Ostry ból gardła, w tym zapalenie gardła i zapalenie migdałków, ma charakter samoograniczający się i jest zwykle związany z infekcją wirusową (ok. 70–85% przypadków), rzadziej bakteryjną, sporadycznie może być spowodowany przez grzyby. Objawia się podrażnieniem, uczuciem drapania w gardle i trudnością w przełykaniu. Niezależnie od przyczyny utrzymuje się ok. tygodnia.

Ból gardła wywołany infekcją wirusową zaczyna samoistnie ustępować zwykle po 3–4 dniach, więc leczenie objawowe jest wystarczające. Objawy infekcji bakteryjnej (najczęściej anginy paciorkowcowej) utrzymują się dłużej (nawet 8–10 dni) i może dojść do powikłań. Choć występują one rzadko, podejrzenie zakażenia bakteryjnego zawsze wymaga konsultacji z lekarzem, który po potwierdzeniu diagnozy może zalecić antybiotykoterapię.

Jeśli pacjentka opisuje ból gardła jako bardzo silny, trwający klika dni, dodatkowo skarży się na wysoką gorączkę (>38,5°C), ale bez kaszlu i kataru, oraz ma powiększone i tkliwe węzły chłonne, należy skierować ją do lekarza, gdyż wymienione objawy wskazują na infekcję bakteryjną.

Ból gardła u kobiety w ciąży, podobnie jak w populacji ogólnej, występuje najczęściej w przebiegu chorób układu oddechowego, takich jak zapalenie gardła i migdałków, przeziębienie lub grypa. Dodatkowo u kobiet ciężarnych często występuje refluks żołądkowo-przełykowy objawiający się zgagą i zarzucaniem kwaśnej treści żołądkowej do jamy ustnej, co może powodować uczucie pieczenia i ból gardła.

Opisane w tym rozdziale preparaty stosowane na ból gardła działają objawowo i brak przekonujących dowodów na to, że leczą i skracają czas trwania infekcji. Z uwagi na to można rekomendować je do krótkotrwałego doraźnego stosowania w przypadku silnego bólu gardła, gdy pacjentka wyraża chęć zastosowania farmakoterapii.

Preparaty do stosowania miejscowego dostępne są w postaci pastylek lub tabletek do ssania, sprayów do gardła oraz płynów do płukania jamy ustnej. Ich zaletą jest działanie w miejscu podania, co zwiększa bezpieczeństwo stosowania. Charakteryzują się też szybszym początkiem działania w porównaniu z lekami ogólnych. Dowody na skuteczność preparatów stosowanych miejscowo oraz na ich bezpieczeństwo u kobiet ciężarnych są jednak ograniczone.

Czytaj też: Paracetamol w ciąży – Wyjaśniamy!

Leki, które można polecić zgodnie z ChPL

Leki stosowane ogólnie (paracetamol i ibuprofen) są najlepiej przebadane pod kątem bezpieczeństwa u kobiet ciężarnych. Sprawdzą się szczególnie w silnym bólu gardła, ponieważ działają dłużej niż preparaty do stosowania miejscowego. Można je polecić również wtedy, gdy bólowi gardła towarzyszą objawy przeziębienia takie jak bóle mięśni, ból głowy i gorączka. Skuteczność paracetamolu i ibuprofenu w łagodzeniu bólu gardła potwierdzili Frye, Bailey i Blevins w metaanalizie badań klinicznych z randomizacją z 2011 roku^[1] oraz Thomas, Mar i Glasziou w przeglądzie systematycznym z 2000 roku.^[2]

Oprócz tego kobietom w ciąży, które skarżą się na zaczerwienienie, obrzęk i ból gardła, można polecić leki do stosowania miejscowego, zawierające:

• chlorowodorek chlorheksydyny w tabletkach do ssania (w: Sebidin, w: Sebidin Plus),
• chlorek cetylopirydyniowy w pastylkach do ssania (Septolete Apple, Septolete Lemon, w: Septolete Ultra),
• heksylorezorcynol w połączeniu z chlorkiem benzalkoniowym w tabletkach do ssania (w: Cholinex Intense),
• chlorek benzalkoniowy w pastylkach do ssania (w: Septolete, Septolete D),
• chlorowodorek benzydaminy w aerozolu do stosowania w jamie ustnej (Hascosept, Uniben) lub w płynie do płukania jamy ustnej (Hascosept, Tantum Verde).

