Do apteki przychodzi kobieta z receptą na miesięczną kurację Ferrum Lek w celu skorygowania anemii spowodowanej niedoborem żelaza. Zalecane dawkowanie to jedna tabletka trzy razy dziennie. W trakcie konsultacji pacjentka pyta, jak długo będzie musiała przyjmować przepisany lek.

Wyjaśniono, że:

Celem leczenia jest przywrócenie do normy poziomu czerwonych krwinek i hemoglobiny oraz uzupełnienie zasobów żelaza. Badanie krwi należy powtórzyć po około 3-4 tygodniach, aby oszacować efektywność kuracji. W tym czasie poziom hemoglobiny powinien wzrosnąć o około 2 g/dl. Od momentu, kiedy poziom hemoglobiny i czerwonych krwinek powróci do normy, kurację należy kontynuować przez 3 miesiące, aby odnowić zasoby żelaza, a następnie zakończyć terapię.

Przez pierwszy rok od wyleczenia anemii badanie krwi powinno być powtarzane co 3 miesiące, a następnie po roku oraz natychmiast w przypadku zgłoszenia przez pacjenta objawów anemii wspomnianych powyżej.

Komentarz:

W przypadku pacjentów ze zwiększonym ryzykiem niedoboru żelaza, np. u osób starszych z nawracającym niedoborem, wegan, pacjentów z choroba trzewną (ang. coeliac disease) lub po gastrektomii, wskazane jest długotrwałe stosowanie preparatu w dawce podtrzymującej.

Brak odpowiedzi na doustne leczenie żelazem w przeciągu pierwszych 3 tygodni może wskazywać na:^[1]Todd T. and Caroe T. Newly diagnosed iron deficiency anaemia in a premenopausal woman. British Medical Journal. 2007;334(7587):259. abstrakt

• niestosowanie się pacjenta do porady o regularnym przyjmowaniu leku, np. ze względu na działania niepożądane,
• przewlekłą utratą krwi, np. niesterydowe leki przeciwzapalne są przyczyną krwawień z przewodu pokarmowego u 10-15% pacjentów,^[2]Goddard A.F., James M.W., McIntyre A.S. and Scott B.B. Guidelines for the management of iron deficiency anaemia. 2011;60(10):1309-1316. abstrakt
• zaburzenia wchłaniania,
• kolonizację bakterią Helicobacter pylori, która może zmniejszyć wchłanianie żelaza i zwiększyć jego utratę, prowadząc do anemii,^[3]Goddard A.F., James M.W., McIntyre A.S. and Scott B.B. Guidelines for the management of iron deficiency anaemia. 2011;60(10):1309-1316. abstrakt

Niedokrwistość definiowana jest przez WHO jako niedobór hemoglobiny. Mówimy o niej, gdy stężenie hemoglobiny wynosi:

• poniżej 13 g/dl u mężczyzn w wieku powyżej 15 lat;
• poniżej 12 g/dl u kobiet niebędących w ciąży w wieku powyżej 15 lat;
• poniżej 11 g/dl u kobiet w ciąży.

Ponieważ hemoglobina jest niezbędna do skutecznego dostarczania tlenu do wszystkich komórek w organizmie, jej brak prowadzi do objawów takich jak zmęczenie, brak energii i drażliwość. Nieleczona anemia, może prowadzić do poważniejszych objawów, takich jak duszność, tachykardia i niewydolność serca.^[4]Longmore JM, Makin R & Longmore M. Oxford Handbook of Clinical Medicine. Fifth Edition. Oxford: OUP 2002.

Żelazo jest niezbędne do wytwarzania hemoglobiny. Niedokrwistość z niedoboru żelaza występuje, gdy deficyt żelaza prowadzi do niewystarczającej produkcji hemoglobiny, która byłaby w stanie zapewnić produkcję zdrowych czerwonych krwinek. Oznacza to, że powstaje mniej erytrocytów, są one mniejsze (mikrocytic) i jaśniejsze (hypochromic). Każdego dnia organizm ludzki zużywa i wydala około 1 mg żelaza.^[5]Goddard A.F., James M.W., McIntyre A.S. and Scott B.B. Guidelines for the management of iron deficiency anaemia. 2011;60(10):1309-1316. abstrakt Konsumujemy średnio 15 mg żelaza dziennie z czego tylko 1 mg jest wchłaniany.^[6]Frewin R et al. Iron deficiency anaemia. Clinical Review. BMJ.1997;314:360–364. pełny tekst Oznacza to, że stosunkowo niewielki brak równowagi może doprowadzić do niedoboru żelaza.

Co w tej sytuacji powinien zrobić farmaceuta?

