Prehabilitacja obejmuje złożony zespół działań profilaktycznych mających na celu poprawę zdrowia i kondycji pacjentów, przed przewidywanym, nadchodzącym stresorem fizjologicznym, aby zwiększyć ich szanse na powodzenie procesu terapeutycznego, skrócić rekonwalescencję oraz ograniczyć ryzyko powikłań.
Jednym z niezamierzonych konsekwencji działań, związanych z profilaktyką zakażeń Covid-19, głównie z obowiązkowym dystansem społecznym i ograniczeniem zakresu usług świadczonych przez placówki Ochrony Zdrowia, są przypadki znacznego przesunięcie w czasie planowanych zabiegów operacyjnych i innych form leczenia. Można założyć, że po okresie izolacji nastąpi wzmożona intensywność zabiegów, jak i związanej z nimi działalności okołooperacyjnej.
W następstwie późniejszego, znacznego wzrostu obłożenia oddziałów i obciążenia personelu można spodziewać się także wzrostu ilości powikłań i umieralności powyżej poziomów przed pandemią, szczególnie u pacjentów starszych lub osłabionych, nawet jeśli nie byli dotknięci zakażeniem.
Dlatego też rekomenduje się wykorzystanie związanego z epidemią czasu oczekiwania na zabieg, właśnie na działania prehabilitacyjne, dzięki którym będzie można optymalnie i kompleksowo przygotować pacjenta do zabiegu pod względem kondycyjnym, żywieniowym i psychicznym.
Efekty wdrożenia prehabilitacji dotychczas nie były analizowane pod kątem choroby zakaźnej, jednak jej uniwersalne zasady i udowodniona skuteczność w innych jednostkach chorobowych sugerują, by wdrożyć ją również w etapie przygotowania do zakażenia. Zarówno lekarze jak i inni pracownicy ochrony zdrowia, a zwłaszcza farmaceuci, do których dostęp dla pacjentów jest najłatwiejszy, powinni doradzać pacjentom i społeczeństwu, jak utrzymać i zoptymalizować ich wyjściową sprawność i zdrowie żywieniowe. Jednocześnie należy podkreślić, że w trakcie pandemii covid-19, zasady prehabiltacji można z powodzeniem wdrażać z jednoczesnym przestrzeganiem zaleceń dotyczących dystansu społecznego i izolacji domowej.
Działania prehabilitacyjne mogą opierać się na rozwiązaniach z zakresu telemedycyny, które pozwalają nie tylko na porady, ale także ocenę postępów i komunikację z pacjentem. Obecnie bariery we wdrażaniu telemedycyny gwałtownie maleją, przy jednoczesnym wzroście praktycznych korzyści wynikających z tej formy interakcji lekarz-pacjent. Kontakty te powinny obejmować porady dotyczące ćwiczeń, odżywiania, bezpieczeństwa w domu, profilaktyki, a także łagodzenia objawów (np. leczenia bólu). Połączenie telemedycyny z prehabilitacją może zatem okazać się bardzo korzystne dla przyszłej medycyny, gdyż w dobie epidemii i przymusowej izolacji społecznej obie dziedziny mają okazję umocnić swoją pozycję, udowadniając swoją przydatność i skuteczność.
W związku z prognozami epidemiologicznymi zakładającymi kontakt z wirusem lub zakażenie niemal całej światowej populacji, profesor JK Silwer z Harwardu, określa rolę prehabilitacji, jako przygotowanie do „bitwy”. Skojarzenie to jest odniesieniem do badań nad wojskiem z 1946 roku, opisanych w artykule Prehabilitation, Rehabilitation and Revocation in the Army. Eksperyment, badający wpływ diety, warunków zakwaterowania, higieny i rekreacji, połączonych z kontrolowanym treningiem fizycznym i edukacją, prowadzono przez okres około dwóch miesięcy na grupie 12.000 mężczyzn. Po analizie wyników stwierdzono istotną poprawę stanu zdrowia i kondycji aż 85% żołnierzy poddanych badaniu. W raporcie zaznaczono, że poprawie uległa także ich kondycja psychiczna, samopoczucie, oraz że te fizyczne i psychiczne przemiany były „zadziwiająco łatwe” do osiągnięcia, co dało podwaliny współczesnych wojskowych oraz sportowych programów szkoleniowych.