Paracetamol

Paracetamol (Apap, Panadol) to najlepiej przebadany lek przeciwbólowy. Jest też najbezpieczniejszy, dlatego może być stosowany przez cały okres trwania ciąży i stanowi odpowiedni wybór dla pacjentek z objawami zgagi, chorobą refluksową przełyku, chorobą wrzodową lub niewydolnością nerek. Zalecana dawka jednorazowa to 500–1000 mg.

Ibuprofen

Stosowanie ibuprofenu (Ibuprom, Ibupar, Nurofen) przez kobiety w zaawansowanej ciąży może stwarzać ryzyko przedwczesnego zamknięcia przewodu tętniczego i nadciśnienia płucnego u płodu oraz opóźniać i wydłużać akcję porodową. Z tego powodu przyjmowanie ibuprofenu w III trymestrze ciąży jest przeciwwskazane. Dopuszcza się jego krótkotrwałe stosowanie w II trymestrze ciąży. Choć brak dowodów na szkodliwość przyjmowania ibuprofenu w I trymestrze ciąży, lepiej polecić w tym okresie paracetamol, który ma podobną skuteczność, a lepszy profil bezpieczeństwa. Zalecana dawka jednorazowa w łagodzeniu bólu gardła to 200–400 mg. Jeśli pacjentka w ciąży doświadcza zgagi, leczy się na chorobę wrzodową lub ma problemy z nerkami, nie powinna stosować ibuprofenu.

Chlorowodorek chlorheksydyny

Według ChPL preparatu Sebidin w badaniach na zwierzętach nie wykazano szkodliwego wpływu chlorheksydyny na płód.^[3]

Choć brakuje badań klinicznych odnośnie do stosowania chlorheksydyny w leczeniu bólu gardła u kobiet w ciąży, za jej bezpieczeństwem przemawiają wyniki przeglądu z metaanalizą z 2013 roku. Boutin i in. wykazali w nim, że codzienne płukanie jamy ustnej roztworem chlorheksydyny przez kobiety w ciąży z chorobami przyzębia nie stwarza zagrożenia dla płodu i może wiązać się ze zmniejszeniem ryzyka przedwczesnego porodu.^[4]

Chlorek cetylopirydyniowy

Według ChPL leku Septolete Apple brakuje badań klinicznych potwierdzających bezpieczeństwo stosowania chlorku cetylopirydyniowego w okresie ciąży.^[5]

Z uwagi na to, że wchłania się on słabo z jamy ustnej i przewodu pokarmowego i badania przeprowadzone na zwierzętach nie wykazały szkodliwego działania na płód, dopuszczalne jest krótkotrwałe przyjmowanie chlorku cetylopirydyniowego przez kobiety ciężarne. Podobnie jak w przypadku chlorheksydyny w badaniu z randomizacją z 2016 roku Jiang i in. wykazali, że stosowanie płynu do płukania jamy ustnej z chlorkiem cetylopirydyniowym przez kobiety ciężarne z chorobami przyzębia jest bezpieczną interwencją i może przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka przedwczesnego porodu.^[6]

Heksylorezorcynol

Według ChPL Cholinex Intense brak jest badań klinicznych potwierdzających bezpieczeństwo stosowania heksylorezorcynolu w okresie ciąży. Dopuszcza się jednak jego zastosowanie u kobiet ciężarnych ze względu na długoletnie stosowanie w lecznictwie bez zgłoszeń szkodliwego działania na płód.^[7]

Chlorek benzalkoniowy

Podobnie jak w przypadku heksylorezorcynolu brakuje badań na temat bezpieczeństwa chlorku benzalkoniowego na zwierzętach oraz z udziałem grupy kobiet ciężarnych. Mimo to dopuszcza się jego krótkotrwałe przyjmowanie w okresie ciąży, z uwagi na długoletnie stosowanie w lecznictwie bez zgłoszeń szkodliwego działania na płód.^[7]

Preparaty pochodzenia naturalnego

Pacjentkom w ciąży, które skarżą się na chrypkę, suchość jamy ustnej i podrażnienie gardła można polecić preparaty pochodzenia naturalnego. Zawierają one w składzie:

• wyciąg z porostu islandzkiego (Isla – wyrób medyczny, Fiorda – suplement diety),
• propolis (w: Prenalen, w: Propolis Plus – suplementy diety).

