O zapaleniu zatok mówimy, gdy stan zapalny obejmuje błonę śluzową wyścielającą zatoki oraz jamy nosa (z ang. rhinosinusitis). Towarzyszą mu zazwyczaj objawy, takie jak ból nasilający się przy pochylaniu, niedrożność nosa, ból głowy, twarzy, a także gorączka i ogólne osłabienie.
W zapaleniu zatok stosuje się następujące grupy leków:
- sympatykomimetyki podawane doustnie i miejscowo (pseudoefedryna, fenylefryna, ksylometazolina, oksymetazolina, nafazolina) – działają tylko objawowo, stosuje się je w celu zniesienia blokady nosa, nie przyspieszają powrotu do zdrowia,
- leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (ibuprofen, naproksen, kwas acetylosalicylowy, paracetamol) – ich stosowanie ma na celu zniesienie bólu i gorączki, a przez to poprawę samopoczucia pacjenta, w wirusowym ostrym zapaleniu zatok leczeniem I wyboru jest ibuprofen, w przypadku przeciwwskazań do stosowania NLPZ zaleca się paracetamol,
- preparaty do płukania zatok – przed podaniem donosowym leków konieczne jest udrożnienie zatok,
- inne preparaty naturalne (ekstrakt z pelargonii afrykańskiej, ekstrakt ze świeżych bulw fiołka alpejskiego, bromelaina, olejek eukaliptusowy, Andrographis paniculata) – jakość dowodów opisujących ich skuteczność jest niska, dlatego nie znajdują się obecnie w żadnych wytycznych leczenia zapalenia zatok,
- leki antyhistaminowe II generacji (cetyryzyna, loratadyna) – dostępne są również w postaci preparatów łączonych z pseudoefedryną (w: Cirrus Duo, w: Claritine active), stosowanie antyhistaminików II generacji ma sens jedynie u alergików,
- substancje i surowce naturalne o działaniu sekretolitycznym — mogą być stosowane w monoterapii, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo zalegania wydzieliny, ale również jako leczenie wspomagające,
- glikokortykosteroidy (budezonid, mometazon, flutykazon) – powszechnie stosowana w zapaleniu zatok grupa leków o dobrze udokumentowanym działaniu, wykazują efekt przeciwzapalny i przeciwobrzękowy, zaleca się włączanie GKS donosowych szczególnie w ostrym powirusowym zapaleniu zatok przynosowych (czyli, gdy objawy utrzymują się dłużej niż 10 dni lub nasilają się po 5 dniach),[1] a w bakteryjnym zapaleniu zatok stanowią uzupełnienie antybiotykoterapii,
- antybiotyki – stosowane przy bakteryjnej infekcji zatok, która jest najczęściej skutkiem nadkażenia.
Czytaj też:Zapalenie zatok u dzieci i dorosłych: leki, suplementy i metody niefarmakologiczne[tez]
Jakich informacji udzielić o dawkowaniu?
Poradź pacjentowi, aby podając aerozol nie odchylał głowy do tyłu i lek podawał na zewnętrzną część małżowiny nosa, a nie na przegrodę nosową. Przed podaniem sterydów zasadne jest wykonanie irygacji nosa.
Pseudoefedryna i efedryna może być łączona z sekretolitykami (Sinupret, Sinupret extract) i mukolitykami (ACC, bromheksyna, ambroksol).
Na czym się skupić edukując pacjenta o leku lub chorobie?
Pacjent może nie wiedzieć jak powinien prawidłowo przeprowadzić irygację nosa, dlatego prostymi słowami wyjaśnij mu, że zabieg ten polega na wlaniu wcześniej przygotowanego roztworu do jednej dziurki, tak aby wydmuchać go drugą.
Jeśli wydajesz pacjentowi antybiotyk, przypomnij mu, że ze względu na utrudnioną penetrację do jamy zatok po podaniu antybiotyku na poprawę można oczekiwać nieco dłużej niż w przypadku innych schorzeń, a dawki mogą być znacznie wyższe.
Wydając lek o działaniu obkurczającym naczynia krwionośne nosa, zapytaj pacjenta czy stosował już wcześniej inne leki, aby uniknąć zdublowania preparatów o takim samym działaniu i długotrwałego podawania sympatykomimetyków.
Czy leczenie przynosi efekty?
Leki przeciwhistaminowe I generacji (feniramina, triprolidyna, chlorfeniramina, difenhydramina) mogą zagęszczać zalegającą wydzielinę (poprzez działanie antycholinergiczne), utrudniać jej usuwanie, a co za tym idzie – zwiększać ryzyko nadkażenia bakteryjnego i przedłużenia stanu zapalnego.