W czasie konsultacji pacjent powinien być poinformowany o ryzyku wystąpienia działań niepożądanych, takich jak:

• zatwardzenie, na które można zaproponować środek przeczyszczający,
• podrażnienie przewodu pokarmowego objawiającego się bólem nadbrzusza, nudnościami oraz biegunką; stosowanie lekarstwa z lub po jedzeniu pomaga złagodzić te dolegliwości, należy jednak pamiętać, że przyjmowanie żelaza z jedzeniem może obniżyć jego wchłanianie o 40%,^[7]Short, M.W. and Domagalski, J.E. Iron deficiency anemia: evaluation and management. Am Fam Physician. 2013;87(2):98-104. abstrakt
• możliwości wystąpienia czarnych stolców w trakcie przyjmowania preparatów żelaza.

W przypadku wystąpienia działań niepożądanych pacjent może spróbować zmniejszyć dawkowanie do dwóch lub jednej tabletki dziennie lub zastosować preparat innej soli z mniejszą zawartością żelaza elementarnego. Jak wskazują badania, przyjmowanie 15-20 mg żelaza dziennie może być równie efektywnie w leczeniu niedoboru.^[8]De Loughery TG. Microcytic anemia. New Engl J Med. 2014;371:134–1331. abstrakt

W celu zwiększenia wchłaniania, preparat żelaza nie powinien być przyjmowany razem z kawą lub herbatą, ze względu na obecność taniny.^[9]Munoz M, García-Erce JA, Remacha AF et al. Disorders of iron metabolism. Part 1: Molecular basis of iron homeostasis.J Clin Pathol. 2011;64:281–286. abstrakt Leki zmniejszające kwasowość żołądka (inhibitory pompy protonowej, antagonisty receptora H2) również zmniejszają absorbcję żelaza.^[10]Short, M.W. and Domagalski, J.E. Iron deficiency anemia: evaluation and management. Am Fam Physician. 2013;87(2):98-104. abstrakt

Badania sugerujące zwiększenie wchłaniania żelaza przez kwas askorbowy nie dają jednoznacznych wyników, które mogłyby potwierdzić tę teorię.^[11]Goddard A.F., James M.W., McIntyre A.S. and Scott B.B. Guidelines for the management of iron deficiency anaemia. 2011;60(10):1309-1316. abstrakt

Pacjent powinien zwiększyć ilość mięsa i ryb w diecie zawierających żelazo typu hem, które w odróżnieniu od żelaza niehemowego jest efektywniej wchłaniane z przewodu pokarmowego.^[12]De Loughery TG. Microcytic anemia. New Engl J Med. 2014;371:134–1331. abstrakt

O czym informuje nas badanie morfologii krwi?

Test ferrytyny mierzy ilość ferrytyny we krwi i pozwala określić wielkość zapasów żelaza w organizmie. Ferrytyna jest białkiem magazynującym żelazo wewnątrz komórek. Niewielka ilość ferrytyny, która uwalniana jest do krwi, odzwierciedla całkowitą ilość żelaza przechowywanego w organizmie. Niski poziom ferrytyny wskazuje na niedobór żelaza we krwi (jeżeli poziom żelaza jest w normie, mamy do czynienia z utajonym niedoborem żelaza) natomiast wysoki poziom ferrytyny może być spowodowany infekcją, stanem zapalnym lub chorobami wątroby.

Test stężenia transferryny w surowicy. Transferryna jest białkiem transportującym żelazo. W normalnych warunkach, jedna trzecia ilości transferryny wysycona jest żelazem. Frakcję transferryny odpowiedzialną za przenoszenie żelaza oznacza się w badaniach laboratoryjnych jako saturacja transferryny TfS. Poziom transferryny obniża się w trakcie stanu zapalnego.

TIBC (ang. total iron-binding capacity) test mierzy ilość żelaza, które może być związane przez białka we krwi. Ponieważ transferryna jest podstawowym białkiem wiążącym żelazo, test TIBC odzwierciedla dostępności transferryny.

Poziom żelaza w surowicy zmienia się w ciągu dnia i z dnia na dzień, dlatego próbkę pobiera się rano na czczo. Pełną wartość diagnostyczną wyniku badania poziomu żelaza uzyskują, kiedy można je odnieść do pozostałych parametrów gospodarki żelazowej.

MCV (ang. mean corpuscular volume) oznacza średnią objętość erytrocytów. Obniżenie się średniej objętości erytrocytu jest związane z najczęstszym typem anemii – niedokrwistości z niedoboru żelaza. Niedobór tego pierwiastka powoduje upośledzenie syntezy hemoglobiny. Zmniejsza się tym samym produkcja czerwonych krwinek, a te które powstają są małych rozmiarów (mikrocytoza) stąd obniżona wartość MCV.^[13]Lab Tests Online: Vitamin B12 and Folate Deficiency. [dostęp 10.12.2018] link