Według deklaracji producentów brak jest przeciwwskazań do stosowania tych preparatów w okresie ciąży.

Dodatkowo wśród złożonych preparatów ziołowych, których producenci zapewniają o bezpieczeństwie stosowania u kobiet ciężarnych, można wyróżnić:

• Gardlox (suplement diety) w pastylkach do ssania – o deklarowanej zawartości wyciągów z prawoślazu, szałwii, tymianku i aloesu,
• Natur-sept Gardło (wyrób medyczny) w postaci pastylek do ssania, który według producenta zawiera wyciągi z porostu islandzkiego, aloesu, prawoślazu, szałwii, werbeny, dziewanny,
• Sinulan Direct (wyrób medyczny) w aerozolu do stosowania w jamie ustnej – w składzie według producenta znajduje się miód, olejek eukaliptusowy oraz wyciąg z bluszczu.

Leki, które można polecić na podstawie badań

W przypadku opisanych w tym podrozdziale leków brakuje silnych dowodów na bezpieczeństwo ich stosowania w okresie ciąży. Z uwagi na to można rekomendować je do krótkotrwałego doraźnego stosowania w przypadku silnego bólu gardła, gdy pacjentka wyraża chęć zastosowania farmakoterapii.

Chlorowodorek benzydaminy

Dane dotyczące bezpieczeństwa stosowania benzydaminy w ciąży ograniczone są do badań na zwierzętach, w których nie wykazano efektu teratogennego. Mimo to ze względu na brak badań klinicznych, według ChPL preparatów Hascosept oraz Uniben „zalecana jest ostrożność” w przypadku stosowania w ciąży, natomiast w ChPL pastylek do ssania Tantum Verde zapisano, że lek nie powinien być przyjmowany przez kobiety ciężarne.^[8][9][10]

W przypadku miejscowego stosowania benzydaminy ryzyko absorpcji leku jest niewielkie, dlatego można zarekomendować go w krótkotrwałej terapii bólu gardła ^[11]

Leki nierekomendowane

Ze względu na możliwe działanie ogólnoustrojowe kobietom ciężarnym skarżącym się na ból gardła nie zaleca się stosowania substancji takich jak: salicylan choliny, lidokaina, benzokaina, alkohol 2,4-dichlorobenzylowy i amylometakrezol, flurbiprofen oraz wyciąg z podbiału.

Salicylan choliny

Brak jest badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania preparatu zawierającego salicylan choliny (Cholinex) przez kobiety ciężarne. Istnieje ryzyko przedwczesnego zamknięcia przewodu tętniczego w przypadku stosowania go w III trymestrze ciąży.^[12]

Lidokaina

Lidokaina jest składnikiem preparatów złożonych na ból gardła, występuje w połączeniu z chlorkiem cetylopirydyniowym (Envil gardło, Orofar max), z chlorheksydyną (Gardimax Medica) oraz z alkoholem 2,4-dichlorobenzylowym i amylometakrezolem (Inovox Express).

Lidokaina przenika przez barierę łożyskową. Ze względu na brak badań klinicznych dotyczących jej wpływu na płód stosowanie lidokainy w okresie ciąży jest przeciwwskazane.^[13]

Benzokaina

Benzokaina jest dostępna w połączeniu z chlorkiem cetylopirydyniowym (Septolete plus) lub z chlorheksydyną (Sebidin Intensive). Nie można wykluczyć, że benzokaina przenika przez barierę łożyskową. Ze względu na brak wystarczającej liczby danych odnośnie do bezpieczeństwa w okresie ciąży jej stosowanie jest przeciwwskazane u kobiet ciężarnych.^[14]

Alkohol 2,4-dichlorobenzylowy i amylometakrezol

Alkohol 2,4-dichlorobenzylowy i amylometakrezol (w: Neo-Angin, w: Inovox Express) nie są wskazane u kobiet w ciąży ze względu na brak wystarczających danych klinicznych dotyczących bezpieczeństwa ich stosowania.^[13]

