Synonimy: activated charcoal

Węgiel aktywny to substancja otrzymywana z miazgi drzewnej, która poddawana jest procesom mającym na celu nadanie jej silnych właściwości adsorpcyjnych. Węgiel aktywny jest składnikiem preparatów o statusie suplementów diety i leków OTC oraz kosmetyków i wyrobów medycznych.

Działanie i zastosowanie węgla aktywnego

Proces produkcji węgla aktywnego polega na podgrzaniu surowca do wysokiej temperatury, a następnie poddaniu go działaniu kwasów lub pary wodnej. W ten sposób surowiec uzyskuje właściwości adsorpcyjne, czyli pochłaniające różne cząsteczki i toksyny, przez co znajduje zastosowanie przede wszystkim w przypadku zatruć. Węgiel aktywny wykazał skuteczność w terapii ostrych zatruć lekami. Węgiel jest tradycyjnie stosowany jako środek przeciwbiegunkowy mimo braku wysokiej jakości badań klinicznych potwierdzających jego zastosowanie w tym wskazaniu. Węgiel może być potencjalnie skuteczny w redukcji stężenia kwasów żółciowych i fosforanów oraz łagodzeniu objawów niestrawności. Dowody na skuteczność węgla aktywnego w hipercholesterolemii i przyspieszaniu gojenia się ran są sprzeczne.

Skuteczność węgla aktywnego potwierdzona badaniami klinicznymi

Węgiel aktywny wykazał skuteczność kliniczną w przebiegu:

• Zatruć – liczne pojedyncze badania kliniczne potwierdziły skuteczność węgla aktywnego jako środka wspomagającego standardową terapię w ostrych zatruciach wywołanych przedawkowaniem różnych leków, w tym karbamazepiny, fenobarbitalu czy teofiliny. Ponadto zastosowanie węgla aktywnego w ciągu godziny od przyjęcia leków w istotnym stopniu zmniejszało ich wchłanianie. Brakuje jednak silnych dowodów na skuteczność węgla w monoterapii zatruć.^[1]

Niewystarczające dowody na skuteczność węgla aktywnego

Niewielkie badanie kliniczne z udziałem dzieci poddawanych chemioterapii irinotekanem wykazało, że stosowanie 250 mg węgla aktywnego 3 razy na dobę podczas chemioterapii zmniejszało częstość występowania biegunki względem grupy kontrolnej i zmniejszało ryzyko przerwania cyklu chemioterapii.^[2]

Badanie kliniczne z udziałem kobiet ciężarnych wykazało, że stosowanie 50 g węgla aktywnego 3 razy na dobę przez 8 dni powoduje zmniejszenie stężenia kwasów żółciowych, lecz nie ma wpływu na objawy cholestazy takie jak świąd skóry.^[3]

Czytaj też:

Pory dnia a przyjmowanie leków

Interakcje leków z alkoholem [tabela]

Kalkulator etanolu – oblicz, ile alkoholu użyć do receptury

Wstępne badania kliniczne wskazują, że przyjmowanie preparatów złożonych zawierających m.in. węgiel aktywny i symetykon łagodzi objawy niestrawności takie jak uczucie pełności, wzdęcia i ból brzucha.^[4][5]

Pojedyncze badania wykazały, że stosowanie węgla aktywnego u pacjentów z chorobami nerek powoduje zmniejszenie stężenia fosforanów i redukuje ryzyko hiperfosfatemii.^[6][7]

Sprzeczne dowody na skuteczność węgla aktywnego

Istnieją sprzeczne dowody na skuteczność węgla aktywnego w hipercholesterolemii. Niewielkie badania kliniczne wskazują, że przyjmowanie węgla przyczynia się do zmniejszenia stężenia cholesterolu całkowitego nawet o 29% i LDL o 41% w zależności od dawki (4–32 g na dobę). Węgiel aktywny przyczyniał się do obniżenia poziomu cholesterolu w podobnym stopniu co cholestyramina.^[8] Wyników tych nie potwierdzają jednak inne przeprowadzone badania.

Węgiel aktywny występuje również jako składnik opatrunków, lecz jego skuteczność w przyspieszaniu gojenia się ran jest niejasna. Jedno z badań klinicznych wykazało, że stosowanie opatrunków z węglem powoduje zmniejszenie owrzodzenia żylnego nóg, jednak inne badania nie wskazują, aby poprawa była istotna klinicznie.

