Spadek odporności w czasie ciąży, wynikający ze zmian hormonalnych zachodzących w organizmie kobiety, stresu z obawy o dziecko oraz zmęczenia, może prowadzić do częstszego występowania opryszczki wargowej, aft oraz innych stanów zapalnych jamy ustnej. Dolegliwości te zazwyczaj mają samoograniczający się przebieg.
Czytaj też: Wybór leku OTC na afty i stany zapalne jamy ustnej w ciąży
Opryszczka wargowa
Opryszczka wargowa to choroba wirusowa wywołana przez wirusa opryszczki pospolitej Herpes simplex (HSV). Pacjentka z opryszczką będzie zgłaszała świąd i mrowienie w okolicy ust, a następnie pojawienie się pęcherzy wypełnionych płynem surowiczym. Pęcherze te z czasem pękają, tworząc nadżerki pokryte strupami.
Przebieg zakażeń HSV u kobiet ciężarnych może być cięższy i dłuższy niż u kobiet niebędących w ciąży, a transmisja wirusa HSV przez łożysko do 20 tygodnia ciąży może być przyczyną poronienia. Infekcja HSV zwiększa także ryzyko przedwczesnego porodu.[1]
Pierwotne zakażenie wirusem HSV u kobiety w ciąży jest bezwzględnym wskazaniem do jak najszybszej konsultacji z lekarzem i włączenia leczenia przeciwwirusowego.[1]
Preparaty, które można polecić na podstawie ChPL lub deklaracji producenta
W leczeniu opryszczki wargowej dostępne są preparaty do stosowania miejscowego i ogólnego. Wszystkie preparaty stosowane w leczeniu opryszczki wargowej, zarówno leki, jak i wyroby medyczne oraz dermokosmetyki są bezpieczne dla kobiet w ciąży, jednak nie wszystkie można samodzielnie polecić oraz nie wszystkie mają udowodnioną skuteczność.
Dokozanol
Dokozanol (Erazaban) działa przez hamowanie wnikania wirusa opryszczki do zdrowych komórek skóry. Zgodnie z informacją zawartą w ChPL może być bezpiecznie stosowany u kobiet w ciąży.[2] Wchłanianie dokozanolu przez skórę jest minimalne, dlatego ryzyko związane z jego stosowaniem przez kobiety w ciąży wydaje się znikome.[3] Według przeglądu systematycznego z 2018 roku, obejmującego 20 badań (w tym 19 badań z randomizacją), mającego na celu ocenę skuteczności leków przeciwwirusowych stosowanych miejscowo, dokozanol ma minimalne znaczenie kliniczne w porównaniu z placebo, dlatego – choć jego stosowanie jest bezpieczne – skuteczność wydaje się wątpliwa.[4]
Wyroby medyczne i dermokosmetyki
Preparatem najbezpieczniejszym dla kobiet ciężarnych są hydrokoloidowe plastry, stosowane na opryszczkę (np. Compeed, DermaPlast) – tworzą one warunki sprzyjające gojeniu się wykwitów, izolują od środowiska zewnętrznego a także zapobiegają zanieczyszczeniu ran powstałych po pęknięciu pęcherzy.
Jeśli kobieta w ciąży prosi farmaceutę o coś naturalnego, można bezpiecznie zarekomendować jej także dermokosmetyk w postaci maści na opryszczkę, Lips Help. Maść ta zawiera witaminy (B1, B2, B12 i C), cynk oraz ekstrakt z melisy lekarskiej. Zgodnie z informacją producenta wczesne zastosowanie maści (na etapie swędzenia i profilaktycznie w okresie spodziewanych nawrotów) może ograniczyć wielkość lub zapobiec wystąpieniu widocznej zmiany skórnej.
Leki, które można polecać na podstawie badań
Acyklowir to najlepiej przebadany lek przeciwwirusowy stosowany w leczeniu opryszczki wargowej.
Acyklowir dostępny jest w obrocie jako:
- lek do stosowania ogólnego w postaci tabletek doustnych dostępnych na receptę (Hascovir, Heviran) oraz bez recepty (Hascovir Control, Heviran Control),
- lek do aplikowania miejscowego w postaci kremów (Aciclovir Ziaja, Hascovir, Zovirax, z hydrokortyzonem w: Zovirax Duo), żeli (Hascovir Lipożel Pro) i sztyftu (HeviPoint) dostępnych bez recepty.
Acyklowir stosowany doustnie
Stosowanie acyklowiru przez kobiety w ciąży jest uznawane za bezpieczne, a ryzyko związane z przebiegiem ciąży i rozwojem płodu minimalne.[3]
Rekomendacje PTGiP uwzględniają leczenie zakażeń HSV u kobiet w ciąży. Aby uwidocznić różnice w zaleceniach, w poniższej tabeli przedstawiono schematy leczenia zakażeń. Różnice w dawkowaniu można zauważyć w przypadku leczenia zakażeń nawrotowych.[5]
| Zakażenie pierwotne HSV | Zakażenie nawrotowe HSV | |
|---|---|---|
| Kobieta w ciąży | 200 mg 5 x na dobę przez 7–10 dni | 400 mg 3 x na dobę przez 5 dni |
Zgodnie z informacją zawartą w ChPL acyklowir w postaci doustnej można stosować w ciąży jedynie w przypadkach, gdy według lekarza oczekiwana korzyść dla matki przewyższa potencjalne zagrożenie dla płodu.[6]
Leczenie opryszczki wargowej doustnymi lekami przeciwwirusowymi u kobiety ciężarnej jest możliwe i bezpieczne, ale powinno odbywać się po konsultacji z lekarzem, dlatego nie polecaj doustnych leków z acyklowirem ciężarnej pacjentce, tylko skieruj ją do lekarza.
