Kofeina zawarta w kawie ma właściwości pobudzające i zmniejsza uczucie zmęczenia. Melatonina działa przeciwnie – ułatwia zasypianie. Czy zatem pacjent przyjmujący melatoninę powinien zrezygnować z picia kawy?

Krótka odpowiedź

Farmaceuta powinien odradzić pacjentowi picie kawy podczas stosowania melatoniny, ponieważ jednoczesne stosowanie melatoniny z kofeiną powoduje wzrost stężenia melatoniny we krwi, co skutkuje nasileniem jej działania i może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych.

Wyjaśnienie

Melatonina (N-acetylo-5-metoksytryptamina) to hormon produkowany endogennie przez szyszynkę. Odpowiada za regulację rytmu dobowego, ale także uczestniczy w wydzielaniu hormonu wzrostu, modulacji wydzielania insuliny oraz funkcjach immunologicznych. Melatonina wydzielana jest w nocy, a światło jest czynnikiem hamującym jej wydzielanie. W obrocie dostępna jest melatonina w postaci leku (Melatonina LEK-AM) lub suplementu diety (Melatonina fast). Zalecana jest pacjentom z zaburzeniami snu i rytmu dobowego oraz w zaburzeniach snu związanych ze zmianą stref czasowych (jet lag). Metabolizm melatoniny odbywa się w wątrobie z udziałem cytochromu P450, głównie izoenzymu CYP1A2.^[1]

Kofeina, podobnie jak teobromina i teofilina należy do grupy metyloksantyn. Jest antagonistą receptorów adenozyny. Adenozyna jest neuroprzekaźnikiem hamującym w ośrodkowym układzie nerwowym, ma działanie neuroprotekcyjne, moduluje uwalnianie innych neuroprzekaźników, zapobiegając w ten sposób toksyczności z nadmiernego pobudzenia. Kofeina, która działa antagonistycznie wobec receptorów adenozyny A₁ i A₂, stymuluje ośrodkowy układ nerwowy, zmniejsza uczucie senności i zmęczenia oraz poprawia pamięć i koncentrację. Metabolizm kofeiny w ponad 90% zależy od aktywności CYP1A2.^[2][3] Głównym źródłem kofeiny jest kawa, herbata oraz kakao.

W badaniu przeprowadzonym w 2003 roku w Finladnii z udziałem 12 ochotników oceniano wpływ spożycia kofeiny na farmakokinetykę melatoniny podawanej doustnie. Z przeprowadzonego badania wynika, że podczas jednoczesnego stosowania melatoniny i kofeiny wzrasta stężenie maksymalne melatoniny średnio o 137%. Dzieje się tak, ponieważ kofeina hamuje efekt I przejścia, który jest katalizowany przez cytochrom CYP1A2, a to skutkuje zwięszeniem biodostępności melatoniny.^[2] Zatem farmaceuta powinien poinformować pacjenta przyjmującego melatoninę, że nie powinien pić kawy podczas jej stosowania, ponieważ prowadzi to do wzrostu stężenia melatoniny we krwi i możliwe jest wystąpienie działań niepożądanych takich jak:

• ból głowy
• astenia
• dezorientacja
• sedacja
• obniżenie temperatury ciała.^[4]

Warto nadmienić, że w 2001 r. w Izraelu zbadano również wpływ spożycia kofeiny na wydzielanie endogennej melatoniny. Z przeprowadzonego badania wynika, że spożywanie kofeiny po południu i wieczorem obniża poziom endogennej melatoniny i niekorzystnie wpływa na jakość snu.^[5]

Piśmiennictwo

1. Papagiannidou, E., Skene, D. J., & Ioannides, C. (2014). Potential drug interactions with melatonin. Physiology & behavior, 131, 17–24. https://doi.org/10.1016/j.physbeh.2014.04.016 ⬏
2. Härtter, S., Nordmark, A., Rose, D. M., Bertilsson, L., Tybring, G., & Laine, K. (2003). Effects of caffeine intake on the pharmacokinetics of melatonin, a probe drug for CYP1A2 activity. British journal of clinical pharmacology, 56(6), 679–682. https://doi.org/10.1046/j.1365-2125.2003.01933.x ⬏⬏
3. Korbut R. (2020). Farmakologia. PZWL Wydawnictwo lekarskie, s. 64⬏
4. Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne LEK-AM Sp. z o.o. (2013), ChPL Melatonina LEK-AM, rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl, tekst pełny: https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwiu1aGP4fyBAxU__7sIHW3jAIgQFnoECBIQAQ&url=https%3A%2F%2Frejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl%2Fapi%2Frpl%2Fmedicinal-products%2F9724%2Fcharacteristic&usg=AOvVaw37ghTuab64VByOOY7L0DC9&opi=89978449 ⬏
5. Shilo L., Sabbah H., Hadari R., Kovatz S., Weinberg U., Dolev S., Dagan Y., Shenkman L. (2002). The effects of coffee consumption on sleep and melatonin secretion. Sleep Medicine 3, 271-273. https://doi.org/10.1016/S1389-9457(02)00015-1 ⬏