Zbierane od 1946 roku doświadczenia w zakresie prehabilitacji, pozwalają na uzasadnione, zacytowane powyżej, porównanie ryzyka infekcji covid-19 do zbliżającej się bitwy. Analogiczne są w tym przypadku również główne kierunki, właściwego przygotowania, które może mieć zasadnicze znaczenie dla przebiegu infekcji i przeżywalności. Związane z epidemią zalecenia dotyczące dystansu społecznego i izolacji domowej, mogą skutkować zmniejszeniem aktywności fizycznej społeczeństwa, co przekłada się na nasilenie wielu dolegliwości, w tym choroby układu sercowo-naczyniowego, czy powikłania płucne. Nawet niewielkie zmiany w wydolności krążeniowo-oddechowej mogą mieć duży wpływ na pacjentów osłabionych, zwłaszcza starszych, u których powszechna jest wielochorobowość, często przyjmująca postać przewlekłą. Istnieje wiele badań, których wyniki pokazują, że zanik mięśni i dysfunkcje krążeniowo-płucne zachodzą podczas zmniejszania aktywności fizycznej (np. leżenia w łóżku) bardzo szybko.
Dlatego kluczowym wyzwaniem jest zachęcenie społeczeństwa, a zwłaszcza osób starszych, do utrzymania przynajmniej podstawowego poziomu aktywności. W kontekście zakażenia jest to grupa, w której prehabilitacja ma największe znaczenie, jednak z założeniem, że poszczególne zalecenia będą dobierane indywidualnie, uwzględniając w przypadku diety czy ćwiczeń, nie tylko możliwości, ale także preferencje pacjentów.
W kontekście prehabiltacyjnym bardzo istotne są również porady i edukacja, ułatwiające rzucania palenia. Korzyści wynikające z zerwania z nałogiem łatwo docenić w ogólnej poprawie zdolności oddechowej i funkcji płuc. Należy stanowczo zaznaczyć, że pomimo pojawiających się w mediach niejasnych doniesień o występowania ograniczeniu zakażenia wirusem covid-19 u palaczy, twierdzenie, że palenie zapobiega infekcji jest absolutnie nieuprawnione. Najważniejsze i bezpośrednie konsekwencje zdrowotne palenia dotyczą właśnie uszkodzenia płuc i efektywności oddychania, co pokrywa się z najważniejszymi powikłaniami zakażenia wirusem covid-19.[1][2][3]
Na zakończenie anegdota, znana już naszym dziadkom, ale niestety wciąż bardzo prawdziwa:
Lekarz pyta pacjenta:
– Pali pan?
– Nie.
– To szkoda. Poczułby się pan dużo lepiej, gdyby pan rzucił palenie.
dr n. farm. Piotr Kaczmarczyk jest autorem książki Biały Głód, która dotyczy tematyki podstawowych przyczyn i skutków niedożywienia, w tym niechlubnego niedożywienia szpitalnego, które rozwija się u pacjentów w trakcie hospitalizacji. Książka jest dostępna w sklepie Wydawnictwa Farmaceutycznego.
Piśmiennictwo
- Silver JK.; Prehabilitation May Help Mitigate an Increase in COVID-19 Peri-Pandemic Surgical Morbidity and Mortality. Am J Phys Med Rehabil. 2020 Apr 21.⬏
- Silver JK.; Prehabilitation could save lives in a pandemic. BMJ 06 April 2020. ⬏
- Verduzco-Gutierrez M., Bean AC., Tenforde AS., Tapia RN., Silver JK.; How to Conduct an Outpatient Telemedicine Rehabilitation or Prehabilitation Visit. PM R. 2020 Apr 15.⬏