Acyklowir stosowany miejscowo
Acyklowir aplikowany miejscowo jest praktycznie niewykrywalny w krążeniu ogólnym, dlatego może być bezpiecznie stosowany przez kobiety w ciąży.[3] Zgodnie z ChPL miejscowe stosowanie acyklowiru może powodować minimalne działanie ogólnoustrojowe, dlatego kobieta w ciąży musi wcześniej odbyć konsultację z lekarzem.[7][8]
Warto jednak zwrócić uwagę na wyniki badań oceniających skuteczność miejscowego stosowania acyklowiru. Niektóre badania wykazały, że stosowanie miejscowe acyklowiru wydaje się mieć korzystny wpływ na przebieg opryszczki wargowej – skraca czas trwania choroby i jej nasilenie.[9]. Z kolei według przeglądu systematycznego z 2018 roku, mającego na celu ocenę skuteczności m.in. acyklowiru do stosowania na skórę, miejscowe leki przeciwwirusowe mają minimalne znaczenie kliniczne w porównaniu z placebo.[4] W rekomendacjach PTGiP również widnieje informacja, że miejscowe leczenie acyklowirem jest mniej skuteczne niż doustne i z tego powodu nie jest zalecane.[5] W związku tym, pomimo udowodnionego bezpieczeństwa, ale ze względu na niepotwierdzoną skuteczność, nie należy rekomendować kobietom w ciąży acyklowiru do stosowania miejscowego.
Decydując się na polecenie sztyftu z acyklowirem (HeviPoint), zwróć uwagę pacjentce na jego prawidłową aplikację. Stosowanie jako pomadki, bezpośrednio na zmiany, może spowodować ich rozsiewanie i wydłużyć czas leczenia. Podobny problem może dotyczyć kosmetyków w formie szminek i pomadek ochronnych. Zasugeruj pacjentce, aby na czas leczenia opryszczki ograniczyła ich stosowanie.
Leki nierekomendowane
Leki zawierające pranobeks inozyny (Groprinosin, Eloprine, Neosine) mają we wskazaniach leczenie opryszczki wargowej, jednak wytyczne PTGiP tego nie uwzględniają.[5] Brakuje badań dotyczących bezpieczeństwa ich stosowania przez kobiety w ciąży. Zgodnie z informacją zawartą w ChPL „wpływ inozyny na rozwój płodu nie był badany u ludzi, jak również nie wiadomo, czy inozyna przenika do mleka matki. W związku z powyższym produktu leczniczego nie należy podawać kobietom w ciąży ani karmiącym piersią, chyba że lekarz uzna, że korzyści przewyższają ryzyko”.[10] Nie ma zatem podstaw do tego, by rekomendować pranobeks inozyny kobiecie w ciąży.
Podsumowanie
Aby ułatwić szybką rekomendację przy pierwszym stole, w poniższej tabeli umieszczony został spis leków należących do każdej z trzech kategorii omówionych w artykule.
| Leki, które można polecić zgodnie z ChPL | Leki, które można polecić na podstawie badań | Leki nierekomendowane |
|---|---|---|
| • dokozanol • hydrokoloidowe plastry na opryszczkę • dermokosmetyk w postaci maści na opryszczkę | • acyklowir doustnie i miejscowo | • pranobeks inozyny |
Przygotowano na podstawie książki “Leki i ciąża. Bezpieczna farmakoterapia i suplementacja kobiety ciężarnej WYDANIE II“
Piśmiennictwo
- Niemiec, T., Drews, K., Kotarski, J., Majewski, S., Spaczyński, M. (2007). Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące zakażeń wirusem opryszczki zwykłej u kobiet ciężarnych. Ginekologia Polska. 78, 899-900.⬏⬏
- Maxima. (2021). ChPL Erazaban⬏
- Schaefer, C., Peters, P. W. J., Miller, R. K. (2015). Drugs During Pregnancy and Lactation. Treatment Options and Risk Assessment. Third edition. Academic Press.⬏⬏⬏
- Hammer, K.D.P., Dietz, J., Lo, T.S., Johnson, E.M. (2018). A systematic review on the efficacy of topical acyclovir, penciclovir and doconasol for the treatment of herpes simplex labialis. European Medical Journal, 6(1), 118-123.⬏⬏
- Karowicz-Bilińska, A., Kurowska, E., Nowak-Markwitz, E., Oszukowski, P., Spaczyński, M., Wielgoś, M., (2015). Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące postępowania w przypadku zakażenia wirusem HSV w położnictwie. Ginekologia Polska. 86, 715-717.⬏⬏⬏
- Hasco-Lek. (2016). ChPL Hascovir 400 mg⬏
- GSK. (1999). ChPL Zovirax Intensive⬏
- Ziaja. (2016). ChPL Aciclovir Ziaja⬏
- Cernik, C., Gallina, K., Brodell, R. T. (2008). The treatment of herpes simplex infections: an evidence-based review. Archives of internal medicine, 168(11), 1137–1144. https://doi.org/10.1001/archinte.168.11.1137⬏
- Aflofarm. (2016). ChPL Neosine Forte⬏