Bezpieczeństwo stosowania węgla aktywnego

Krótkotrwałe stosowanie węgla aktywnego doustnie oraz miejscowo w postaci opatrunków jest uważane za bezpieczne. Węgiel aktywny był również stosowany przez dłuższy czas w ilości 1,2 g do 3 razy dziennie.^[1] Do działań niepożądanych preparatów z węglem zalicza się występowanie zaparcia i czarnego zabarwienia stolca, lecz są to efekty krótkotrwałe i przemijające. Ponadto może wystąpić ból brzucha i wzdęcia.

Węgiel aktywny w ciąży i podczas laktacji

Stosowanie węgla aktywnego u kobiet ciężarnych w ilości 50 g 3 razy na dobę przez 8 dni było dobrze tolerowane i bezpieczne.^[3]

Interakcje węgla aktywnego

Węgiel aktywowany zmniejsza wchłanianie jednocześnie przyjmowanych leków, m.in. paracetamolu, karbamazepiny, teofiliny i digoksyny. Ponadto zmniejsza skuteczność doustnych środków antykoncepcyjnych, zwiększając ryzyko nieskuteczności antykoncepcji (zaleca się przyjmowanie węgla 3 godziny po i 12 godzin przed zażyciem leków antykoncepcyjnych). Stosowanie węgla aktywnego w połączeniu z alkoholem zmniejsza zdolności adsorpcyjne węgla.

Preparaty dostępne na rynku zawierające węgiel aktywny

Wybrane doustne preparaty dostępne na rynku zawierające węgiel aktywny, zarówno o statusie suplementów diety, jak i leków OTC, zostały przedstawione w poniższych tabelach. Ponadto węgiel jest również składnikiem licznych kosmetyków, m.in. żelów do mycia twarzy, maseczek czy past do zębów oraz wyrobów medycznych – opatrunków (np. Actisorb Plus 25) i plastrów rozgrzewających (Apap Thermal).

Wybrane suplementy zawierające węgiel aktywny:

Wybrane produkty lecznicze zawierające węgiel aktywny:

Piśmiennictwo

1. Natural Medicines. (2020). Activated Charcoal. Aktualizacja: 26.08.2020.⬏⬏
2. Sergio, G. C., Félix, G. M., Luis, J. V. (2008). Activated charcoal to prevent irinotecan-induced diarrhea in children. Pediatric blood & cancer, 51(1), 49–52. https://doi.org/10.1002/pbc.21491⬏
3. Kaaja, R. J., Kontula, K. K., Räihä, A., Laatikainen, T. (1994). Treatment of cholestasis of pregnancy with peroral activated charcoal. A preliminary study. Scandinavian journal of gastroenterology, 29(2), 178–181. https://doi.org/10.3109/00365529409090459⬏⬏
4. Lecuyer, M., Cousin, T., Monnot, M. N., Coffin, B. (2009). Efficacy of an activated charcoal-simethicone combination in dyspeptic syndrome: results of a randomized prospective study in general practice. Gastroenterologie clinique et biologique, 33(6–7), 478–484. https://doi.org/10.1016/j.gcb.2008.09.021⬏
5. Coffin, B., Bortolloti, C., Bourgeois, O., Denicourt, L. (2011). Efficacy of a simethicone, activated charcoal and magnesium oxide combination (Carbosymag®) in functional dyspepsia: results of a general practice-based randomized trial. Clinics and research in hepatology and gastroenterology, 35(6–7), 494–499. https://doi.org/10.1016/j.clinre.2011.02.009⬏
6. Gao, Y., Wang, G., Li, Y., Lv, C., Wang, Z. (2019). Effects of oral activated charcoal on hyperphosphatemia and vascular calcification in Chinese patients with stage 3-4 chronic kidney disease. Journal of nephrology, 32(2), 265–272. https://doi.org/10.1007/s40620-018-00571-1⬏
7. Wang, Z., Cui, M., Tang, L., Li, W., Wei, Y., Zhu, Z., Jia, X., Kong, X., Xu, D. (2012). Oral activated charcoal suppresses hyperphosphataemia in haemodialysis patients. Nephrology (Carlton, Vic.), 17(7), 616–620. https://doi.org/10.1111/j.1440-1797.2012.01626.x⬏
8. Neuvonen, P. J., Kuusisto, P., Vapaatalo, H., Manninen, V. (1989). Activated charcoal in the treatment of hypercholesterolaemia: dose-response relationships and comparison with cholestyramine. European journal of clinical pharmacology, 37(3), 225–230. https://doi.org/10.1007/BF00679774⬏