Żelazo – jakich informacji udzielić o stosowaniu i interakcjach?
Żelazo
Żelazo to jeden z najważniejszych mikroelementów potrzebnych do funkcjonowania organizmu – m.in jest niezbędnym składnikiem hemoglobiny, dzięki której transportowany jest tlen w organizmie. Niedobór żelaza może prowadzić do anemii z niedoboru żelaza, która jest najczęstszą odmianą niedokrwistości. Co musimy widzieć o żelazie?
Przyczyny niedoboru żelaza
Leczenie niedoboru żelaza rozpoczyna się w pierwszej kolejności od zidentyfikowania przyczyny niedoboru i jej usunięcia.
- Najczęstszą przyczyną niedoboru żelaza jest utrata krwi spowodowana przewlekłymi krwawieniami np. z przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa, hemoroidy), nieprawidłowymi krwawieniami z dróg rodnych, dróg moczowych, układu oddechowego i po urazach. Z tej przyczyny niedobór pojawia się też u wielokrotnych dawców krwi.
- Przy zwiększonym zapotrzebowaniu na żelazo np. w II i III trymestrze ciąży, w laktacji, w okresie szybkiego wzrostu, dojrzewania. Wiele ciężarnych wymaga suplementowania żelaza, zwłaszcza od 20. tygodnia ciąży. Konsekwencją niedoboru żelaza może być przedwczesny poród, niedokrwistość noworodków, niska masa urodzeniowa dziecka.
- Zaburzenia wchłanianie żelaza w wyniku operacji usunięcia części jelita lub żołądka, w przebiegu celiakii, zapalenia żołądka, przewlekłych biegunek, diety ubogobiałkowej lub bogatej w substancje upośledzające wchłanianie żelaza (fosforany, szczawiany, fityniany, tanina, związki wapnia i inne).
- Niedobór żelaza w diecie może pojawić się u niemowląt i małych dzieci, które karmione są wyłącznie pokarmem mlecznym nieuzupełnionym w żelazo. U osób dorosłych niedobór żelaza wynikający z diety jest rzadki, jednak może pojawić się np. w wyniku stosowania diety wegetariańskiej lub wegańskiej oraz radykalnego odchudzania.
Objawy niedoboru żelaza
Do najczęstszych objawów które mogą świadczyć o niedoborze żelaza należą:
- osłabienie i łatwa męczliwość,
- upośledzenie koncentracji i uwagi,
- ból i zawroty głowy,
- tachykardia i duszność (w ciężkiej postaci).
*Przy długotrwałym niedoborze żelaza u chorego może pojawić się zmieniony zmysł smaku (a nawet spaczone łaknienie na produkty nie będące żywnością takie jak glina, kreda, krochmal), ból, pieczenie i wygładzenie powierzchni języka, suchość skóry, bolesne pęknięcia kącików ust, zmiany paznokci (blade, kruche, z podłużnymi rowkami) i włosów (cienkie, łamliwe, o rozdwojonych końcach, łatwo wypadające)[1]MP Interna: Niedokrwistość z niedoboru żelaza [dostęp: 22.02.2017] www .
W wyniku niedoboru żelaza może dojść do anemii (niedokrwistości), gdzie ilość czerwonych krwinek lub ilość hemoglobiny jest mniejsza niż przewidują normy. Pacjentowi, który samodiagnozuję u siebie anemie na podstawie np. objawów osłabienia poradź wykonanie morfologii. Ważne by pamiętać o tym, że sam wynik morfologii nie jest wystarczającą podstawą do zlecenia suplementacji żelaza. Morfologia, która mogłaby wskazywać na anemię może być efektem np przebiegającej choroby nowotworowej, dlatego w tym przypadku potrzebna jest dalsza diagnostyka lekarska. Z tego względu, jeśli pacjent prosi o dobór preparatu żelaza zawsze spytaj czy jego suplementacja została zalecona przez lekarza. Uwzględnij też czy nie jest narażony na anemię ze względu na jedną z wymienionych przyczyn, co może wskazać na zasadność leczenia.[2]UpToDate: Treatment of iron deficiency anemia in adults [dostęp 22.02.2017] www
Po stwierdzeniu niedoboru i wykonaniu badań, które stwierdzają o przyczynie niedoboru, zwykle lekarz zleca uzupełnienie żelaza, którego brakuje w organizmie. Dawka suplementowanego żelaza również jest ustalana indywidualnie. U większości chorych suplementacje przeprowadza się przy użyciu preparatów doustnych, a preparaty podawane pozajelitowo przeznaczone są dla osób u których podanie doustne jest przeciwwskazane lub było źle tolerowane.
