrotów i szybsze wygojenie w porównaniu do placebo i porównywalna skuteczność do doustnego prednizonu.[11] |
Oprócz powyższych badano również skuteczność pentoksyfiliny, sukralfatu, kolchicyny i dapsonu.
Komentarz
Pacjentom dorosłym możesz bezpiecznie rekomendować preparaty z substancjami znieczulającymi oraz chlorheksydyną. Do leczenia aft u dzieci w pierwszej kolejności polecaj preparaty z benzydaminą.
Piśmiennictwo
- Preeti L. et al.: Recurrent aphthous stomatitis, Journal of Oral and Maxillofacial Pathology, 15(3), 2011, 252–256⬏
- Riera Matute G. Riera Matute E.: Recurrent Aphthous Stomatitis in Rheumatology, Reumatologia Clinica, 7(5) 2011, 323-328⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏
- Casale M., et al.: Hyaluronic Acid: Perspectives in Upper AeroDigestive Tract. A Systematic Review, PLOS One, June 29, 2015⬏⬏
- Edres M.A. e al.: Use of proprietary agents to relieve recurrent aphthous stomatitis, British Dental Journal, 182(4), 1997, 144-146⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏⬏
- Descroix V. et al.: Efficacy of topical 1% lidocaine in the symptomatic treatment of pain associated with oral mucosal trauma or minor oral aphthous ulcer: a randomized, double-blind, placebo-controlled, parallel-group, single-dose study, Journal of Orofacial Pain, 69(2), 1990, 454-457⬏
- Belenguer-Guallar I. et al.: Treatment of recurrent aphthous stomatitis. A literature review, Journal of Clinical and Experimental Dentistry, 6(2) 2014, 168–174⬏⬏⬏
- Gołębiewska M., et al.: Kliniczne porównanie skuteczności działania preparatów Protefix Protect żel i Solcoseryl Pasta Dentystyczna w przypadku leczenia odleżyn i stomatopatii protetycznych, Magazyn Stomatologiczny, 2(180), 2007⬏
- badania niemieckie z 1982 roku⬏
- Hudson J.: Recurrent Aphthous Stomatitis: Diagnosis and Management in Primary Care, Journal of Patient-Centered Research and Reviews, 4(1), 2014⬏
- Orbak R. et al.: Effects of zinc treatment in patients with recurrent aphthous stomatitis, Dental Material Journals, 22(1), 2003⬏
- Femiano, F. et al. Pilot study on recurrent aphthous stomatitis (RAS): a randomized placebo-controlled trial for the comparative therapeutic effects of systemic prednisone and systemic montelukast in subjects unresponsive to topical therapy. Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology, Oral Radiology and Endodontics , Volume 109 , Issue 3 , 402 - 407 abstrakt⬏
Bardzo ciekawy i pomocny artykuł 🙂 szczególnie w kontekście rozróżnienia aft od pleśniawek i odpowiedniej terapii preparatami bez recepty.
Polecam też ten artykuł dla uzupełnienia: https://opieka.farm/pytania/jak-czesto-sterydy-wziewne-powoduja-plesniawke-qa/