Flurbiprofen

Flurbiprofen (Strepsils Intensive) należy do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) i jak wszystkie leki z tej grupy nie powinien być stosowany w III trymestrze ciąży, ponieważ może spowodować przedwczesne zamknięcie przewodu tętniczego i wydłużać czas trwania ciąży. Według ChPL Strepsils Intensive nie zaleca się stosowania go także w I i II trymestrze ciąży.^[15]

Wyciąg z podbiału

Wyciąg z podbiału to składnik leku Tymianek i Podbiał oraz suplementów diety o działaniu powlekającym błonę śluzową gardła. Stosowanie preparatów z wyciągiem z podbiału jest przeciwwskazane u kobiet ciężarnych ze względu na zawartość alkaloidów pirolizydynowych. Rasenack i in. opisali w 2003 roku przypadek uszkodzenia wątroby i zapalenia żył wątrobowych u noworodka, którego matka stosowała w okresie ciąży herbatkę ziołową zawierającą alkaloidy pirolizydynowe.^[16]

Zalecenia niefarmakologiczne

Pacjentkom w ciąży skarżącym się na ból gardła, które nie są przekonane do stosowania farmakoterapii, można polecić płukanie gardła wodą z solą (1/4–1/2 łyżeczki soli na 1 szklankę wody). Choć nie ma ono poparcia w badaniach klinicznych, ta bezpieczna i tania tradycyjna metoda pomoże zmniejszyć obrzęk i może przynieść przejściową ulgę w bólu. Pacjentka powinna też pić większą niż zwykle ilość płynów oraz unikać gorących napojów (preferowane są ciepłe lub zimne).

Podsumowanie

Aby ułatwić szybką rekomendację przy pierwszym stole, w poniższej tabeli umieszczony został spis leków należących do każdej z trzech kategorii omówionych w artykule.

Przygotowano na podstawie książki “Leki i ciąża. Bezpieczna farmakoterapia i suplementacja kobiety ciężarnej WYDANIE II“

Piśmiennictwo

1. Frye, R., Bailey, J., Blevins, A. E. (2011). Which treatments provide the most relief for pharyngitis pain? The Journal of Family Practice. Pobrano z: https://www.mdedge.com/familymedicine.⬏
2. Thomas, M., Del Mar, C., Glasziou, P. (2000). How Effective Are Treatments Other Than Antibiotics for Acute Sore Throat? British Journal of General Practice. Pobrano z: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/.⬏
3. Perrigo Poland. (2020). ChPL Sebidin Intensive.⬏
4. Boutin, A., Demers, S., Roberge, S., Roy-Morency, A., Chandad, F., Bujold, E. (2013). Treatment of periodontal disease and prevention of preterm birth: systematic review and meta-analysis. American journal of perinatology, 30(7), 537–544. https://doi.org/10.1055/s-0032-1329687.⬏
5. Krka. (2006). ChPL Septolete Apple.⬏
6. Jiang, H., Xiong, X., Su, Y., Peng, J., Zhu, X., Wang, J., Chen, M., Qian, X. (2016). Use of antiseptic mouthrinse during pregnancy and pregnancy outcomes: a randomised controlled clinical trial in rural China. International Journal of Obstetrics and Gynaecology, 123(S3), 39–47. https://doi.org/10.1111/1471-0528.14010.⬏
7. GSK. (2017). ChPL Cholinex intense.⬏⬏
8. HASCO-LEK S.A. (2020). ChPL Hascosept.⬏
9. Zakłady Farmaceutyczne UNIA. (2016). ChPL Uniben.⬏
10. A.C.R.A.F. (2013). ChPL Tantum Verde smak miętowy⬏
11. Schaefer, C., Peters, P. W. J., Miller, R. K. (2015). Drugs During Pregnancy and Lactation. Treatment Options and Risk Assessment. Third edition. Academic Press.⬏
12. GSK. (2018). ChPL Cholinex.⬏
13. US Pharmacia. (2019). ChPL Inovox Express.⬏⬏
14. Krka. (2010). ChPL Septolete Plus.⬏
15. Reckitt Benckiser. (2013). ChPL Strepsils Intensive⬏
16. Rasenack, R., Müller, C., Kleinschmidt, M., Rasenack, J., Wiedenfeld, H. (2003). Veno-occlusive disease in a fetus caused by pyrrolizidine alkaloids of food origin. Fetal diagnosis and therapy, 18(4), 223–225. https://doi.org/10.1159/000070799.⬏