O czym powinniśmy poinformować pacjenta przyjmującego preparaty z żelazem?
- Preparaty z żelazem powinno się przyjmować na czczo (gdy przyjmowane są raz dziennie) lub między posiłkami. Najlepsze wchłanianie osiąga się zachowując odstęp 3o-60 minut przed posiłkiem.
- Pacjent, który wcześniej nie przyjmował preparatów z żelazem, powinien być świadomy możliwości wystąpienia u niego metalicznego posmaku, nudności, wzdęć, zaparć, biegunki lub wymiotów. Nietolerancja preparatów żelaza pojawia się w 70% pacjentów przyjmujących doustne preparaty. Problem nietolerancji najczęściej dotyka osoby starsze – spytajmy pacjenta czy nie doświadcza dolegliwości od czasu rozpoczęcia leczenia.
- W przypadku gdy u pacjenta pojawiają się działania niepożądane (nudności, biegunki, zaparcia, kolki jelitowe) zaleca się zwykle przyjmowanie żelaza bezpośrednio po posiłku lub obniżenie dawki żelaza[3]MP Dieta: Dieta w niedokrwistości z niedoboru żelaza [dostęp 22.02.2017] www[4]UpToDate: Treatment of iron deficiency anemia in adults [dostęp 22.02.2017] www. Takie działanie może jednak zmniejszyć skuteczność leczenia, dlatego korzystna wydaję się próba zmiany preparatu na inny. Żelazo o przedłużonym uwalnianiu jest z reguły lepiej tolerowane, dlatego możesz zaproponować pacjentowi, żeby przy następnej wizycie u lekarza poprosił o zmianę leku na np. Hemofer prolongatum lub Tardyferon.
- Warto wspomnieć o tym, że pod wpływem żelaza stolec przybiera barwę czarną/zieloną, może być smolisty, brudzić bieliznę, co jest niekomfortowe, jednak nie powinno martwić.
- Starsi pacjenci mogą również w mniejszym stopniu absorbować żelazo podane doustnie, dlatego tak ważne jest zapewnienie optymalnych warunków wchłaniania dla żelaza – uprzedź pacjenta, że przyjmowane przez niego leki na nadkwaśność mogą zmniejszyć skuteczność przyjmowanego żelaza – preparat żelaza powinien podawać dwie godziny przed lub cztery godziny po spożyciu leków zobojętniających sok żołądkowy[5]UpToDate: Treatment of iron deficiency anemia in adults [dostęp 22.02.2017] www.
- Wchłanianie żelaza może być zmniejszone przy jednoczesnym spożywaniu herbaty, kawy, jajek, produktów mlecznych, chleba razowego, płatków zbożowych oraz pokarmów bogatych w błonnik. Pacjenci nie muszą rezygnować całkowicie z tych składników, wystarczy ich ograniczenie i odpowiedni czas podania leku. Poinformuj pacjenta by nie spożywał przed zażyciem tabletki żelaza lub łącznie z nią m.in. żywności bogatej w wapń, otrębów, zbóż, nasion roślin strączkowych, kawy, herbaty i pokarmów bogatotłuszczowych. Uwaga ta ważna jest szczególnie w przypadku preparatów do rozpuszczania w płynie, takich jak np Actiferol w postaci saszetek z proszkiem.