Starsze antyhistaminiki w połączeniu z pseudoefedryną mają jednak udowodnioną skuteczność w hamowaniu suchego kaszlu tzw. kaszlu spływowego (ang. upper airways cough syndrome – UACS) towarzyszącego często objawom nieżytu nosa lub zapalenia zatok. Takie połączenie leków zaleca się przede wszystkim przed snem. Nie powinny być jednak stosowane u dzieci poniżej 6 roku życia, tym bardziej, że nie udowodniono, że ich podawanie u dzieci jest wyraźnie korzystne.[2]
Przewlekłe zapalenie zatok, czyli trwające dłużej niż 12 tygodni, wymaga konsultacji lekarskiej. Może mieć wiele przyczyn, takich jak alergia, obecność polipów w nosie, wada w budowie przegrody nosowej – w takim przypadku konieczna jest dokładniejsza diagnostyka. Choć odwiedzanie alergologa, laryngologa i pracowni RTG może być wymagające, wytłumacz, że tylko w ten sposób możliwe jest dobranie odpowiedniego leczenia, a co za tym idzie – uporanie się z problemem.
Glikokortykosteroidy stosuje się w celu leczenia kataru polekowego, do którego doszło na skutek długotrwałego podawania sympatykomimetyków. Wyniki badań wskazują, że GKS donosowe skutecznie redukują objawy zapalenia zatok, takie jak uczucie zatkanego nosa czy ból.[2][3]
Leki mukolityczne nie mają udowodnionego działania w leczeniu zapalenia zatok, dlatego nie znajdują się w żadnych rekomendacjach leczenia zapalenia zatok.[2]
Jakich działań niepożądanych można się spodziewać?
Pacjentom z długoutrzymujacym się problemem zapalenia zatok rozważ polecenie preparatu o działaniu nawilżającym i regenerującym na błonę śluzową nosa np. z kwasem hialuronowym lub dekspantenolem. Sympatykomimetyki i hipertoniczne roztwory wody morskiej mogą powodować wysuszenie i uszkodzenia śluzówki.
Zwróć uwagę, gdy pacjent skarży się na takie objawy jak: obrzęk powiek, podwójne widzenie, osłabienie ostrości wzroku, zaburzenia ruchomości gałki ocznej – mogą świadczyć o poważnych powikłaniach i wymagają pilnej konsultacji lekarskiej.
Jak pomóc monitorować leczenie i ryzyko interakcji?
Objawy takie jak wyciek ropny z nosa, wysoka gorączka oraz nagłe nasilenie objawów po początkowym łagodnym przebiegu może świadczyć o bakteryjnej infekcji zatok – są podstawą do skierowania pacjenta do lekarza.
Pseudoefedryna nie powinna być stosowana u osób z ciężkim nadciśnieniem, z ciężką postacią choroby wieńcowej ani u osób z pacjentów z przerostem prostaty. Leczone, ustabilizowane lekkie lub umiarkowane nadciśnienie nie jest przeciwwskazaniem, ale nie zaleca się w takich sytuacjach polecania tego leku bez kontroli lekarza. Pseudoefedryna nie powoduje wzrostu ciśnienia u osób z prawidłowymi wartościami ciśnienia tętniczego.[4]
Teoretycznie preparatów z pseudoefedryną nie powinno się stosować razem z inhibitorami MAO: moklobemidem, selegiliną, rasagiliną oraz 2 tygodnie po zakończeniu leczenia tymi lekami z uwagi na ryzyko wystąpienia przełomu nadciśnieniowego.[4] Interakcja ta klasyfikowana jest jako bardzo istotna, ze względu na możliwość zagrożenia życia, w praktyce jednak jest ona bardzo mało prawdopodobna w przypadku selektywnych IMAO.
Preparaty ziołowe o działaniu sekretolitycznym (np. Sinupret) nie powinny być stosowane u pacjentów z chorobą wrzodową żołądka lub z innymi schorzeniami związanymi z nadmiernym wydzielaniem kwasu solnego.[5] Zwróć uwagę, czy preparat zawiera wyciągi z roślin czy sproszkowane surowce, może to wpłynąć na działanie i dawkowanie.
Zaproponuj zmiany w stylu życia
W rozmowie z pacjentem zaleć zwiększenie ilości wypijanych płynów. Ma to znaczenie zarówno przy podawaniu leków sekretolitycznych – spożycie większej ilości wody wspomaga rozrzedzanie zalegającej wydzieliny i ułatwia jej usuwanie, jak i przy podawaniu antybiotyków np. amoksycyliny – nasilona diureza ma na celu zminimalizowanie ryzyka odkładania się kryształków antybiotyku w moczu.[6]
Według rekomendacji postępowania w zakażeniach dróg oddechowych dostęp do świeżego, chłodnego powietrza sprzyja obkurczeniu rozszerzonych naczyń i zmniejszeniu obrzęku. W praktyce ma to jednak niewielkie znaczenie – chłodne powietrze może nasilać ból zatok.
Piśmiennictwo
- EUROPEJSKIE WYTYCZNE NA TEMAT ZAPALENIA ZATOK PRZYNOSOWYCH I POLIPÓW NOSA 2012 wybór pełny tekst.pdf⬏
- Hryniewicz W., et al.: Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego. Narodowy Program Ochrony Antybiotyków 2016⬏⬏⬏
- Zalmanovici Trestioreanu A, Yaphe J. Intranasal steroids for acute sinusitis. Cochrane Database Syst Rev. 2013 Dec 2;(12):CD005149. abstrakt⬏
- ChPL Sudafed⬏⬏
- ChPL Sinupret⬏
- ChPL Augmentin SR⬏