- Preparaty z kompleksem wodorotlenku żelaza III i poliizomaltozy (Ferrum Lek) z reguły nie dają interakcji z pokarmem i lekami.
- Spytaj pacjenta czy nie przyjmuje preparatów wielowitaminowych i minerałów (wapń, mangan, cynk) i rozważ ryzyko interakcji. Poinformuj go, że nie powinien ich przyjmować wraz z żelazem, ponieważ składniki mineralne obniżają wchłanianie żelaza.
- Związkami, które mogą potencjalnie wspomagać wchłanianie żelaza są kwasy organiczne takie jak kwas cytrynowy, jabłkowy, mlekowy (obecny np. w produktach kiszonych) i witamina C. Zaleca się przyjmowanie wraz tabletką żelaza kwas askorbinowy w dawce 200 lub pół szklanki soku pomarańczowego w celu zwiększenia biodostępności. Niektóre preparaty (np. Sorbifer Durales) zawierają już w składzie tabletki witaminę C.
- Suplementacja żelaza powinna być utrzymywana co najmniej przez 2-3 miesiące lub dużej, o czym decyduje lekarz. Ustąpienie objawów niedoboru żelaza może pojawić się najwcześniej po 7-10 dniach suplementacji, jednak poprawa hematokrytu wymaga przyjmowania żelaza przez okres 6-8 tygodni[6]UpToDate: Treatment of iron deficiency anemia in adults [dostęp 22.02.2017] www. Wytłumacz pacjentowi, dlaczego nadal musi przyjmować żelazo mimo poprawy jego samopoczucia.
Suplementacji żelaza w odpowiedniej dawce towarzyszyć powinna dieta bogata w ten pierwiastek. Ten sposób podaży żelaza może być szczególnie przydatny dla pacjentów, u których ze względu na nietolerancję preparatów doustnych zmniejszono dawkę dzienną żelaza. Przy wyborze produktów bogatych w żelazo trzeba pamiętać, że żelazo hemowe, czyli te zawarte w mięsie, rybach, owocach morza i podrobach, jest znacznie lepiej przyswajane niż żelazo pochodzenia roślinnego, żelazo z mleka czy z jaj. Pacjent powinien jeść odpowiednio dużo chudego mięsa czerwonego, wątroby, chudych gatunków wędlin, które są dobrym źródłem żelaza hemowego, dobrze przyswajanego przez organizm, a równocześnie uwzględniać produkty roślinne o stosunkowo dużej zawartości żelaza, takie jak płatki zbożowe, suszone owoce, warzywa strączkowe, warzywa o zielonych liściach. Gotowanie i smażenie zmniejsza przyswajalność żelaza o 40%.
Czytaj też: Dyskusję na forum: Przegląd lekowy pacjentki z nadciśnieniem, anemią i dną.
Czytaj też: Preparaty z żelazem dostępne w Polsce
Data ostatniej aktualizacji: 24.03.2018.

mgr farm. Alicja Cieślar
Absolwentka Wydziału Farmaceutycznego UJ CM. W czasie studiów członkini Koła Opieki Farmaceutycznej. Odbywała staż w Aptece u Farmaceutów (AuF) w roku 2016/17 pracując m.in. przy cyklu Notatki stażysty.
[artykuły]
Alicja Cieślar, i in.: Żelazo – jakich informacji udzielić o stosowaniu i interakcjach?, Portal opieka.farm (https://opieka.farm/opracowania/zelazo-stosowanie-i-interakcje/) [dostęp: 23 kwietnia 2018]
Źródła: [ + ]
Forum dyskusyjne - brak dostępu. Zawartość serwisu kierowana jest tylko do osób wykonujących zawód medyczny, m.in. farmaceutów, lekarzy, techników farmaceutycznych i pielęgniarek. Jeśli posiadasz już konto zaloguj się ↗
Jeśli nie posiadasz konta, a jesteś związany z medycyną lub farmacją - zarejestruj się.